| Ган Де | |
|---|---|
甘德 | |
| Роден(а) | Чји |
| Занимање | Атролог, астроном |
Ган Де (кинески: 甘德; ф. 4 век пр. н. е.), познат и како Ган Гонг — древен кинески астроном и астролог роден во државата Чи. Заедно со Ши Шен, се верува дека тој е првиот во историјата познат по име кој составил ѕвезден каталог, на кој му претходеле непознатите автори на раните вавилонски ѕвездени каталози и по него грчкиот Хипарх, кој е првиот познат во западната традиција што во хеленистичката астрономија составил ѕвезден каталог. Ган Де исто така ги набљудувал планетите, особено Јупитер. Неговите списи се изгубени, но некои од насловите и делови од неговите дела наведени од нив се познати од подоцнежните текстови.
Ган Де можеби е првиот што опишал една од галилејските месечини на Јупитер, обично невидлива без помош на телескопи. Во 20 век, еден фрагмент од делото на Ган, во подоцнежна компилација на астрономски текстови, беше идентификуван од Кси Зезонг како опишување на набљудување со голо око на една од двете најголеми и најсветли месечини, Ганимед или Калисто во летото 365 п.н.е.
Ган бил еден од најраните практичари на кинеската астрономија. Како најран обид да се документира небото за време на периодот на завојуваните држави, работата на Ган Де поседува висока научна вредност.[1] Напишал две книги, Трактат за Јупитер и 8-томниот Трактат за астрономската астрологија. Ган Де исто така го напишал Набљудувањето на астрономските ѕвезди (天文星占, Tianwen xingzhan).[2]
Шен и Ган заедно направиле прилично подробни набљудувања на петте главни планети во текот на 4 век.[1][3] Ган Де направил некои од првите подробни набљудувања на Јупитер во пишаната историја.[4]
Сите списи на Ган се изгубени, но некои делови се зачувани во Големиот Тангов трактат за астрологијата во ерата Каијуан (Kai Yuan Zhan Jing), текст од 8 век од н. е. чијашто компилација датира помеѓу 718 и 726 година, и насловите на два трактати - За Јупитер (Sui Xing Jing) и Астрономска ѕвездена прогноза (Tian Wen Xing Zhan) – се познати.[3] Други фрагменти од делото на Ган постојат како наводи во Записите на големиот историчар (Шиџји; том 27) и Книгата на Хан (Ханшу; том 26), но поголемиот дел од неговиот преживеан корпус бил зачуван во Трактат за астрологијата во ерата Каијуан.
Ши Шен и Ган Де ја поделиле небесната сфера на 365 1⁄4 делови според тоа што една тропска година има 365 1⁄4 дена. Во тоа време, повеќето древни астрономи ја усвоиле вавилонската поделба на небесната сфера на 360 °.[1]
| Планета | Период | Предвидувања на Ган и Ши | Современа пресметка |
|---|---|---|---|
| Јупитер | сидереален период | 12 години [1] | 11,862615 години [5] |
| Венера | синодски период | 587,25 дена [1] | 583,92 дена |
| Меркур | синодски период | 136 дена [1] | 115,88 дена |
Поглавјето 23 од Трактатот за астрологијата во ерата Каијуан, кое дава подробности за привидните позиции на Јупитер во текот на претпоставениот дванаесетгодишен сидереален период (во реалноста 11,9 години), ги наведува белешките на Ган за „ѕвездите“ забележани во 365 пр. н. е. Јупитер се појавил во месечевата станица на соѕвездието Водолија, кинеската месечева станица во Веи:[6]
„Во годината на Чан Јан..., Јупитер беше во Зи, се издигна утрото и замина вечерта заедно со месечевите станици Ну, Шју и Веи. Беше многу голем и светол. Очигледно, имаше мала црвеникава ѕвезда додадена на нејзината страна. Ова се нарекува „сојуз“.
— Трактат за астрологијата во ерата Каијуан, xxiii
Историчарот и астроном Шји Ѕеѕонг објавил труд во 1981 година во Acta Astrophysica Sinica во кој ја идентификувал „малата црвеникава ѕвезда“ со една од Галилеевите месечини на Јупитер, толкување досега непризнаено.[6][3] Шји го користел Пекиншкиот планетариум за да ја подражава осветленоста на Јупитер и неговите месечини во нивните релативни позиции од Земјата, како што е објавено во астрономските публикации на Астрофизичките количини на Брајант Такерман и Клабон Ален.[6][3] Тој заклучил дека Галилеевите месечини на Јупитер се видливи за човечкото око под добри услови и дека извештајот на Ган е точен приказ на набљудувањето со голо око, или на Калисто или на Ганимед - двете најсветли и највидливи месечини - во летото 364 г. пр. н. е.[6][3] = 9637 холоценски календар.
Бидејќи Ганимед е поголем и посветол од Калисто, Шји размислувал дека веројатно Ганимед се однесува на „малата црвеникава ѕвезда“ на Ган.[3] Пишувајќи во <i id="mwzg">Nature</i> во 1982 година, астрономот Дејвид Хјуз истакнал дека Вилијам Хенри Смит снимил извештаи за месечините на Јупитер видливи со голо око во исклучителни услови на одредени места. Смит напишал во 1844 година дека гледањата на месечините вообичаено ги споменуваат Апенинските Планини и Етна во Италија и Карибите „и разни други фини климатски места како места каде што често се прави таков подвиг“ од оние кои се обдарени со „визуелни органи на извонредни моќ“.[6] Галилео Галилеј, опишувајќи го своето откритие користејќи рефракторски телескопи на „четири планети кои брзо се вртат околу Јупитер на различни растојанија и периоди“ (Галилеевите месечини), затоа веројатно немало точно да напишал во неговиот Sidereus Nuncius, објавен во 1610 година, дека овие тела „никому не му биле познати пред авторот неодамна да ги согледа“.[6] Со затнувањето на самиот Јупитер зад високото дрво нормално на орбиталната рамнина на сателитите за да се спречи отсјајот на планетата да ги прикрие, една или повеќе Галилееви месечини може да бидат забележани во поволни услови.
Меѓутоа, описот на „малата црвеникава ѕвезда“ не е објаснет. Не е познато зошто Ган можеби ја нарекол едната или другата месечина како „црвеникава“ (赤chi, светлоцрвена боја), бидејќи бојата на ниту едната не се разликува само со човечко око, па дури и со помош на телескоп нивната боја изгледа иста со онаа на Јупитер.[6]
Во 1973 година, сличен каталог од Ган Де и Ши Шен бил откриен во рамките на Мавангдуиевите свилени текстови. Тој го бележи движењето на Јупитер, Сатурн, Венера и други планети во нивните орбити помеѓу 246 г. пр. н. е. и 177 г. пр. н. е.