Рударски басен Колубара

Рударски басен Колубара (полно име: компанија за производство, преработка и транспорт на јаглен Рударски басен Колубара д.о.о. Лазаревац ) е рудник за јаглен и топилница сместен во близина на Лазаревац, јужно од реката Сава, во сливот на реките Колубара и Тамнава, во Србија. Овој рударски слив содржи големо количество јаглен кој на неколку места излегува на површина. Овој слив, кој се наоѓа на 50 км од Белград, зафаќа површина од околу 600 км². Од 1. јули 2015 година Рударски басен „Колубара“ е подружница во состав на Јавното претпријатие „Електрична енергија на Србија“. До 1 јули 2015 год. Рударскиот басен „Колубара“ работел во системот на „Електропривреда Србија“ како подружница.

Во согласност со статусните промени предвидени со Програмата за реорганизација на „Електрична енергија на Србија“, која Владата на Србија ја одобри на 27 г. ноември 2014 година на матичното претпријатие Јавно претпријатие „Електропривреда Србија“. Од 1 јули компаниите за производство на јаглен и енергија „Хидроцентрала Ѓердап“, „ Хидроцентрала Дрина-Лим“, „ЕПС обновливи извори“, „Термоцентрала Никола Тесла“, „Термоцентрала Костолац“, „Панонска термоцентрала - Топлане“ и биле споени во Рударски басен.„Колубара“.

Врз основа на опсежните истражувања спроведени во ФНРЈ по ослободувањето, во втората светска војна билансните резерви на јаглен се проценети на околу 22 милијарди тони. Од тоа, резервите на одредени видови јаглен отпаѓаат на следните количини во%:

• тврд јаглен 1%
• кафеав јаглен 9%
• Лигнит 90%

Учеството на НР Србија во билансните резерви на јаглен во тогашниот ФНРЈ е следниов:

• Во резервите на јаглен 51% (од вкупно 1%)
• Во резервите на кафеав јаглен, 31% (од вкупно 9%)
• Во резервите на лигнит 74% (од вкупно 90%)

Најголемите резерви на лигнит кои се наоѓаат на територијата на Република Србија, претежно се концентрирани во 3 големи басени.: Косовски, Колубарски и Костолачки.

Во однос на големината на басенот, најголем е басенот со Косовскиот јаглен , а веднаш зад него е Колубарскиот басен. Рударскиот басен „Колубара“ се наоѓа на околу 50 км југозападно од Белград и се протега по долниот тек на реката Колубара од Лајковац до нејзиното вливување во Сава. Вкупната површина на овој слив се проценува на околу 1.500. т.е. се проценува дека наоѓалиштата на јаглен во овој слив го имаат наведениот обем. Сливот по течението на реката е поделен на два дела: источен и западен. Источниот дел е речиси целосно истражен и во овој дел од сливот се проценува дека има 1,0 милијарди тони лигнит, кој се експлоатира со површинска експлоатација. Западниот дел од сливот во последните години интензивно се истражува. Во овој дел од басенот се истражени и големи наоѓалишта на јаглен, проценети на околу 800 милиони тони. Вкупните количини во целиот слив се проценуваат на околу 3 милијарди тони. Квалитетот на лигнитот што се експлоатира во овој слив спаѓа во категоријата неквалитетни горива со висока содржина на вода и пепел. Во оваа смисла, басенот бил развиен и денес е еден од најголемите производители на јаглен во Југоисточна Европа, а учествува со околу 35% во вкупното производство на јаглен на територијата на поранешна Југославија . Рударскиот басен „Колубара“ се состои од неколку постројки, имено полето „А“, потоа полето „Б“, три јамски постројки, полето „Д“ и Тамнава. Површинските рудници се високо механизирани и се сметаат за најмеханизирани рудници на Балканот. Продуктивноста на работата на овие рудници е многу висока. Јагленот од овие рудници се транспортира со железница. Рударскиот басен „Колубара“ својата развојна перспектива ја заснова на отворање на рудници со голем капацитет и преработка на јаглен на терен. Вака почнала експропријацијата на населеното место Вреоци заради проширување на површинското копно поле „Д“ кое произведува околу 9,0 милиони тони лигнит годишно.^[1]

Колубара термоцентрала

На богатите наоѓалишта на јаглен на Колубара е изградена и термоцентралата „Колубара“. Првата електрана во овој слив е изградена во 1937 година во селото Вреоци, со моќност од 14, кој со далноводи снабдил 60 Белград и Крагуевац. Неговата улога ја презела термоцентралата која била изградена во Велики Црљени. Изградбата на електраната се одвивала во четири фази:

• Првата етапа со два турбо агрегати од 32 била пуштена во употреба во 1956 година
• Втората етапа со единица 65 билапуштена во употреба во 1960 година
• Третата етапа со уште една единица од 32 била пуштена во употреба во 1961година.
• Четвртата етапа со уште една единица од 110 билапуштена во употреба во 1979 година.

Електраната дневно троши околу 4.500 тони отпаден јаглен, кој се добива при одвојување и сушење. Електраната е поврзана со далноводниот систем 110. Денес тој е модерно опремен, па годишно произведува околу 1,5 милијарди. Нејзиното учество во производството на електрична енергија во Србија е мало, но многу важно бидејќи го снабдува рударскиот басен Колубара, како и важните далноводи од 110 кв кои снабдуваат дел од Белград, далноводот за напојување на термоцентралата Никола Тесла А, далновод за Аранѓеловац.

Биолошка мелиорација во РБ „Колубара“

Со планот на биолошка рекултивација на Колубара потребно е да се рекултивираат 6000 ха. Во процесот на биолошка рекултивација, подобрување на квалитетот на почвата се предвидува со внесување на органски материи. Планираните трошоци за биолошка мелиорација се проценети на:

• за 1 ха -> 82.680,00 динари
• за 6000 ха -> 496.080.000,00 динари, односно 6.124.444 ЕУР .

Готово досега

ЈП Р.Б. ^[2]

На одредени рекултивирани површини на ова подрачје веќе се воспоставени експериментални овошни и лозови насади. Исто така, изградени се два шумски расадници во Барошевац на површина од 16 ха и во Цветовац на површина од 3 ха со повеќе видови тврдо дрво, четинари и украсни грмушки. Се пошумувало на одредени површини и со дрва јавор, даб, багрем и повеќе видови четинари ( аршин, смрека, врба, багрем и др.).

Со оглед на тоа што се работи за новоформирано земјиште кое настанало како резултат на ископ и експлоатација на јаглен, неопходно е да се применат и соодветни групи педомелиораторски и агротехнички мерки со цел почвата да се санира за растително производство.

Долгогодишното експериментирање со различни полски култури, овошни и шумски насади, винова лоза и агротехнички мерки довеле до појдовни точки и први резултати за рекултивирање на оваа земја, наречена депосоли.

Врз основа на тоа, неопходно е да се приспособи структурата на сеидбата на планираните мелиоративни мерки, како што се сеење на растенија кои ќе се користат како зелено ѓубриво ( грашок, верона, лупин, соја и др.), употреба на ѓубриво, сеење луцерка и орање кон задниот наклон.

Има и други мерки кои биле преземени како нивелирање на теренот, полнење на микро-вдлабнатините со обработлив почвен слој-алувиум или хумус, како и соодветни агротехнички мерки.

Планови за иднина

Мерките за биолошка рекултивација веќе се спроведувале во период од 2-5 години, во тој период се планирала проекција на приносот на полските култури и насадите на лозови плодови, при што се постигнале помали приноси во првите години, кои ќе се зголемуваат кон десеттата година со соодветен тренд на раст и да може да се достигне максимум што ќе се очекува во тие почвено-климатски услови. За сите култури и производства кои се планираат да се одгледуваат во предметната област, ќе се предложи производна технологија која ќе ги вклучи сите агротехнички мерки од плодоред до берба.

Според сеидбената структура на полските култури ќе се постигне збогатување на обработливиот слој со хумус и ќе се започнат микробиолошки процеси во почвата. Со подигањето на овошни насади од различни овошни видови, лозови насади според барањата и потребите на потрошувачите од овој крај, пазарот, би се задоволувал и потребите за структурата и квалитетот на плодот.

Исто така, сите косини при формирање на тераси и висорамнини при техничка мелиорација се планира да бидат пошумени со листопадни и иглолисни видови дрвја.

Врз основа на планираното (сеење и садење) , планираното производство и технологијата на производство и одгледување, ќе се предложат и потребните средства за механизација со кои ќе може успешно да се изведат сите агротехнички мерки и работи на споменатото производство.

Согласно горенаведеното, ќе се предложи и потребна работна сила и кадар кои се неопходни за успешно спроведување на агротехничките и организациските мерки во растителното производство, а ќе се дадат и потребите од сите суровини кои ќе произлезат од сеидбената структура и производството за да биде успешно.

За време на експлоатацијата на јагленот и отстранувањето на земјиштето, настанале голем број езера, со пресекување на одредени водотеци на реки и потоци во кои и денес се акумулира на вода во одредени вдлабнатини и раседи кои се формирале на депониите.

Покрај за наводнување, седумнаесет езерца ќе се користат и за производство на риба и рибник со целокупно уредување на барите и околината, патишта и други објекти, наменети за лов, спортски и рекреативни активности, наменети за економски оправдани инвестиции и зголемен приход.^[2]

Во реализацијата на поставените задачи за биолошка рекултивација и вкупно растително производство на рекултивирани земјишни површини, покрај педолошките вредности за подобрување и квалитетот на почвата, се вклучени и:

1. Земјиште
2. Климатски услови
3. Врнежи
4. Ветер

Регионите во кои интензивно се експлоатираат минералните суровини трпат големи просторни и земјишни промени (во Република Србија над 30% од деградираното земјиште паѓа на површинските рудници на минерални суровини). Типичен пример за ова е ЈП РБ „Колубара“, отворен рудник за лигнит кој се протега на релативно голема површина на обработливо земјоделско земјиште.

Процесот на враќање на земјиштето во првобитната состојба погодно за земјоделско производство се врши со рекултивација, односно со внесување на органска материја (зелена маса) во исцрпената подлога од јаловина.

Годишно производство на јаглен во рудниците Колубара-Тамнава

Геологија на сливот

Сливот Колубара-Тамнава се протега во средниот и долниот тек на реката Колубара и нејзините главни притоки: Пестан, Турија и Тамнава, така што оската на сливот во правец запад-исток е долга околу 55км, а север-југ околу 15 км. Истражувачките работи извршени до крајот на Втората светска војна билле ориентирани кон поединечни продуктивни делови на басенот и го решиле само прашањето на геологијата и јагленосносот на поединечни концесии, а не на басенот во целина. Затоа многу малку се знаело за геологијата на басенот Колубара-Тамнава до крајот на Втората светска војна. Дури по војната во периодот од 1956 г. до 1964 година , имајќи големи планови во врска со Колубар, владата на Србија организирала детални проучувања на басенот, што придонело за подобро познавање на геолошките и рударските услови на сливот Колубар-Тамнава во целина. Благодарение на обемната истражувачка работа, биле отстранети многу нејаснотии во однос на неговата генеза, ширењето на јагленот и неговиот слој, условите на слојот и квалитетот на јагленот, така што басенот Колубара-Тамнава станал еден од трите најважни енергетски извори во Србија.

Периметарот на сливот е претставен со сложена и разновидна геолошка структура, во која се претставени три основни групи карпи: метаморфни, седиментни и магматски. Формирањето на јагленоносниот хоризонт започнува блиску до крајот на долниот, а завршува во горниот понтон. Во тоа време преовладувале идеални услови на подрачјето на Рудовац, Велики Црљено, Радљево и Коцељево (и во пошироки области) за создавање на растителен материјал кој обезбедувал дебели наслаги на јаглен. Во источниот дел на сливот, песочни кирпичи и глини ја формираат основата, додека во централниот дел на сливот, основата е изразито песочна. Почвата е составена од глина, песок и слој од дијатомејска земја, која е видно присутна во источното поле Б.

Рударски активности

Се знаело дека во Колубара има јаглен уште во 1875 година. Иако во тоа време никој не се интересирал за јаглен, се чини дека во Колубара на крајот на 1990-тите, век, нешто било направено. Во околината на Уба, во селото Тврдојевац, постоел отворен и работен рудник кој најверојатно снабдувал со јаглен некоја парна мелница во околината. Во рударската управа во Белград, првите поголеми рударски истражни работи во Колубара се регистрирани во 1907 година. Во 1908 г истражните работи започнале на повеќе места: во с Црљенима, потоа до железничката линија Лазаревац-Аранѓеловац, во село Барошевац и кај Лазаревац во село Шопиќ .

До Првата светска војна (1913) немало подетални извештаи за јагленот во Колубара како целина, освен поединечни извештаи за локални истражувачки активности или започнати експлоатациони работи. И по Првата светска војна во Колубара нема многу повеќе работа од претходно, бидејќи геолошката историја на басенот е многу оскудна, познати се само појавите на јаглен од пред војната.

Во 1923 г издадени се три права за истражување: за рудните полиња во Барошевац, Црљени и Пркосава-Рудовац. Во 1937 година. На овие истражни права им се придружило и акционерското друштво Карбо-Макиш. 1938 година правата за истражување на полето Барошевац се гасат, така што во Колубара остануваат само три привилегии до Втората светска војна. Од особена важност за развојот на рударството во Колубара била изградбата на термоцентралата во Вреоци, интересот за јаглен во Колубара рапидно растел, така штотаа прераснала во финансиски најсилната компанија со домашен капитал, Југочелник, која финансирала и лабораториски и полуиндустриски истражувања., со задача од нашите лигнити да произведува кокс погоден за металургија на железо. Пред почетокот на Втората светска војна, една германска компанија изготвила проект според кој во Колубара требало да се изградат термоцентрала и хемиски постројки, кои покрај кокс и полукокс, требало да произведуваат бензол, нафта. за дизел мотори, смола и гас. Басенот Колубара забележал значителен напредок дури по Втората светска војна, што било под влијание на одлуката да се премине од подземно на површинско ископување во басенот Колубара во оние делови од наоѓалиштата каде што слоевите на јаглен лежат плитко под површината.

Производство на јаглен во четири рудници

Економската активност на рударскиот басен „Колубара“ се заснова на резервите на лигнит во басенот на јаглен Колубара, кој се наоѓа на 60 километри југозападно од Белград и зафаќа површина од речиси 600 км². Седиштето на „Колубара“ се наоѓа во Лазаревац. Јагленот се ископува во четири површински ископи, полето „Б“, полето „Д“, „Тамнава-Западни поле“ и површинскиот коп „Велики Црљени“. Во процес на работа, овие четири рудници, кои зафаќаат површина од околу 80 км², на подрачјето на општините Лазаревац, Лајковац и Уб, формираат една технолошко-производна единица. Годишно во РБ „Колубара“ се произведуваат околу 30 милиони тони јаглен и околу 70 милиони кубни метри височина. Годишно се испорачуваат околу 1,2 милиони тони лигнит за индустрија и за општа потрошувачка.

Рударскиот басен „Колубара“ е гранка во системот на ЈП „Електрична енергија на Србија“ ископани се повеќе од една милијарда тони лигнит на Колубара. РБ „Колубара“ е најголемиот производител на јаглен во „Електрична енергија на Србија“. Околу 52 отсто од вкупната електрична енергија во Србија годишно се произведува на база на колубарски лигнит.

Јагленот се ископувал во басенот на јаглен Колубара од 1896 година, прво во јами, а од почетокот на педесеттите години на минатиот век и со површинските рудници. Заводот за производство нема официјални податоци за производство на јаглен до 1946 година. Во јамска експлоатација од 1946 г. до 1974 година Произведени се 12,6 милиони тони.

Од 1946 година до денес, произведени се вкупно 1.023 милијарди тони лигнит во јамските и површинските рудници. Од 1950 година, кога започнало отворањето на првиот површински рудник за јаглен, биле ископани и депонирани речиси 2,2 милијарди кубни метри откривка.^[2]

Првиот чекор во производството на електрична енергија

Површинска експлоатација на лигнит, теренски испитувања, специјализирани и градежни работи, тестирање и експериментален развој од областа на биологијата, одржување на рударска опрема, помошна механизација и транспортни операции директно се вршат во подружницата „Површински рудници Барошевац“. Во Центарот за стручни работи се извршувале производно-технички, економски, правни, кадровски, општи и инвестициски задачи. Во РБ „Колубара“ јагленот се експлоатирал во четири површински рудници: Поле „Б“, Поле „Д“, „Тамнава-Западно поле“ и „Велики Црљени“. Во процесот на работа, овие четири рудници формираат една технолошко-производна единица.

Ротарни багери копаат јаглен во површинските рудници на РБ „Колубара“. За да се дојде до јагленовите шевови, најпрво е потребно да се ископа површината, кој се откопува и се отстранува со современите системи БТО (багер-патека-одлагач). Јагленот ископан од багерот се транспортира до преработувачките погони со појасен систем, а потоа со индустриската железница се доставува до термоелектраните „Никола Тесла“ во Обреновац, „Колубара“ во Велики Црљени и „Морава“ во Свилајнец.

Полето „Б“ е најстариот активен рудник во басенот на јаглен Колубара. Јагленот се транспортира со систем на подвижни ленти до местото на товарење, каде што се товарел во вагони, а понатаму се транспортирал до преработувачката фабрика во Вреоци. Со системот за јаглен бил поврзан и со појаси со полето „Д“, јагленот се транспортирал за III фаза на суво одвојување и понатаму до Обреновац. Јагленот се транспортира со систем за појас до надворешното складиште.

Од почетокот на работата, од 1952 г. до крајот на 2014 година. Во овој рудник се ископани 90,3 милиони тони јаглен и 217,2 милиони кубни метри височина. Во површинскиот рудник Поље „Д“ производството се одвива на два системи за јаглен и шест јаловина. Едниот систем за јаглен (БПТ - багер, појас, товарење) работи во централното подрачје на рудникот, додека другиот (БПС - багер, појас, сепарација) ископува јаглен на југозападната падина на овој рудник. Најголеми количества ископан лигнит со железница се транспортираат до термоелектраните „Никола Тесла“ во Обреновац и „Морава“ во Свилајнац. Во годините на максимално производство, во овој рудник биле ископани повеќе од 15 милиони тони јаглен.

„Д“ е на Филд од 1961 година. до крајот на 2014 година. Ископани се 503,2 милиони тони лигнит и повеќе од 1,37 милијарди кубни метри јаловина.^[1]

Мисија и визија

Мисијата на Електропривреда Србија е безбедно снабдување со електрична енергија на корисниците, под најповолни пазарни услови, притоа постојано подобрување на квалитетот на услугите, подобрување на грижата за животната средина и зголемување на благосостојбата на заедницата. Визијата на Електропривреда Србија е да биде општествено одговорна, пазарно ориентирана и профитабилна компанија, конкурентна на европскиот пазар и со значително влијание во регионот, препознаена како доверлив партнер на домашните и меѓународните компании.

Шопиќи (Лазаревац)

Во атарот на истоименото село се наоѓал рудникот за лигнит Радљево, по што го добил и името. Првите обемни истражувачки и експлоататорски работи биле завршени во 1930-тите на 20 век. Дозвола за оваа област е издадена во 1938 година. во инж. Станој Путник, но истото во 1938 г. се води како несоодветна. Пред Втората светска војна, рудникот работел и произведувал нешто повеќе од 14.000 тони јаглен. Јагленот до потрошувачот се транспортирал со железница, преку утоварната станица во Бргуле.

Шопиќи (Лазаревац)

Овој рудник во литературата се споменува како Шопиќи и Лазаревац. Се наоѓал во селото Шопиќи кај Лазаревац на ридот, помеѓу железничката станица и црквата. Првите истражни работи биле регистрирани од рударските власти во 1910 година, а биле спроведени врз основа на едноставното право на истражување. Работата во рудникот честопати била прекинувана, така што паузите - односно времето кога рудникот не работел - биле значително подолги од работните периоди. Како и сите мали рудници, така и овој рудник бил најактивен и најпродуктивен за време на војната. Во 1943 г Од јамата биле извезени повеќе од 8000 тони јаглен. Работата во рудникот е прекината поради неисплатливост, а рудникот е затворен.

Голем црљен

Рудникот за лигнит Големи Црљени се наоѓа на територијата на истоименото село. Тоа е најстариот рудник од десната страна на планината Колубара. Истражувачките работи се започнати со истражување уште во далечната 1907 година, Во 1909 година, претходното едноставно право на истрага било проширено на ексклузивно право и поврзано и со нивите на селата Црљени и Вреоци. Јамата работела сè додека не се донела одлука рудникот да се затвори со подземна експлоатација и да се премине од подземно во површинско ископување јаглен во целиот Колубарски басен.

Табела на годишно производство на јаглен во рудниците Колубара-Тамнава

година	Црљени	Шопич	Радљево
1940 година	-	-	8835
во 1941 година	-	1046	2332
во 1942 година	5733	1252 година	9539
во 1943 година	11257	8450	9582
во 1944 година	9041	5793	4882
во 1945 година	-	-	-

Поврзано

• Лазаревац

Надворешни врски

• Рекултивација - процес на зачувување на природните ресурси [1]
• Рударски басен „Колубара“ [2] Архивирано на 14 јули 2014 г.

Наводи

1. „Званична страница РБ Колубара“. Архивирано од изворникот на 14 јули 2014. Посетено на 13 февруари 2015.
2. Мр Миладин Катић, Гроздана Белаћевић, Вукица Попадић, Ивко Грбовић(2005), Развојни програм, Лазаревац, стр 55-58