Северна Трансилванија

Северна Трансилванија Észak-Erdély (унг) Transilvania de Nord (ром)
Територија на Кралството Унгарија (1940–1945) Територија под администрацијата на Сојузничката комисија (1944–1945)
← 1940–1945 →
Знаме Грб
Местоположба на Северна Трансилванија
Управа		воена, подоцна цивилна администрација (1940–1944) воена (1944–1945)
Историски период		Втора светска војна
-	Второ виенско доделување	30 август 1940
-	Окупација	5–13 септември
-	Воена администрација	11 септември 1940[1]
-	Припојување	8 октомври 1940[2]
-	Цивилна администрација	26 ноември 1940[1]
-	Битка за Трансилванија	26 август – 25 октомври 1944
-	Укината	1945
-	Париски мировен договор	10 февруари 1947
Површина
-	1940 [3]	43.104 км^2
Население
-	1940 [4]	2,577,260 жит.
	Густина	Грешка во изразот: Непрепознаен интерпункциски знак „,“ жит/км^2
Управни единици		Окрузи[5] Бестерце-Насод Бихар Чик Харомсек Киш-Кукуло Колош Марош-Торда Марамарош Сатмар Силаги Солнок-Добока UУдвархели Угоча
Денес во		Романија

Северна Трансилванија (романски: Transilvania de Nord, унгарски: Észak-Erdély) ― регион на Кралството Романија кој за време на Втората светска војна, како последица на територијалниот договор од август 1940 година познат како Второ виенско доделување, станал дел од Кралството Унгарија. Со површина од 43,104 км², населението главно било составено и од етнички Романци и Унгарци.

Во октомври 1944 година, советските и романските сили добиле контрола на територијата, а до март 1945 година Северна Трансилванија била вратена под романско управување. По војната, тоа било потврдено со Париските мировни договори од 1947 година.

Заднина

Главна статија: Историја на Трансилванија

Регионот има разновидна историја. Некогаш бил јадрото на Кралството Дакија (82 п.н.е.–106 н.е.). Во 106 н.е., Римската империја ја освоила територијата, систематски искористувајќи ги нејзините ресурси. Откако римските легии се повлекле во 271 г. н.е., бил зафатен од низа различни племиња, ставајќи го под контрола на Карпите, Визиготите, Хуните, Гепидите, Аварите и Словените. Во текот на 9 век, Трансилванија потпаднала под власт на Бугарското Ханство.

Унгарците освоиле голем дел од Средна Европа на крајот на 9 век и речиси шестотини години, Трансилванија била војводство во Кралството Унгарија. По Мохачката битка во 1526 година и унгарскиот пораз од Османлиите, Трансилванија станала полунезависно кнежевство под власта на месното унгарско благородништво, но поради владение на Отоманската Империја. Потоа станала покраина на Хабсбуршката Монархија како Земји на Унгарската Круна, а по 1848 година и повторно од 1867 до 1918 година била вклучена во Кралството Унгарија во рамките на Австроунгарија. Двојната монархија била распуштена по Првата светска војна.

Етничките Романци, кои го образувале мнозинското население на Трансилванија, избрале претставници кои го прогласиле обедунувањето со Романија на 1 декември 1918 година. Прогласот за обединување во Алба Јулија бил усвоен од пратениците на Романците од Трансилванија за време на Големото национално собрание во Алба Јулија, поддржан еден месец подоцна со гласањето на пратениците на Трансилванските Саксонци за време на Собранието во Медијаш. До пролетта 1919 година, за време на Унгарско-романската војна, Трансилванија станала под административна контрола на Романија. Конечно, во јуни 1920 година, со Тријанонвскиот договор, Трансилванија била доделена на Кралството Романија.

Текстот на Второто виенско доделување

1. Последната рута на граничната линија, која ја дели Романија од Унгарија, ќе одговара на онаа означена на географската карта прикачена овде. Романско-унгарска комисија на лице место ќе ги утврдува подробностите за трасата.
2. Романската територија доделена на Унгарија ќе биде евакуирана од романските војници во рок од 15 дена и ќе биде предадена во добар ред. Различните фази на евакуацијата и окупацијата, како и нивните модалитети ќе бидат фиксирани во рамките на романско-унгарската комисија. Унгарската и романската влада ќе се погрижат евакуацијата и окупацијата да бидат извршени во полн ред.
3. Сите романски поданици, населени на овој ден на територијата што треба да ја отстапи Романија, добиваат унгарско државјанство без никакви формалности. Во рок од 6 месеци ќе им биде дозволено да се одлучат во корист на романската националност. Оние лица кои ќе го остварат ова право, ќе ја напуштат унгарската територија во дополнителен период од 1 година и ќе им биде дозволено да се преселат во Романија. Тие ќе можат непречено да го земат својот движен имот, да го ликвидираат нивниот недвижен имот до моментот на нивното заминување и да го земат со себе добиениот производ. Доколку не успее ликвидацијата, овие луѓе ќе бидат обештетени од Унгарија. Унгарија ќе ги реши сите прашања поврзани со трансплантацијата на оптанти на широк и приспособлив начин.
4. Романските поданици од унгарска раса, основани на територијата отстапена во 1919 година од Унгарија на Романија и кои останаа под суверенитет на државата, добиваат право да се определат за унгарска националност, во период од 6 месеци. Начелата наведени во став 3 се применуваат и на лицата кои го користат ова право.
5. Унгарската влада свечено се обврзува целосно да го асимилира романскиот народ со другите унгарски поданици, кои врз основа на горенаведената арбитража ќе добијат унгарско државјанство. Од друга страна, романската влада ја презема истата свечена обврска во однос на нејзините унгарски поданици, кои ќе останат на романска територија.
6. Деталите кои произлегуваат од трансферот на суверенитетот ќе бидат регулирани со директен договор меѓу романската и унгарската влада.
7. Доколку се појават какви било тешкотии или сомнежи при примената на оваа арбитража, романската и унгарската влада ќе се обидат директно да постигнат договор. Доколку не се постигне договор, спорот ќе биде доставен до владите на Рајхот и Италија, кои ќе усвојат конечно решение.

Второ виенско доделување

Главна статија: Второ виенско доделување

Романија во 1940 година со Северна Трансилванија означена со жолта боја.

Територијалните загуби на Романија во летото 1940 година.

Во јуни 1940 година, Романија била принудена (како последица на Пактот Молотов-Рибентроп ) да се подложи на советски ултиматум и да го прифати припојувањето на Бесарабија и Северна Буковина кон СССР. Последователно, Унгарија се обидела да ја врати Трансилванија, која ја изгубила веднаш по Првата светска војна. Германија и Италија извршија притисок и Унгарија и Романија да ја решат ситуацијата со билатерален договор. Двете делегации се сретнале во Турну Северин на 16 август, но преговорите пропаднале поради барањето за територија од 60 км² од унгарската страна и само понуда за размена на население од романската страна. За да ја попречат унгарско-романската војна во нивната „заднина“, Силите на Оската извршиле притисок врз двете влади да ја прифатат нивната арбитража: Второто виенско доделување, потпишана на 30 август 1940 година.

Историчарот Кит Хичинс ја сумира ситуацијата создадена од доделувањето:^[6]

Далеку од решавање на работите, Виенското доделување ги влоши односите меѓу Романија и Унгарија. Тоа не го реши проблемот со националноста со одвојување на сите Унгарци од сите Романци. Околу 1.150.000 до 1.300.000 Романци, или 48 отсто до над 50 отсто од населението на отстапената територија, во зависност од тоа чија статистика е користена, останале северно од новата граница, додека околу 500.000 Унгарци (други унгарски проценки достигнуваат и до 800.000 романски, дури 363.000) продолжија да живеат на југ.

Етничка карта на Северна Трансилванија.

Унгарското население било во невообичаена ситуација да биде огромно мнозинство во областа на југоисточна Трансилванија, длабоко во Романија и далеку од унгарската граница (областа, позната како Земја Секели, денес е главно во окрузите Харгита, Ковасна и Муреш), и не само во одредени области до унгарската граница (како во случајот со Чехословачка и Бачка или Барања). Решението за кое било одлучено било да биде направен коридор северозападна Романија, вклучително и голема област населена со Романци, со цел да биде вклучена оваа област со унгарско мнозинство во Унгарија.

Население на Северна Трансилванија, според романскиот попис од 1930 година:^[7]

Округ	Население	Романци	Унгарци	Германци	Евреи	Други
Бихор (само отстапениот дел)	305,548	136,351	130,127	2,101	20,420	16,549
Чјук	145,806	20,976	120,627	439	2,383	1,381
Клуж (само отстапениот дел)	256,651	141,607	85,284	2,669	16,057	11,034
Марамуреш	161,575	93,207	11,174	3,239	33,828	20,127
Муреш (само отстапениот дел)	269,738	115,773	121,282	11,271	9,848	11,564
Насауд	145,574	103,897	7,488	21,211	6,450	6,528
Одорхеј (само отстапениот дел)	121,984	5,430	112,375	454	1,250	2,475
Салаж	343,347	192,821	107,662	16,010	13,380	13,474
Сату Маре	294,875	178,523	74,191	9,530	23,967	8,664
Сомеш	219,355	169,942	33,870	351	10,546	4,646
Треј Скауне (само отстапениот дел)	127,769	17,505	105,834	760	707	2,963
Тарна Мика и Тарнава Маре (само отстапените делови)	2,931	401	1,642	659	49	180
Вкупно во Северна Трансилванија	2,395,153	1,176,433	911,556	68,694	138,885	99,585
Процент	100 %	49.11 %	38.05 %	2.86 %	5.79 %	4.15 %

Според романските проценки на регионот пред арбитражата во 1940 година, имало 1.304.903 Романци (50,2%) и 978.074 (37,1%) Унгарци.^[7] Една година подоцна, унгарскиот попис го броел населението како 53,5% Унгарци и 39,1% Романци.^[8]

Различните соодноси биле предизвикани од комбинација на сложени фактори како што се преселувањето, асимилацијата на Евреите и двојазичните говорници.^[9] Според унгарските заведувања, 100.000 унгарски бегалци пристигнале во Унгарија од Јужна Трансилванија до јануари 1941 година. Дотогаш имало вкупно 109.532 романски бегалци од Северна Трансилванија. Падот на вкупното население наведува дека дополнителни 40.000 до 50.000 Романци се преселиле од Северна Трансилванија во Јужна Трансилванија, вклучително и бегалци кои биле испуштени од службената регистрација поради различни причини. Дополнително, унгарските придобивки со асимилација биле урамнотежени со загуби за други групи на домородни говорници, како што се Евреите. Во окрузите Марамарош и Сатмар, во десетици населби имало многу луѓе кои се декларирале како Романци, но сега се идентификувале како унгарски, иако не зборувале ниту еден унгарски дури и во 1910 година.

Масакри

По окупацијата на Северна Трансилванија во есента 1940 година, романското население било цел на одмазднички акции од страна на унгарските националисти. Биле сторени воени злоупотреби, незаконски апсења, мачења, линчови, егзекуции, агресивна ароганција на претставниците на новите административни структури.^[10]

Унгарските трупи маршираат во Залау (Зилах) на 8 септември 1940 година.

Романска статистика за злоупотреби извршени од унгарските власти

Во статистичкиот извештај на Државниот секретаријат за националности, од Букурешт, за ситуацијата во Северна Трансилванија од 30 август 1940 до 1 ноември 1941 година, 919 убиства, 1.126 осакатувања, 4.126 тепања, 15.893 апсења, 124 сквернавења, 78 и 447 збирни и поединечни пустошења се спомнувани. Неколку дена по поставувањето власт, окупаторските власти почнаа да ги депортираат Романците во логорите. Според извештајот на командантот на логорот во градот Пуспокладани, излегува дека 1.315 Романци биле интернирани само во тој логор во септември 1940 година, многу над неговиот максимален капацитет. Следствено, истиот месец, други логори биле основани во Сомешени и Флорести, во близина на Клуж Напока.^[11]

Исто така, имало масовни протерувања на етнички Романци преку новата граница наметната со Второто виенско доделување, особено на оние што се сметани за опасни или веројатно непријателски настроени кон новиот режим. Почнувајќи од 1940 година, протерувањата биле практикувани до 1944 година, кога, во септември и октомври, унгарските власти биле протерани од советските и романските воени единици. До 1 јануари 1941 година, имало вкупно 109.532 романски бегалци, од кои 11.957 биле Трансилванци протерани од унгарските власти (вклучувајќи случаи на етнички Унгарци кои не биле признавани како Унгарци).^[12]

Статистиката што го опфаќа периодот од 1 септември 1940 до 1 декември 1943 година укажува на вкупно 218.919 протерани лица.^[13] Ова вклучувало бројни бегалци кои ги напуштиле своите места на живеење поради страв од новата унгарска администрација. На 23 август 1944 година, кога државниот удар на кралот Михај ја свртел Романија против Оската и започнал борбата за ослободување на Северна Трансилванија, имало над 500.000 луѓе од отстапената територија, врз основа на Второто виенско доделување, во Романија.^[14]

Во овој период настрадале и романските училишта и цркви. На територијата на отстапената Трансилванија имало (на 30 август 1940 година) 1.666 основни училишта на романски јазик и 67 средношколски, стручни и високообразовни единици. На почетокот на учебната 1941/1942 година, бројот на основни училишта бил намален за 792 единици, а во 1940/1941 година имало само една гимназија со романски јазик - онаа во Насауд - и само „седум“ романски секции во средните училишта со друг наставен јазик.^[13]

Реакциите на Унгарците за злосторствата извршени под унгарската окупација

Унгарците од Трансилванија ги поздравиле одлуките на Второто виенско доделување, бидејќи ја сметале за лек за неправдата од Тријанон, надевајќи се дека на крајот на војната, Хитлер ќе ја врати целата Трансилванија на Хорти, но Романија била сојузничка земја во тоа време.^[15] Заедно со војската, во масакрите врз романското население учествувале и бројни етнички Унгарци. Тие ги опустошиле, осквернавиле и ги урнале темелите на романските цркви, особено во земјите населени со Секелци. Покрај тоа, тие ограбувале и палеле домови на Романци, или мачеле и убивале Романци. Меѓутоа, во неколку случаи имало и унгарски месни жители кои биле вклучени во спасувањето на романските семејства. Меѓу нив е и случајот на Јосиф Гал, кој спасил неколку Романци од смрт за време на масакрот во Трезнеа. Сведоштво во врска со ова е она на Гаврил Бутчован, еден од преживеаните од драмата во Ип комуната, Салај:^[16]

Морам да ви ја кажам вистината до крај. Не сите мои сонародници се договорија со хортистичките криминалци. Имаше и Унгарци кои дојдоа да ги бранат романските семејства, ставајќи ги во опасност нивните животи преку овој гест. Така, најмалку три романски семејства биле спасени од убиствените раце на хортистите. Секако, доколку криминалната акција се случеше во текот на денот, ќе имаше уште многу кои ќе ни дојдоа на помош (Романците), а сигурно бројот на убиените ќе беше многу помал.

Имало случаи во кои унгарски месни жители станале жртви обидувајќи се да им помогнат на Романците. Меѓу нив била и слугинката Шаролта Јухас од Мурешени де Кампје, која била убиена заедно со целото семејство на градскиот свештеник Бујор.

Список на масакри:

• Масакр во Нушфалау
• Масакр во Трезнеа
• Масакр во Сармашу
• Mасакр во Ип
• Масакр во Чериша
• Масакр на Марка
• Масакр во Брецку
• Масакр на Мурешени де Кампје
• Масакр во Чиумарна
• Масакр во Залау
• Масакр во Бенд, Гребениш, Ороју
• Масакр во Таријан
• Масакр во Прунду Баргаулуј
• Масакр на Мојсеј
• Масакр во Ракитиш
• Масакр во Турда

Унгарско владеење

Унгарија ја држела Северна Трансилванија од септември 1940 година до октомври 1944 година. Во 1940 година, етничките немири меѓу Унгарците и Романците продолжиле по некои инциденти по влезот на унгарската армија, што кулминирало со масакри во Трезнеа и Ип во првите две недели, околу 1000 Романци загинале.^[17]

Толпи фрлаат цвеќиња за да ги пречекаат унгарските војници во Кездивашархели (Таргу Секујеск), 13 септември 1940 година.

Етничките Германци даваат нацистички поздрав додека ги пречекуваат унгарските трупи.

На 5 септември 1940 година, пет дена по Второто виенско доделување, првата унгарска воена единица ја преминала границата кај Сигетул Мармациеј. Две унгарски војски влегле на територијата на припоената Трансилванија: првата војска (со сила од 208.000 војници) дејствувала во североисточниот дел на Трансилванија, додека втората армија (со персонал од 102.000 војници) дејствувала во областа Орадеа-Клуж.

На првиот ден, главни окупирани градови биле Кареј, Сату Маре, Сигетул Мармациеј и Окна Шугатаг. Биле воспоставени девет фази на напредок, секоја на растојание од 40-80 километри. Последните преземени места, на 13 септември 1940 година, биле Сфанту Георге и Таргу Секујеск.^[18] Напредувањето на унгарските единици се одвивал во мирни услови, со само неколку разни инциденти со романските војници кои се повлекле во јужна Трансилванија. Унгарската армија била пречекана со ентузијазам од мнозинството унгарско население, што било подробно документирано во филмовите од 1940 година, со парадата на воените единици, како и Хорти јавајќи на сив коњ, марширајќи низ главните градови на Северна Трансилванија.^[19]

Откако некои етнички унгарски групи кои биле сметани за неверодостојни или несигурни биле отпуштени/протерани од Јужна Трансилванија, унгарските функционери, исто така, редовно протерале некои романски групи од Северна Трансилванија. Многу Унгарци и Романци или побегнале или избрале да се одлучат меѓу двете земји. Имало масовен егзодус; се преселиле преку 100.000 луѓе од двете страни на етничките и политичките граници. Ова продолжило до 1944 година.^[20]

По окупацијата на Унгарија од страна на Германија на 19 март 1944 година, Северна Трансилванија паднала под германска воена окупација. Како и Евреите кои живееле во Унгарија, повеќето од Евреите во Северна Трансилванија (околу 150.000) биле испратени во концентрациони логори за време на Втората светска војна, потег што бил олеснет од месната војска и цивилите. По неколку декрети на унгарската влада и советувања на високо ниво на состанокот на 26 април со Ласло Ендре во Сатмарнемети (сега Сату Маре), била решена депортацијата на Евреите.^[21] На 3 мај, властите во Деш (сега Деж) започнале акција за гетоизација на Евреите во шумата Бунгар, каде што беа затворени 3.700 Евреи од Деј и 4.100 Евреи од други локалитети во областа. За време на операцијата на гетото Деж, Евреите биле малтретирани, мачени и гладувани. Депортацијата на Евреите во нацистичките логори на смртта била вршена со товарни вагони, во три фази: првиот пренос на 28 мај (кога биле депортирани 3.150 Евреи), вториот на 6 јуни (кога биле депортирани 3.360 Евреи) и третата на 8 јуни (кога биле депортирани последните 1.364 Евреи). Повеќето од депортираните биле истребени во логорот Аушвиц-Биркенау, со нешто повеќе од 800 депортирани преживеани.^[22] Коложварското гето (во денес Клуж-Напока) било основано на 3 мај и било ставено под команда на Ласло Урбан, месниот полициски началник. Гетото, во кое имало околу 18.000 Евреи,^[23] било ликвидирано во шест превози до Аушвиц, при што првата депортација била на 25 мај, а последната на 9 јуни. Други гета што биле поставени во Северна Трансилванија во овој период биле Орадеското гето (најголемото, со 35.000 Евреи), Бајамареското гето, Бистричкото гето, Чехејското гето, Регинското гето, Сатумареското гето и Сфантугеоргеското гето.^[24]

По пучот врз кралот Михај од 23 август 1944 година, Романија ја напуштила Оската и им се придружила на сојузниците. Така, романската армија се борела против Германија и нејзините сојузници во Романија – враќајки ја Северна Трансилванија – и понатаму, во германската окупирана Унгарија и во Словачка и Протекторатот Чешка и Моравија, на пример, во Офанзивата во Будимпешта, Опсадата на Будимпешта и Прашката офанзива.

Второто виенско доделување било поништена од Сојузничката комисија преку Договорот за примирје со Романија (12 септември 1944 година), чиј член 19 го предвидува следново: „ Сојузничките влади ја сметаат одлуката на Виенското доделување во врска со Трансилванија како ништовна и се согласни дека Трансилванија (или поголемиот дел од неа) треба да биде вратен во Романија, предмет на потврда при мировното решение, а советската влада се согласува советските сили да учествуваат за таа цел во заедничките воени операции со Романија против Германија и Унгарија“.^[25]

Демонстрации на Плоштадот на палатата во Букурешт, славејќи го враќањето на Северна Трансилванија, март 1945 година.

Територијата била окупирана од сојузничките сили до крајот на октомври 1944 година.^[26] На 25 октомври, во Битката кај Кареј, единиците на романската 4-та армија под команда на генералот Георге Аврамеску ја презеле контролата врз последниот дел од територијата отстапена во 1940 година на Унгарија. Меѓутоа, поради активностите на романските паравоени сили, Советите ја протерале романската администрација од Северна Трансилванија во ноември 1944 година и не им дозволиле да се вратат до март 1945 година.^[26]

На 20 јануари 1945 година, Унгарија ја прифатила обврската да ги евакуира сите унгарски трупи и службеници од територијата, да се повлече на своите предвоени граници и да ги укине сите законодавни и административни прописи во врска со вклучувањето на територијата.^[27]

Парискиот мировен договор од 1947 година ги потврдил границите меѓу Романија и Унгарија, како што првично биле дефинирани во Тријанонскиот договор, 27 години порано, со што било потврдено враќањето на Северна Трансилванија во Романија.

Географија

Пејзаж на село, Округ Салаж.

Северна Трансилванија е разновиден регион, и во однос на пејзажот и според населението. Ги содржи и главно руралните области (како што е Округот Бистрица-Насауд^[28]), како и големите градови, како што се Клуж-Напока, Орадеја, Таргу Муреш, Баја Маре и Сату Маре. Средиштата на унгарската култура, како што се Мијеркуреја Чук и Сфанту Георге, се исто така дел од регионот. Важно туристичко одредиште е Округот Марамуреш, област позната по прекрасните рурални пејзажи, месната мала дограма, вклучувајќи дрвени цркви, нејзината занаетчиска индустрија и неговата изворна рурална архитектура.

Поврзано

• Јужна Трансилванија
• Романски народни трибунали
• Спомен музеј на Холокаустот во Северна Трансилванија
• Унгарска Автономна Покраина

Наводи

1. Csilléry, Edit (2012). „Észak–Erdély polgári közigazgatása (1940–1944)“ [The civil administration of Northern Transylvania (1940–1944)]. Limes: Tudományos Szemle (унгарски). Татабања: Komárom-Esztergom Megyei Önkormányzat Levéltára. 25 (2): 87.
2. „1940. évi XXVI. törvénycikk a román uralom alól felszabadult keleti és erdélyi országrésznek a Magyar Szent Koronához visszacsatolásáról és az országgal egyesítéséről“ [Law XXVI of 1940 on the reunification of the eastern and Transylvanian parts liberated from Romanian rule with the country under the Hungarian Holy Crown]. Ezer év törvényei (унгарски). Архивирано од изворникот на 2017-08-22. Посетено на 2016-09-10.
3. Thirring, Lajos (1940). „A visszacsatolt keleti terület. Terület és népesség“ [The re-annexed eastern territory. Territory and population.]. Magyar Statisztikai Szemle (унгарски). Будимпешта: Magyar Királyi Központi Statisztikai Hivatal. 18 (8–9): 663.
4. Fogarasi, Zoltán (1944). „A népesség anyanyelvi, nemzetiségi és vallási megoszlása törvényhatóságonkint 1941-ben“ [Distribution of the population by mother tongue, ethnicity and religion in the municipalities of Hungary in 1941.]. Magyar Statisztikai Szemle (унгарски). Будимпешта: Magyar Királyi Központi Statisztikai Hivatal. 22 (1–3): 4.
5. „A visszacsatolt keleti terület. Közigazgatás“ [The re-annexed eastern territory. Administration.]. Magyar Statisztikai Szemle (унгарски). Будимпешта: Magyar Királyi Központi Statisztikai Hivatal. 18 (8–9): 660. 1940.
6. Hitchins, Keith (1994), Romania: 1866–1947, Oxford History of Modern Europe, Oxford: Clarendon Press, ISBN 978-0-19-158615-6, OCLC 44961723
7. Чарлс Апсон Кларк (1941). Racial Aspects of Romania's Case. New York: Caxton Press. OCLC 16006920.
8. Károly Kocsis, Eszter Kocsisné Hodosi, Ethnic Geography of the Hungarian Minorities in the Carpathian Basin, Simon Publications LLC, 1998, p. 116
9. Árpád E. Varga, nepes.htm Studies of the demographic history of Transylvania. Архивирано на 29 јули 2022 г.
10. William Totok, Eastern Rehabilitation Fever.
11. Sr. Cluj-Napoca Archive, Cluj County Prefecture fund.
12. „ The Vienna Dictate. Hungarian atrocities against Romanians “. Архивирано од изворникот на 2009-10-30. Посетено на 2021-11-15.
13. "George Baritiu" Cultural-Scientific Society, History of Romania.
14. Mihai Fătu and Mircea Mușat, Horthysto-fascist terror in northwestern Romania (September 1940 - October 1944) , Politică Publishing House, Bucharest, 1985, pp. 142-144
15. Nicholas M. Nagy-Talavera, Anatomy of a Massacre
16. Testimonies about the massacres in Ip and Traznea - article published in the Gardianul newspaper, edition from 02.09.2008
17. 68 years since the Dictate.
18. Dan Grecu, fr / dgrecu / AdN.
19. Images with Hungarian troops entering the city of Cluj on September 11, 1940
20. A történelem tanúi - Erdély - bevonulás 1940 p 56.
21. „Ghetouri“ [Ghettoes] (романски). Спомен музеј на Холокаустот во Северна Трансилванија. Архивирано од изворникот на 8 декември 2014. Посетено на 3 април 2024.
22. „Istoric – Preistoria și antichitatea la confluența Someșurilor“. primariadej.ro (романски). Архивирано од изворникот на 2024-02-27. Посетено на 3 април 2024.
23. „135 de mii de evrei uciși in Transilvania de Nord“ [135 Thousand Jews Killed in Northern Transylvania] (романски). 22 октомври 2005. Архивирано од изворникот на 28 јануари 2021. Посетено на 3 април 2024.
24. „The Holocaust in Northern Transylvania“ (PDF). www.yadvashem.org. Yad Vashem. Архивирано од изворникот (PDF) на 8 ноември 2016. Посетено на 3 април 2024.
25. „The Armistice Agreement with Rumania; September 12, 1944“ (PDF). Конгресна библиотека. Посетено на 3 април 2024.
26. Rogers Brubaker, Nationalist Politics and Everyday Ethnicity in a Transylvanian Town, Princeton University Press, 2006, p. 80
27. „Armistice Agreement with Hungary; January 20, 1945“. Проект „Авалон“ при Јејлската правна школа.
28. „Recensamant - Bistrita-Nasaud - date demografice, populatia stabila pe varste, religie, educatie“.

Надворешни врски

• Карта Архивирано на 14 февруари 2022 г.