Сенгелово

Сенгелово Άγκιστρο
Сенгелово
Местоположба во областа Сенгелово Местоположба на Ветрен во Серскиот округ и областа Централна Македонија
Координати: 41°22.28′N 23°26.24′E / 41.37133° СГШ; 23.43733° ИГД / 41.37133; 23.43733
Земја	Грција
Област	Централна Македонија
Округ	Серски
Општина	Синтика
Општ. единица	Петрич
Надм. вис.	&10000000000000300000000300 м
Население (2021)[1]
• Вкупно	350
Час. појас	EET (UTC+2)
• Лето (ЛСВ)	EEST (UTC+3)

Сенгелово (грчки: Άγκιστρο, Ангистро; турски: Çengel, Ченгел; до 1927 г. Τσιγγέλη, Τσιγγέλι, Цингели^[2]) — село во Валовишко, Егејска Македонија, денес во општината Синтика на Серскиот округ, Грција.

Географија

Селото се наоѓа во Светиврачко-петричката Котлина, во северното подножје на Сенгелска Планина, непосредно до границата со Пиринска Македонија (денес во Бугарија). Лежи 50 км северно од градот Сер. Во селото има и лековити минерални извори со температура од околу 38 °C, користени уште од древно време. Северно од Сенгелово тече реката Пиринска Бистрица.

Историја

Средновековие

Кај селото има минерален извор и среновековна бања. Во центарот стои старата средновековна кула од XIV век, подоцна претворена во саат-кула.^[3]

На 3,5 км северозападно се наоѓа ранносредновековната тврдина Субаши.^[3]

Во Отоманското Царство

Според предание запишано од Јордан Н. Иванов селото било напуштено во „чумните години“ пред доаѓањето на Османлиите, и на почетокот на XIV век некојси Ибрахим-паша Сенгел-бег го основал новото село. За да ги привлече македонците од околните села, тој во селото ја изградил старата црква „Св. Спас“.^[4] Црквата „Св. Атанасиј“ е од средината на XIX век. Во „Етнографија на вилаетите Адријанопол, Монастир и Салоника“ за 1873 г. Ченгел Калеси или Ченгел Ќој е посочено погрешно како малко муслиманско село со 50 домаќинства на 130 жители.^[5]

Во 1891 г. Георги Стрезов напишал за селото:

„

Сингелово, големо село во подножјето на истоимената планина, која тука се нарекува Беш. Околу Сингелово извираат изобилни води, кои се притоки на Бистрица. Реката Дели Крава мачно се прегазува со коњ. Патот што минува низ Рупелскиот Дервент е добар, рамен. Селаните се заимаваат со земјоделство. Богата почва со сè. Недалеку се наоѓаат минералните води. Црква, во која се служи мешано, и исто такво училиште со 40 ученици. 350 куќи Турци и 400 Македонци.[6][7]

“

Според статистиката на Васил К’нчов („Македонија. Етнографија и статистика“) во 1900 г. во Сенгелово живееле 1.200 Македонци, 200 Турци, 120 Власи и 130 Роми.^[8][9]

Сите жители на селото биле под врховенството на Бугарската егзархија и во него работела бугарската пропаганда. По податоци на егзархискиот секретар Димитар Мишев („La Macédoine et sa Population Chrétienne“) во 1905 г. во Сенгелево имало 1.536 Македонци егзархисти, 72 Власи и 18 Роми, а во селото работело бугарско училиште.^[8][10]

До крајот на XIX и почетокот на XX век село Сенгелово било еден од важните центри на железната индустрија во областа Мрвачко. Во селото до средината на XIX век работел и самоков. Во рудниците некогаш се добивало и злато и сребро, за што сведочат старите галерии, наречени златници. Кај селото има огромни купишта згура, најголемите во цело Мрвачко.^[4]

Во Грција

Бања во Сенгелово

Во Првата балканска војна во 1912 г. Сенгелово е окупирано од VII Рилска дивизија на Бугарската армија. Тогаш селото имало 370–200 македонски, 70 турски, 70 ромски и 30 влашки куќи.^[4] По Втората балканска војна во 1913 г. селото е припоено кон Грција согласно Букурешкиот договор. Таа година населението броело 1.190 жители.^[11]

Во 1916 г. професорот Васил Златарски го посетил селото како учесник во научно-разузнавачката мисија во Македонија и Поморавјето приредена од воениот штаб. Во отчет до началникот тој напишал:

„

Селото Ченгел е големо и богато; населението е македонско и зборува на серско наречје; имало и турци, но тие избегале уште во 1912 г.[8][12]

“

Според бугарски извори, во Првата светска војна голем дел од жителите се иселиле во Бугарија, и во селото наводно останале само 17 гркомански семејства. Македонскиот историчар Тодор Симовски го посочува пописот од 1920 г. каде вели дека тогаш биле заведени 965 жители, што би значело дека бројот на иселениците е драстично помал.^[11] Во 1927 г. селото е преименувано во Ангистрон (кука)^[13] а во селото се доведени грчки колонисти од Мала Азија. На пописот од 1928 г. Сенгелово било мешано мештанско-дојденско село со вкупно 1.240 жители, од кои само 346 лица биле грчки дојденци, а остатокот македонски мештани.^[14] Така селото повторно станало етнички мешано, но со голема бројна надмоќ на Македонците.

Потомците на бегалците од Сенгелово во Бугарија живеат во Свети Врач (Пиринска Македонија), Аспарухово (Варненско) и други.^[15]

Месности во Сенгелово преименувани со службен указ на 6 јули 1968 г.

Име	Грчки	Ново име	Грчки	Опис
Ушика[16]	Ούσίκα	Оксила	Όξειλά[17]	срт на Славјанка на ИЈИ од Сенгелово и на ЈЈИ од Лехово[16] (1.153 м)[18]
Волага[19] или Волак Рамен[16]	Βολακ Ραμάνι	Ликотопос	Λυκοτόπος[17]	срт на Славјанка на И од Сенгелово и на ИЈИ од Лехово[16] (1275 м);[18] членувано од Волак[19]
Хуни Удуришта[16]	Χουνί Ούντουρίστ	Лакома	Λάκκωμα[17]	месност на Славјанка на И од Лехово[16]
Артлиж[16]	Άρλέτζ	Месокорфи	Μεσοκόρφι[17]	граничен врв на Славјанка на СИ от Лехово, гранична пирамида бр. 89 (1345,8 м)[16]
Моково	Μόκοβα	Вуркос	Βούρκος[17]
Чамара[16]	Ποζιάρα	Плая	Πλαγιά[17]	врв на Сенгелска Планина на ЈИ от Сенгелово (1018 м)[16]
Чал,[16][18][20] членувано Чало[20]	Τσάλ	Дасотон	Δασωτόν[17]	заоблен[20] врв на Сенгелска Планина на ЈЈИ од Сенгелово (1.294 м)[16]
Папра[21]	Πάπραν	Керасиес	Κερασιές[17]	месност на Сенгелска Планина на Ј од Сенгелово[21]
Боро	Μπορό	Перасма	Πέρασμα[17]
Мал Тепе[16]	Μάλ Τεπέ	Војдокорфи	Βοϊδοκορφή[17]	врв на Сенгелска Планина на ЈЈЗ од Сенгелово (662 м)[16]
Дирин	Ντιρίν	Ватирема	Βαθύρεμα[17]
Трнка[18]	Τρίγκα	Дамаскиниес	Δαμασκηνιές[17]	возвишение на З од Сенгелово (263 м)[18]
Шумалак[16]	Σουμαλάκ	Потисма	Πότισμα[17]	месност во пазувите на Сенгелска Планина на ЈИ од Сенгелово[16]
Трнка[16]	Τρίγκα	Дамаскино	Δαμάσκηνο[17]	поранешно село на ЗСЗ од Сенгелово[16]
Башлица[16] или Хамам[18][21]	Μπασλίτσα	Ангистру Рема	Άγκίστρου Ρέμα[17]	река на Ј од Сенгелово[16]
Ахасма	Άχασμα	Амбелија	Άμπέλια[17]	возвишение на ЗСЗ од Сенгелово (268 м)[16]
Чучур[16]	Τσουτσόρ	Платома	Πλάτωμα[17]	месност на СЗ од Сенгелово[16]
Батан Дере[16] или Ботон Дере	Μποτόν Ντερέ	Рематија	Ρεματιά[17]	река на С од Сенгелово, лева притока на Петровска Река[16]
Катал	Κατάλ	Ксиротопос	Ξηρότοπος[17]
Тисата[22]	Τίσσα	Авго	Άβγό[17]	падина со ниви ЈИ од Сенгелово
Рупа[21]	Ρούπα	Проварма	Πρόβαρμα[17]	месност на СИ од Сенгелово[21]
Сантово[21] или Содол[16]	Σοντόλ	Катомерон	Κατώμερον[17]	месност на С од Сенгелово, по десниот брег на Батан Дере[16][21]

Население

Еве преглед на населението во сите пописни години, од 1940 г. до денес:

Година	1940	1951	1961	1971	1981	1991	2001	2011	2021
Население	1915	441	829	475	346	388	410	373

Извор за 1940-1991 г.: Т. Симовски, Населените места во Егејска Македонија

Културни и природни знаменитости

• Црква „Св. Атанасиј“ од XIX век

Личности

• Елена Стаматова Башлиева (1919 – ?) — партизанка во ДАГ, иселеничка во Плевен од 1947 г., потоа со сопругот преселена во Варна^[23]
• Иван Коджабашев – Бензина — деец на ВМОРО и ВМРО, убиен од ванчомихајловистите во 1927 г.^[24][25]

Поврзано

• Сенгеловска бања
• Сенгеловска саат-кула
• Субаши

Наводи

1. „Попис на населението од 2021 г. Трајно население“. Државен завод за статистика на Грција.
2. „Μετονομασίες των Οικισμών της Ελλάδας“. Πανδέκτης: Name Changes of Settlements in Greece. Посетено на 12 април 2021.
3. „Κάστρο Αγκίστρου“. Ελληνικά Κάστρα. Посетено на 27 јануари 2024.
4. Иванов, Йордан Н (1982). Местните имена между долна Струма и долна Места : принос към проучването на българската топонимия в Беломорието. София: Издателство на Българската академия на науките. стр. 27.
5. Македония и Одринско : Статистика на населението от 1873 г. София: Македонски научен институт – София, Македонска библиотека № 33. 1995. стр. 138–139. ISBN 954-8187-21-3.
6. Нарекувајќи ги „Бугари“ под влијание на бугарската пропаганда.
7. Стрезов, Георги (1891). „Два санджака отъ Источна Македония“ (PDF). Периодическо списание на Българското книжовно дружество въ Средѣцъ. Средѣцъ: Държавна печатница. Година Седма (XXXVI): 855.
8. Како што е општопознато, Македонците во бугарските извори се присвојуваат и водат како Бугари, и покрај признанието дека самите се изјаснувале како Македонци.
9. Кѫнчовъ, Василъ (1900). Македония. Етнография и статистика. София: Българското книжовно дружество. стр. 184. ISBN 954430424X.
10. Brancoff, D. M (1905). La Macédoine et sa Population Chrétienne : Avec deux cartes etnographiques (PDF). Paris: Librarie Plon, Plon-Nourrit et Cie, Imprimeurs-Éditeurs. стр. 188–189.
11. Симовски, Тодор Христов (1998). Населените места во Егеjска Македониjа (PDF). II дел. Скопjе: Здружение на децата-бегалци од Егејскиот дел на Македонија, Печатница „Гоце Делчев“. стр. 207. ISBN 9989-9819-6-5.
12. Петър Петров. „Пътуване на проф. В.Н.Златарски из Македония“. – В: ВИС, г.60, 1991, кн.1, стр.71.
13. Δημήτρης Λιθοξόου. Μετονομασίες των οικισμών της Μακεδονίας 1919 – 1971, Архивирано од изворникот на 30 јуни 2012, Посетено на 30 јуни 2012
14. Κατάλογος των προσφυγικών συνοικισμών της Μακεδονίας σύμφωνα με τα στοιχεία της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ) έτος 1928, Архивирано од изворникот на 30 јуни 2012, Посетено на 30 јуни 2012
15. Иванов, Йордан Н (1982). Местните имена между долна Струма и долна Места : принос към проучването на българската топонимия в Беломорието. София: Издателство на Българската академия на науките. стр. 28.
16. По топографска карта М1:50 000, издание 1980-1985 „Генеральный штаб“
17. „Β. Διάταγμα ΥΠ' Αριθ. 427. Περὶ μετονομασίας συνοικισμὤν, κοινοτήτων καὶ θέσεων“ (PDF). Εφημερίς της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος. Εν Αθήναις: Ἐκ τοῦ Εθνικού Τυπογραφείου. Τεύχος Πρώτον (Αριθμός Φύλλου 146): 1044. 1968.
18. Serrai GSGS (Series); 4439. 1st ed. Lambert conical orthomorphic spheroid Bessel proj. Prime meridians: Greenwich and Athens. "Reproduced from M.D.R. London: War Office. 1944.
19. Иванов, Йордан Н (1982). Местните имена между долна Струма и долна Места : принос към проучването на българската топонимия в Беломорието. София: Издателство на Българската академия на науките. стр. 92.
20. Иванов, Йордан Н (1982). Местните имена между долна Струма и долна Места : принос към проучването на българската топонимия в Беломорието. София: Издателство на Българската академия на науките. стр. 216.
21. Топографска карта ЈНА 1:100.000.
22. Иванов, Йордан Н (1982). Местните имена между долна Струма и долна Места : принос към проучването на българската топонимия в Беломорието. София: Издателство на Българската академия на науките. стр. 204.
23. Пътеводител по мемоарните документи за БКП, съхранявани в Централния държавен архив. Архивни справочници, том 6 (PDF). София: Главно управление на архивите при Министерския съвет. Централен държавен архив. 2003. стр. 47–48. ISBN 954-9800-36-9. Посетено на 28 август 2015.
24. Радовски, Александър (2017). Оцеляло родолюбие. Спомен за Тома Радовски. Фабер. стр. 31.
25. Радовски, Александър (2022). Комити от Македония. Сборник част 1. Велико Търново: Фабер. стр. 174, ISBN 978-619-00-1431-7.