Серотинија

Круна на чемпрес од Аризона: На подебелите гранки и на трупот има серотинозни шишарки.

Шишарки од aлепски бор и нивната положба во круната: а) тригодишни шишарки, б) четиригодишни шишарки, в) петгодишни шишарки, г) серотинозни шишарки стари 6-10 години, д) серотинозни шишарки постари од 10 години.

Серотинија (брадиспорија) е одложено ослободување на зрели семиња. Кај повеќето растенија, по созревањето, семето останува во контакт со мајчиното растение за пократок или подолг временски период, ако овој период трае неколку години или децении, а семето остане одржливо, таквата еколошка адаптација се смета за серотинија.^[1] Серотинијата е карактеристична за значителен број видови распространети во Австралија, Јужна Африка и Медитеранот, и е најчеста кај одредени членови на фамилиите Proteaceae, Cupressaceae, Ericaceae, Asteraceae, Pinaceae и Bruniaceae.^[2]

Видови на серотинија

Потполна серотинија, масовно ослободување на семињата само после „активатор“, е поретка појава и е карактеристична на пр.за родот Leucadendron. Парцијалната серотинија е почеста и се карактеризира со редовно ослободување на семето после секој род, но и со одредена количина на неотпуштено семе што останува во плодовите или шишарките додека не се појави активаторот.

Во зависност од активаторот што предизвикува ослободување на семе, серотинијата може да биде:

• некросцентна - кога активаторот е смртта на матичната билка или гранка,
• хигросцентна - активаторот е влага,
• солисцентна семиња се ослободуваат со затоплување од сонцето,
• ксересцентна - предизвикувачот е суша,
• пиросцентна - активирањето е со оган,
• Пирохидросцентна активаторот е оган, проследен со влага.

Пиросцентна серотинија

Целта на серотинија може да се објасни со создавање резерва на семиња со цел на обновување на видот во случај на пожар. Пиросцентната серотинија е најчестата форма на серотинија кај голосеменици. Топлината, особено онаа што се ослободува при пожари, влијае на отворањето на шишарките отстрнувајќи ги причините за серотинија,а и топењето на смолата може да биде дополнителна причина за серотинија. Температурата на која се топи смолата на американскиот бор Pinus contorta е помеѓу 45 и 50^оС. Ослободените семиња паѓаат на изгорена минерализирана почва ослободена од конкурентна приземна вегетација и имаат оптималните услови за ртење. Серотинија, покрај другите карактеристики поврзани со дебелината на кората, е и можност за санирање на последиците предизвикани од пожар, автохорија итн. и е многу битна карактеристика на екосистемот каде пожарот е поврзан со природната регенерација.^{[3] [4]}Литературата наведува три причини за серотинија: (а) исклучително силна адхезија помеѓу деловите на фертилните лушпи кои се допираат над врвовите на семените крила; ^[5](б) градба на шишарката и (в) и природата на двата вида ткиво во фертилните лушпи. Во шишарките во кои серотинијата не е изразена, со губење на влага, доаѓа до разделување на фертилните лушпи поради разлика во контракцијата на двата вида ткиво. Од основата на шишарката до врвот се протега ткиво со клетки слични на трахеиди, а во абаксијалната зона се склеренхимски клетки со дебели ѕидови. Во серотинозни шишарки, оваа разлика не постои или е минимална.

Серотинија кај чемпреси

Во рамките на родот Cupressus, делумна серотинија се наоѓа кај неколку видови, вклучувајќи го и обичниот чемпрес Cupressus sempervirens и аризонскиот чемпрес Cupressus arizonica. Цветањето на обичниот чемпрес е во периодот февруари-март; семето зрее до септември- октомври втората година, шишарките се отвораат почнувајќи од зима во долг временски период. Аризонскиот чемпрес цвета во пролет, а семето зрее до септември следната година; расејувањето е во бранови во текот на следните неколку години. И аризонскиот и обичниот чемпрес даваат плод речиси секоја година. Времето на собирање шишарки за повеќето видови чемпрес се протега од рана есен до пролет. Според литературата, собирањето кон крајот на зимата и пролетта е помалку осетливо поради еднаква зрелост на шишарките. Есенскиот период означува препознавање на морфолошките карактеристики на шишарките во различни фази на зрелост. Според некои автори, изразена серотинија на овие видови овозможува семето да се собира во текот на целата година. Серотинијата кај аризонскиот и обичниот чемпрес не е изразена до тој степен што претставува резерва на семе за итни ситуации (пожар). Стратегијата на двата вида се гледа во плодоносно изобилство преку цела година. Врз основа на резултатите од ртење на семињата од различна провиненција на обичниот чемпрес, постои значителна варијабилност во задржувањето на ртење во серотинозни шишарки.^[1] .

Серотинија кај боровите дрвја

Серотинија кај родот Pinus не е ретка и е забележана во повеќе од десет видови. Кај нив, некои, или поретко, сите зрели шишарки остануваат затворени неколку до повеќе децении на дрвјата и се отвораат во неправилни интервали (P. attenuata Lemm., P. banksiana Lamb., P. brutia Ten., P. clausa (Champ.) Vasey, P. contorta var. latifolia Engelm., P. halepensis Mill., P. muricata D. Don, P. pinaster Ait., P. pungens Lamb., P. radiata D. Don и P. rigida Mill.). Познато е дека кај P. banksiana, P. clausa, P. contorta Dougl. и P. rigida, има единки кај кои шишарките се отвораат веднаш по созревањето. Алепскиот бор (P. halepensis) покажува делумна серотинија, во која поединечните шишарки остануваат затворени со децении. Од друга страна, развојот и созревањето на семето се одвива во текот на три календарски години, што доведува до присуство на шишарки со различна старост во моментот на собирање. Серотинијата како механизам за природно обновување на алепскиот бор по пожар е ефикасен околу десет години по созревањето на семето. По ова време, шишарките не реагираат на високи температури, а извлечените семиња покажуваат слабо ртење.^[1]

Наводи

1. Грбић М., Каличанин Д., Ђукић М., Ђунисијевић Д. (2006). „Утицај парцијалне серотиније код алепског бора, обичног и аризонског чемпреса на клијавост семена“. Гласник Шумарског факултета. 94: 123–124.
2. Bond, W.J. (1985). „Canopystored seed reserves (serotiny) in Cape Proteaceae“. Jl S. Afr. Bot. 51(3): 181-6.
3. Stott, P., Goldammer, J. G., & Werner, W. L (1990). The role of fire in the tropical lowland deciduous forests of Asia. In: J.G., Goldammer (editor). Fire in the tropical biota. Ecosystem processes and global challenges. Ecological Studies 84. Berlin-Heidelberg: Springer-Verlag. стр. 21–44.
4. Goldammer, J. G. (1993). Feuer in Waldekosystemen der Tropen und Subtropen. Basel-Boston: Birkheuser-Verlag. стр. 21.
5. Little, E. L., & Dorman K. W. (1952). „Geographic differences in cone opening in sand pine“. J.For. 50 (3): 204–5.