Сојузничко бомбардирање на Задар

Бомбардирање на Задар
Дел од Стратешко бомбардирање за време на Втората светска војна
Датум ноември 1943 - октомври 1944 Место Задар Исход 80% од објектите во градот биле уништени; Бројни жртви
Завојувани страни
Кралска Авијација Воено воздухопловство на САД	Италијанска Социјална Република  Трет Рајх
Жртви и загуби
0	1,000-4,000 жртви

Бомбардирање на Задар за време на Втората светска војна од страна на сојузниците траело од ноември 1943 година до октомври 1944 година. Иако биле бомбардирани и други големи градови во Италија, бомбардирањето на Задар се издвојува поради бројот на напади и бројот на жртви. Извештаите се разликуваат многу. Сојузниците документирале 30 напади, додека современите италијански извештаи тврдат дека бројот бил 54. Заведените жртви се движат од помалку од 1.000 до дури 4.000 од вкупно 20.000 жители на градот.

Во текот на бомбардирањето, 80% од градските градби биле уништени. Задар бил наречен „Дрезден на Јадранот“ поради согледаните сличности со сојузничкото бомбардирање на тој град.^[1] И во двата случаи, сојузничките бомби уништиле град богат со уметнички и историски богатства, но со малку очигледно индустриско или воено значење за војната.

Тоа е најзначајниот историски настан во Задар по опсадата на Задар во 1202 година од страна на силите на Четвртата крстоносна војна .

Заднина

Италијанска енклава Зара

Задар (на италијански познат како Зара) станал дел од Кралството Италија како резултат на Договорот од Рапало од 1920 година, со кој се реши статусот на поранешните австроунгарски територии.^[2] Имало големо италијанско население и бил италијанска енклава во Далмација.^[3] Од дваесеттите години наваму, многу Хрвати биле приморани да го напуштат градот додека нивното место го заземале етнички Италијанци кои се населиле таму од рамките на Југословенска Далмација - како што е познатиот моден стилист Отавио Мисони,^[4] кој се пресели со своето семејство од Дубровник. Според пописот од 1910 година во Австроунгарија Италијанците претставувале 69,3% од населението, кое постојано растело во децениите што следувале. Јавните функционери, наставници и полицајци биле донесени од апенинаскиот полусотров.

За тоа време, имало и значително присуство на воен персонал.

Сè до 1941 година, градот бил опкружен со италијански утврдувања, од кои најзабележителен бил бункерот зад Гаженице и во областа Пложе и Црног.

Втора светска војна до капитулацијата на Италија (1941 – 1943)

Силите на Оската го нападнале Кралството Југославија на 6 април 1941 година. На 17 април, југословенската влада се предала. Задар држел 9000 сили командувани од генералот Емилио Гилиоли, кои по крвавите борби на 15 април стигнале до Шибеник и Сплит. Пристигнувајќи во Дубровник и Мостар на 17 април, тие се сретнале со трупите што започнале да напредуваат од Албанија.

Познато е дека на 8 април југословенското воено воздухопловство го бомбардирал Задар. Иако ова резултирало со одредена штета, не може да се спореди со бомбардирањето што градот ќе го претрпи две години подоцна. Цивилите претходно биле евакуирани кон Анкона и Пола. Римскиот договор во 1941 година меѓу новоформираната фашистичка марионета Независна држава Хрватска (НДХ) и Италија ѝ предаде голем дел на северна Далмација на Италија, вклучувајќи ги градовите Сплит и Книн.

Италијанска капитулација

Откако Мусолини бил тргнат од власт, новата влада на Пјетро Бадоogо прогласи примирје, а на 8 септември 1943 година, италијанската армија се предала. НДХ ја искористила оваа хаотична ситуација прогласувајќи го Римскиот договор за неважечки и ја окупирал италијанска Далмација со германска поддршка. Сепак, Германците први влегле во Задар, а на 10 септември 114. германска пешадиска дивизија ја презедела власта. Ова ги спречило партизаните привремено да го ослободат Задар, како што било случајот со Сплит и Шибеник.

Градот бил спречен да се приклучи на НДХ со образложение дека самиот Задар не бил предмет на условите на Римскиот договор, без разлика дали бил неважечки или не. И покрај тоа, лидерот на НДХ Анте Павелиќ го назначил Задар за главен град на округот Сидрага-Равни Котари, иако неговиот префект бил спречен да влезе во градот. Задар остана под локална италијанска администрација со германска воена заштита и во оваа несигурна клима започнало сојузничкото бомбардирање.

Бомбардирањето

Првиот голем сојузнички воздушен напад врз Задар бил извршен на 2 ноември 1943 година од 12. воено воздухопловство на УСААФ, при што, покрај другите згради, било уништено сиропиталиште. Следувале поголеми напади на 28 ноември во кои биле убиени 200 лица, и на 16 декември и 30 декември. Овие први напади предизвикале многу цивилни жртви, но градот продолжил да функционира и покрај штетите. Нападот на 16 декември бил особено тежок, бидејќи биле погодени засолништата во Воштарница и во центарот на градот, при што загинале меѓу 150 и 200 лица. Педесетина американски средни бомбардери Б-25 учествувале во ударите, фрлајќи 90 тони бомби.

Покрај овие главни напади, градот бил бомбардиран во помал степен и во другите денови. Преку употреба на бомбашки тепих, биле уништени цели блокови во соседството. Центарот на градот бил најтешко погоден, особено околу Форумот и улицата Калеларга каде што не биле поштедени ниедни згради. Како и со другите случаи на урбани бомбардирања, штетата не е предизвикана од првичните експлозии, туку од пожарите што настанале, што го претвориле градот во куп скелети на изгорени куќи. Секој напад бил насочен кон одреден дел од градот. На 16 декември, метата била на подрачјето од црквата „Богородица на добро здравје“ преку Калеларга до Пјаца дела Ербе (денешениот народен плоштад), додека на 30 декември била нападната областа од брегот на Рива Нова до театарот „Џузепе Верди“. На 31 декември, градската болница и поголемиот дел од индустриската машинерија биле уништени. Фабриката Луксардо била запалена,^[5] и на зградата изгорела за три дена.

Нападите што целосно го опустошиле Задар следеле од јануари до март 1944 година. На 16 јануари 1944 година, тешките бомбардери на Либератор го нападнале Задар, губејќи еден бомбардер.^[6] Сепак, бројот на жртви бил многу помал затоа што населението кое било бездомно избега во помалку оштетените периферии (Арбанаси и Станови), како и на островите Задар. Се проценува дека во пролетта 1944 година, во градот останале помалку од 4.000 цивили. И покрај тоа што индустриските постројки и пристаништата биле осакатени, бомбардирањето продолжило во текот на целата 1944 година. Така, Германците биле принудени да формираат пристаниште во Затон кај Нин и Ражанац.

До летото, центарот на Задар практично престана да постои. Повеќето куќи биле целосно уништени и нивните урнатини ги затрупале улиците. Градот бил пуст. Периодот од јуни до почетокот на октомври не бил обележан со некои големи напади, но тие продолжиле во средината на октомври, бидејќи германските сили го напуштиле градот. Најлошите напади се случиле на 25 и 30 тој месец кога беа погодени областите Арбанаси и Бродарица, Јажина и крајбрежјето на Рива Нова.

Последните напади се случиле на 31. истиот ден кога силите на југословенските партизани влегле во Задар. За време на нападите, голем број партизани биле убиени по грешка.

Уништување и жртви

Уништен е поголемиот дел од јадрото на градот, вклучувајќи ја целата Рива Нова со нејзините 12 австроунгарски палати, нејзината пошта и маалските блокови околу Форумот, Калеларгата, училиштето во близина на црквата Свети Хрисогон, црквите Св. Марија, Пресвета Богородица на здравјето и крстилницата во катедралата Света Анастасија. Само црквите биле обновени. Многу згради што изгореле не биле обновени, туку срушени, со нивниот камен повторно употребен при обновата на крајбрежјето и патиштата. Воената штета се случила претежно во западниот дел на полуостровот, каде се наоѓале владините канцеларии и пристаништата. Варош, била една од областите каде бил задржан предвоениот изглед.

Освен уништувањето предизвикано од сојузниците, Германците што се повлекоа ја минираа Рива Нова, забавувајќи го заздравувањето по војната, како и предизвикувајќи жртви. Точните бројки најверојатно никогаш нема да бидат познати, бидејќи Задар забележа значителна промена на населението. Процентот на хрватски граѓани драматично се зголеми. Бројот на воениот персонал што останал во градот е неопределен.

По војната, бројот на жртви стана политичко прашање, особено во заедницата на Италијанци кои го напуштиле градот за Италија. Тие ја прикажале бројката на смртни случаи од 3.000 до 4.000, тврдејќи дека бил извршен геноцид врз нив. Повеќето извори сметаат дека бројот на жртви е 1.000, бидејќи голем дел од населението избегало по првите напади есента и зимата 1943 година.^[7][8]

Поврзано

• Југославија во Втората светска војна
• Југословенски партизани

Наводи

1. Enzo Bettiza, Esilio, Mondadori, Milano 1996, p. 147.
2. „dalmatia.it“. dalmatia.it. Посетено на 2016-07-08.
3. „dalmatia.it“. dalmatia.it. Посетено на 2016-07-08.
4. „Архивиран примерок“. Архивирано од изворникот на 2006-09-23. Посетено на 2006-08-15.
5. „Архивиран примерок“. Архивирано од изворникот на 2006-05-10. Посетено на 2006-08-15.
6. „Архивиран примерок“. Архивирано од изворникот на 2004-10-17. Посетено на 2006-08-14.
7. Jones, Barclay G. Protecting Historic Architecture and Museum Collections from Natural Disasters. ISBN 9781483278278.
8. Roman Catholic Archdiocese of Zadar. ISBN 1157478077.