Средновековна Романија

Дел од темата
Историја на Романија
Грб на Романија
Праисторија
Стар век
Среден век (Ран)
Рани нов век
Национално будење
Кралство Романија
Социјалистичка Романија
Република Романија
По тема
По регион
Икона за портал Портал: „Романија“

Средновековна Романија — историја на Романија во текот на средниот век. Средновековната историја на Романија започнува со повлекувањето на Монголците, последното население што мигрирало поради напади и освојување на територијата на денешна Романија во 1241/1242 година. Трите територии кои денеска ја сочинуваат Романија (Влашка, Молдавија и Трансилванија) биле обединети во времето на Михаил Храбриот (1593 — 1601).

Во поголемиот дел од овој период, Банат, Кришана, Мармарош и Трансилванија — денес региони во Романија западно од Карпатите, биле дел од Кралство Унгарија. Тие биле поделени во неколку видови административни единици, како окрузи или места. На чело на секој регион се наоѓал кралски официјален претставник наречен војвода. Во кралството, романските селани, како православни, биле ослободени од десетокот, црковен данок што требало да го плаќаат сите римокатолички христијани. Сепак, романските благородници полека ја изгубиле способноста да учествуваат во политичкиот живот, бидејќи монарсите од XIV век воделе погрешна политика. Нивната позиција станала уште полоша по 1437 година, кога била формирана таканаречената Унија на три нации, сојуз на унгарските благородници, Секели и Саксонци, со цел да го уништат Трансилваниското востание.

Влашка, првата независна средновековна држава помеѓу Карпатите и долниот дел на Дунав била создадена кога Басараб I (1310 — 1352) ја прекинал сизаренството на унгарскиот крал со неговата победа во Битката кај Посада во 1330 година. Независноста на Молдавија, на исток од Карпатите, го постигнал Богдан I (1359 — 1365), благородник од Мармарош, кој го предводел револтот против поранешниот владетел кој бил назначен од унгарскиот монарх. Меѓутоа, независноста на двете кнежевства била ретко безбедна, а вазалството кон повеќе држави станало важен аспект на нивната дипломатија. Иако Влашка оддала почит на Отоманското Царство во 1417 година и Молдавија во 1456 година, нивните два средновековни монарси, Мирче Стариот од Влашка (1386 — 1418) и Стефан III од Молдавија (1457 — 1504) спровеле успешни воени операции против Отоманските Турци. Трговијата на двете кнежевства со другите делови на Европа започнала да се намалува по последните децении на XV век. Пред тоа, продажбата на кожи, жито, мед и восок на Светото Римско Царство, Венеција и Полска, како и увозот на свила, оружје и други произведени стоки од овие области, биле широко распространети, но до крајот на XVI век Отоманското Царство станало главен пазар за романските производи.

Трансилванија, заедно со соседните земји, добила статус на автономна држава под османлиски владетел откако централните територии на Кралство Унгарија биле припоени од страна на Османлиите во 1541 година. Падот на царството, исто така, им ја одзело власта на Влашка и Молдавија на нивниот главен сојузник во борбата против Отоманското Царство. Во 1594 година, Михаил Храбриот се приклучил на анти-отоманската алијанса иницирана од папата Климент VIII. По низата победи над Османлиите, тој се сврте кон Трансилванија и Молдавија, каде владееле прополски и проосманлиски кнезови. Тој ја нападнал и окупирал Трансилванија во 1599 година и Молдавија во 1600 година. Иако сојузот на трите земји се распаднал четири месеци подоцна, тој служел како идеал за подоцнежните генерации кои работеле за обединување на териториите што сега ја формираат Романија.

Ран среден век

[уреди | уреди извор]

На крајот на VIII век, воспоставувањето на Хазарскиот Каганат северно од Кавказските Планини создало пречка на патот на номадските луѓе кои се движеле кон запад[1][2]. Во наредниот период месното население на Карпатско-Дунавското подрачје профитирало од мирната политичка клима и унитарната материјална култура, наречена Дриду, која се развила во регионот[3][4]. Наодите од населбите Дриду ја потврдуваат улогата на земјоделството во нивната економија[5].

Map of rivers in Romania
Карпатите и главните реки во денешна Романија

Во IX век започнале преселби во Хазарскиот Каганат[1][3][6]. Еден од предметните народи, Унгарците ја напуштиле својата територија и се населиле во регионот меѓу реките Дон и Днестар[1][7]. Тие ги напуштиле степите и ги преминале Карпатите околу 896[7]. Според Унгарска хроника, во времето на унгарската инвазија Трансилванија била населена од Романци и Словени и била под водство на Гелу, додека Кришана била населена од неколку народи, меѓу нив Секелите[8]. Дали авторот на Унгарска хроника имал какви било сознанија за реалните услови на крајот на IX и X век, останува да се дискутира од страна на историчарите[9][10].

Во 953, Ѓула, вториот водач во ранг на унгарската племенска федерација, го прифатил христијанството во Цариград[11][12]. Околу тоа време, според византискиот цар Константин VII, Унгарците го контролирале регионот на границата на модерната Романија и Унгарија по реките Тимиш, Муреш, Криш, Тиса и Тутис[13]. Во 1003 година, како што раскажуваат Хрониките од Хилдесхајм, Стефан I, првиот крунисан монарх на Унгарија (околу 1000 — 1038), „водеше војска против неговиот мајкански чичко, кралот Ѓула и ја окупира земјата на Ѓула[14][15]“

Стефан давал привилегии на Римокатоличката црква, на пример, со наредување на општото наметнување на десетокот врз населението[16][17]. Погребувањето на повеќето локални претхристијански гробишта, на пример во Хунедоара, престанало по околу 1100 година[18]. Стефан, исто така, го поделил неговото царство, вклучувајќи ги и териториите на денешна Романија, на окрузи, односно административни единици околу кралските тврдини, каде со секоја управувал кралски официјален претставник наречен војвода[19]. Со текот на времето, војводствата, кои за првпат биле забележани во документ во 1176 година, станале престолнини на војводствата низ цела Трансилванија со мала зависност од кралот [20][21]. За разлика од Трансилванија, војводствата во Банат и Кришана останале во директен контакт со кралот кој ги именувал и ги заменувал по своја сопствена волја[21].

Од крајот на IX век, Печенците ги контролирале териториите на исток и југ од Карпатите[22][23]. Според Сагата на Ејмунд, тие се бореле заедно со Блукумените во Киевска Рус во 1010-тите[24]. Печенците биле протерани од нивните територии од страна на Куманите меѓу 1064 и 1078[25][26]. Подоцнежна варијанта на најстарата турска хроника, Книга на Деде Коркут, раскажува дека Куманите поразиле многу народи, вклучувајќи ги и Романците[27]. Некои од Печенците избегале во Кралството Унгарија каде што биле задолжени да ги чуваат граничните области, на пример, во Трансилванија.[28].

Населените во XI век во Трансилванија се одликуваат со мали колиби со керамички склопови обележани со глинени котли[29][30]. Зголемениот број на откритија на монети сугерира дека провинцијата доживеала економски раст кон крајот на XI век[29]. Првиот документ кој се однесува на провинцијата е Кралската повелба од 1075 која се однесува на даноците на сол што се наплаќаат во Турда[29]. Најраниот рудник за благородни метали во средновековната Трансилванија, рудникот за сребро во Родна за првпат се споменува во 1235 година[31].

Во XII и XIII век хоспиталите пристигнале во Трансилванија од Германија и од регионите кои зборуваат француски на реката Рајна, кои со текот на времето станале колективно познати како Саксонци[32][33]. Во 1224 година, унгарскиот крал Андреј II (1205 — 1235) им доделил посебни слободи на Саксонците кои се населиле во јужна Трансилванија[34]. На пример, тие биле овластени да ги изберат своите локални водачи. Единствено владетелот на целата заедница бил назначуван од кралот[35]. Тие, исто така, добиле право да ја користат „шумата на Романците и Печенците“[35]. Првите упатувања на винарството во Трансилванија се поврзани со лозјата во Крикау, Иѓиу и Ромос[31].

Урнатините на манастирот Карца
Урнатините на манастирот Карца

Како резултат на саксонската имиграција, слободните воини кои зборувале на унгарски јазик, кои ги обработуваат комуналните земји, биле префрлени на југоисточниот дел на покраината[36][37][38][39]. Од XIII век, тие биле управувани независно од војводата од страна на кралски функционер[40]. Покрај Саксонците, исто и Цистерцитите добиле можност за проширување во Трансилванија[41], а нивната опатија се наоѓала во Карца[41][42].

По поразот на Куманите од страна на Монголците на реката Калка во 1223 година, некои началници на западните племиња го прифатиле авторитетот на унгарскиот крал[43][44]. Нивното преобраќање довело до создавање на Римокатоличка епархија на Куманија на исток од Карпатите[45]. Сепак, православното романско население на територијата ги примило светите тајни по грчкиот обред, според Папската була од 1234 година[44] [46]. Во 1233 Олтенија била организирана во воена гранична зона на Кралство Унгарија, наречена Северинска бановина[44] [47].

Проширувањето низ Карпатите било запрено од инвазијата на Монголците, која траела од 31 март 1241 до април 1242 година[48][49]. Тоа претставувало главен слив во средновековната историја на регионот: иако бројот на жртви е оспорен, дури и најблагодните проценки не одат под 15 проценти од вкупното население[50][51].

Развиен среден век (1242 — 1396)

[уреди | уреди извор]

Надворешни карпатски региони

[уреди | уреди извор]

По повлекувањето од Кралство Унгарија, монголските сили се повлекле кон Сарај на реката Волга, каде што нивниот водач, Бату-хан, го основал својот главен град[52]. Оттогаш, степите меѓу реките Днепар и Дунав биле под влијание на монголите на Волга, познати како Златна Орда[50][53][54]. Од 1260-тите, роднината на Бату, Ногај-хан се населил во Исакча во Долен Дунав и станал апсолутен господар на соседните региони[48][55]. Тој станал независен од Златна Орда околу 1280 година, но бил убиен во битка во 1299 година[56][57].

До средината на XIV век, западните монголски територии станале предмет на чести полски и унгарски воени офанзиви[58]. Големиот кнез Алгирдас од Литванија продрел подалеку на териториите контролирани од Златната орда од која било досега направена европска армија[59]. Тој доживеал голема победа над обединетите монголски војници на реката Днепар во близина на Црното Море во 1363 година[59][60].

Внатрешни карпатски региони

[уреди | уреди извор]
Кулата на црквата и снежни планини во далечина
Црквата Денсуш
Мапа на која се прикажани провинциите на десетина олигарси
Териториите на Ладислав III Кан и други олигарси во Кралството Унгарија во почетокот на XIV век
Тврдина во Дева
Тврдината на Ладислав Кан во Дева
Карта на трансилвански саксонски места
Саксонските седишта во Трансилванија

Трансилванија двапати била нападната од монголските сили во текот на една година, почувствувајќи ги последиците од инвазијата на 1241/1242 повеќе од две децении. Административните центри на покраината, како што се Алба Јулија и Четатеа де Балта, биле уништени. Поради тешката депопулација, започнал процес на организирана колонизација која траела неколку децении. На пример, новиот бран колонизација резултирало со воспоставување на саксонските седишта на Сегешвар и Медијаш; а господарот на Илија примил, во 1292, кралска дозвола да ги насели Романците во земјите што ги поседувал.

Бидејќи само замоци изградени од камен и ѕидни градови биле во можност да се спротивстават на монголските напади, по повлекувањето на Монголците, кралевите ги поттикнувале сопствениците на земјиштето и граѓаните да изградат камени тврдини[61]. Новите камени тврдини биле изградени, на пример, во Кодлеја, Риметеа и Унгураш[62][63]. Процесот на урбанизација се одликувал со доминација на саксонските градови: од осумте градови во Трансилванија само Алба Јулија и Деж биле сместени во окрузите[64]. Повелбата што се однесува на кафеаните, пекарниците и бањите во Родна го докажува градскиот начин на живот на своите жители[65]. Солта сѐ уште била најважниот дел од трговијата во овој период, но тргувањето со волови, слугинки и вино е исто така документирано во кралските повелби[66].

Во 1257 година, Бела IV (1235 — 1270) го назначил својот најстар син, идниот Стефан V (1270 — 1272), да управува со териториите на кралството на исток од Дунав[67]. Тука помладиот крал му отстапил значаен дел од неговите кралски домени на благородници[68]. Првите години од владеењето на Ладислав IV (1272 — 1290) се одликувале со граѓански војни низ целото кралство[69][70]. Во Трансилванија, Саксонците се вклучиле во локален конфликт со епископот, ја освоиле Алба Јулија и ја запалиле катедралата[70]. Серијата војни продолжила во 1285 година со втора монголска инвазија. За време на својата почетна етапа, Секелите, Романците и Саксоните успешно го блокирале пристапот на Монголците, а подоцна организирале и серија засолништа поради паника меѓу повлекувачките напаѓачи[71].

Во тоа време, воената улога на Романците се проширила од нивната првична задача да ги бранат границите на кралството[72]. Тие учествувале во неколку воени походи, на пример против Бохемија во 1260 и против Австрија во 1291[72][73]. Нивната економска улога станала исто така признаена, поради нивните пастирски активности поврзани со производство на ткаенини на саксонските населби[74]. За монарсите, тие плаќале посебен данок кај овците[72]. Андреј III (1290 — 1301) дури и наредил, во 1293 година сите Романци кои биле разрешени без кралско одобрение на благородните домени да се вратат кон кралскиот имот на Армени[73][75].

Во последните децении на XIII век било основаноcongregatio generalis (општо собрание) од монарсите или нивните претставници, станувајќи важен орган на судскиот систем[76]. На пример, генералното собрание било свикано во 1279 година од Ладислав IV за седум окрузи — меѓу нив Бихор, Красна, Сатар и Заран на територијата што сега е Романија — завршило со осудување на деспотичен човек до смрт[77]. Првата повелба која се однесувала на генералното собрание на трансилванските земји била запишана во 1288 година[78][79]. Генералното собрание на трансилванските благородници, Саксонци, Секели и Романци било лично свикано од монархот во 1291 година[80].

Кога Андреј III умрел во 1301, целото кралство било во рацете на десетици моќни благородници[81]. Меѓу нив, Роланд Борса владеел со Кришана, Теодор Вејти се здобил со превласт во Банат, а Ладислав Кан со Трансилванија[82][83]. Неговата власт била признаена и од Саксонците и од Секелите[84]. Тој дури презел и царски задачи, како што е преземање на земјиштето кое нема право на сопственици. По 1310, тој го признал Карло Роберт (1301 — 1342) како негов суверен крал, но всушност продолжил да владее самостојно[85][86]. Кралот што го пренел своето живеалиште во Темишвар во 1315 година, можел да го зајакне само својот авторитет по долга низа конфронтации[87][88][89]. На пример, Чичеу, последното упориште на синовите на Ладислав Кан се предаде во 1321 година[83][90].

По победата на кралот, еден од неговите лојални приврзаници, Томас Сечењ, бил назначен за војвода, кој го потиснал бунтот на Саксонија во 1324 година[90][91][92]. Во тоа време, автономната саксонска покраина била поделена на седишта, секоја од кои управувал судија назначен од кралот[93]. Поради благодарност за услугите на трансилванските благородници во уништувањето на револтот, Карло ги поништил даноците кои тие дотогаш ги плаќале на војводите[90][94].

Во овој период, еден од главните иницијативи за растот на трансилванските градови била трговијата со Влашка и Молдавија[95]. На пример, Брашов добил право во 1369 година во однос на трговијата со ткаенини од Полска или од Германија[96]. Потоа, странските трговци морале да ја продадат својата најбарана стока, облека за трговците на Брашов, кои ја препродавале во Влашка, во замена за животни, памук, восок и мед[95][96].

Во XIV век, името област било генерализирано за облиците на територијалните организации на Романците, но само неколку од нив, на пример, Берег (сега во Унгарија и Украина) постигнала официјално признавање[75][97]. Марамуреш, каде што Романците првпат биле спомнати во 1326, бил единствениот округ што се трансформирал околу 1380 година во округот[98][99][100]. Лајош I Анжујски (1342 — 1382) издал кралски декрет во 1366 година, кој пропишува цврсти судски мерки против „злосторниците на секоја нација, особено Романците“[101].

Декретот на Лајош I исто така го регулирал правниот статус на кнезовите, локалните водачи на Романците, преку воспоставување на разлика меѓу кнезовите доведени до нивните земји со царски чин чие сведочење на суд тежело како оној на благородниците и други чии докази се сметале за помали[102][103][104].

Според кралскиот декрет од 1428 година, Лајош, исто така, наредил само католиците да добијат земјиште во округот Себеш во округот Тамиш. Како резултат на официјалниот притисок, многу романски благородници го прифатиле католицизмот[105]. На пример, членовите на моќното семејство Дргаош го прифатиле католицизмот во XV век[106][107]. Османлиите првпат ја нападнале Трансилванија во 1394 година[108]. Кралот Сигизмунд (1387 — 1437) организирал крстоносна војна против нив, но Битката кај Никопол (Бугарија) завршила со катастрофа за христијанските сили во 1396 година[109][110].

Основање на Влашка

[уреди | уреди извор]

Според повелбата издадена од Бела IV за Витезните Болничари во 1247, во тоа време постоеле најмалку четири политички единици во областа јужно од Карпатите[111][112]. Две од нив, на кнезот Јован и Фарча им биле доделени на витезите, но на териториите на кои владееле Литовој и Сенеслав им биле оставени на Романците[112][113][114]. Во 1270-тите, Литовеј ја проширил својата територија и престанал да му оддава почит на царот, но неговата војска била поразена од страна на кралските сили, а тој бил убиен во битката[115][116].

Битка кај Посада
Битката кај Посада

Романската историска традиција ги поврзува темелите на Влашка со Раду Негру, кој околу 1290 ги преминал Карпатите од Трансилванија придружен со „Романци, паписти, саксонци и сите видови луѓе“[115][116][117][118]. Првиот владетел на Влашка запишан во современи извори бил Басараб I кој добил меѓународно признание за независноста на кнежевството со неговата победа над Карло Роберт во Битката кај Посада на 12 ноември 1330 година[115][119]. Кнезовите биле избирани од неговите потомци — било легитимни, или не — со собрание на бојарите до XVI век.[120][121]

Бојарите, припадници на старото благородништво, ја формирале најважната општествена група во кнежевството[122]. Најголемиот дел од населението било формирано од селани кои биле нарекувани по неколку имиња, како што се вечини (соседи) или румани (романци), според средновековни документи[105][123]. Во овој период, животните, особено овците, останале главна точка на извозот, но од влашката равнина биле транспортирани големи количества жито[124]. Основата на исхраната на селаните била формирана со просо што се јадело како каша, додека бојарите исто така користеле пченица[125].

Православниот митрополит бил признаен од страна на Цариградскиот патријарх во 1359 година[126]. Влашка издаала своја валута под Владислав I (1364 — 1377)[127]. Најраните пишани информации за Циганите во модерна Романија, дело издадено од Дан I (1383 — 1386) се однесува на донација на Владислав I на Ромите во манастирот Водица[128]. Подоцна, сите важни манастири и бојари поседувале ромски робови[129][130].

Отоманците првпат влегле во Влашка во 1395 година[131]. Иако напаѓачките војници биле поразени некаде кај Ровине, хаосот создаден од заканата од напади му дозволи на група бојари да го стават на власт Влад I (1395 — 1397) на престолот[131][132]. Така, Мирче I Стариот бил принуден да се засолни во Трансилванија, каде што се согласил да биде вазал на Унгарија[108][133]. Тој бил вратен на престолот и учествувал во катастрофалната крстоносна војна кај Никопол во организација на Сигизмунд I[108][110][132].

Основање на Молдавија

[уреди | уреди извор]

По 1241 територијата меѓу Источни Карпати и Днестар била контролирана од Златна Орда[134][135]. Сепак, современиот изворна Томас Тускус за конфликтот на Романците со Русите во 1277 година сугерира дека романските политички ентитети постоеле во северна Молдавија во тоа време[134][136]. Во 1345 Андреј Лацковиќ, повел армија над Карпатите и го окупирал овој регион каде што граничната покраина била организирана од страна на Лајош I[135] [137][138].

Neamţ Citadel
Тврдината во Њамц

Романската историска традиција ги поврзува темелите на Молдавија со Драгош, романски војвода од Мармарош. Иако Драгош бил наследен од неговиот син, Сас, неговата линија не траела долго[139][140][141]. Неговите потомци наскоро биле протерани од страна на Богдан, поранешен војвода од Мармарош кој избегал во Молдавија и се придружил со локалните бојари во револт[142][143][144].

Во Молдавија, земјоделството и одгледувањето на животните останале главни економски активности[125]. Слично на Влашка, дрвениот плуг останал главно земјоделско средство низ средниот век[145]. Постојаното расчистување на земјиштето покажува дека наоѓањето нова земја сѐ уште е најпосакувано за плодоред[145]. Формирањето на кнежевството ја зголемило безбедноста на патувањето, со што Молдавија исто така можела да профитира од транзитната трговија меѓу Полска и пристаништата на Црното Море[96][125]. Првите локални монети биле ковани во 1377 година, под Петар I (1375 — 1391)[146].

Наследството на престолот, слично на Влашка, било управувано од наследниот изборен принцип[147]. Така било легитимен или нелегитимен член на семејството Мушати може да се прогласи кнез од собранието на бојарите[147][148][149]. Во 1387 година, Петар I го признал Владислав II како негов сузереин, но Унгарија, исто така, го задржала своето тврдење за сузареност над кнежевството[146] [150]. Затоа, кнезовите на Молдавија можеле да го урамнотежат влијанието на Полска и Унгарија[150].

Добруџа

[уреди | уреди извор]

По 1242 година поголемиот дел од територијата меѓу Дунав и Црното Море била вклучена во областа во која доминираат Монголците[151]. Иако Византија ја воспоставила контролата над делтата на Дунав во 1260-тите години, таа повторно паднала под директно владеење на Златна орда некаде пред 1337[152][153]. До крајот на XIII век, заедници на џеновските трговци се населиле во градовите Вичина и Килија[153].

Кон средината на XIV век, во регионот се развила држава зависна од Византија, позната како Деспотство Добруџа[151]. Нејзиниот прв познат владетел бил Балик [151][154]. Него го наследил неговиот брат, Добротица, по кого дел од неговите тѕеритории го добиле своето име. Околу 1385 година, Иванчо станал владетел на територијата, но наскоро исчезнал за време на отоманската експедиција[155][156]. Добруџа била окупирана од Мирче I во 1390 и од Османлиите во 1395 година.

Отоманска доминација (1397 — 1529)

[уреди | уреди извор]

Внатрешни Карпатски региони

[уреди | уреди извор]
Саксонска црква
Саксонска црква

Со цел да се воспостави тампон зона, Сигизмунд I се обидел да ги привлече соседните православни владетели под свое сопствено влиание со давање на имоти во неговото кралство[157]. На пример, Стефан Лазаревиќ ги добил Сату Маре, Баја Маре и Баја Сприје во денешна Романија, а на Мирче I му била доделена Фагараш[158]. Сигизмунд, исто така, бил првиот монарх кој во 1419 година ја признал легислативната компетентност на територијата во Трансилванија[159]. На неговата иницијатива, нивното собрание се согласило дека во случај на отомански напад, секој трет благородник ќе се спротивстави[159]. Така, од 1420 година отоманските напади станале многу почести[160]. Во овој период биле зајакнати многу саксонски цркви, а подоцна и Секелиските цркви, што овозможила карактеристичен изглед на локалната архитектура[161].

Зголемените одбранбени трошоци паѓале главно на кметовите: изнајмувањето на земјиштето било зголемено и биле воведени вонредни даноци[162]. Првиот селански револт на територијата на модерната Романија избувнал поради напорите што ги презел епископот на Трансилванија за собирање на црковните даноци[163][164]. Водени од Антон Будај Наги, бунтовничките селани во почетокот на 1437 година формирале утврден логор на ридот Бобална[163][165][166]. Тие се бореле во две важни битки против благородниците: првата, во Бобална, кој бил освоен од страна на селаните, и втората во близина на реката Апатиу, во која битка немало јасен победник[160]. Меѓутоа, водачите на благородниците, саксонските и секелистите создале братска заедница за да ги здружат силите и да го уништат отпорот на селаните до крајот на јануари 1438[164][165][167].

Отоманските обиди да освојат нови територии довеле до подобро организирана политика против нив[168]. Привремената заедница на Источните и Западни Цркви, прогласена од Советот на Фиренца во 1439 година, исто така, создала поволна позадина за концентрацијата на христијанските сили[168][169]. Христијанскиот свет својот спас го пронашол во Јанош Хунади кој остварил серија победи над Османлиите по 1441 година[170][171]. На пример, во 1442 г. тој ја сопрел отоманската војска што ја уништувала Трансилванија[172][173]. Преку неговата последна победа над Мехмед II при Опсадата на Белград во 1456 година тој го спасил царството од отоманска окупација за неколку децении[174]. За време на владеењето на неговиот син, Матија Корвин (1458 — 1490), Османлиите имале еден сериозен напад врз Трансилванија во 1479 година кога биле поразени[175].

Матија ги искористил неговите службеници за да ги потврди кралските права кои веќе биле забранети[176]. Благородните луѓе сметале дека е особено незгодно данокот од кој тие биле изземени, бил заменет со нов данок[177]. Во Трансилванија, Трите нации влегле во формален сојуз против кралот во 1467 година, но тој брзо интервенирал и ги изненадил неорганизираните бунтовници[178][179].

Присуството на германскиот елемент во градовите понекогаш довело до конфликти по етнички линии[180]. Така, борбата за водство во Клуж (сега Клуж-Напока) меѓу Унгарците и Саксонските народи завршила во 1458 година со воспоставување на правило дека општинските канцеларии мора подеднакво да се делат помеѓу двете групи[180]. Во 1486 година, Матија ги обединил сите саксонски окрузи во Трансилванија[181][182].

По смртта на Матија Корвин, собранието започнало да функционира како редовен орган на власта[183]. Селаните најмногу страдале од владеењето на имот, на пример, со ограничување на нивното право на слободно движење[184]. Во 1514 година илјадници селани кои биле повикани во Буда (сега Будимпешта, во модерна Унгарија) да се приклучат на крстоносната војна, прогласена од страна на папата Лав X против Османлиите, го свртиле оружјето против нивните господари[185]. Бунтовниците, предводени од Ѓерг Дожа, окупирале неколку градови, но на 15 јули Јован I, ги порази во Темишвар[186].

Неуспехот на Кралство Унгарија бил обележан со Битката кај Мохач (Унгарија), каде што кралската војска била уништена од страна на Османлиите на 29 август 1526 година[187][188][189]. Потоа политичките фракции на благородниците се вклучиле во конфликти и избрале двајца кралеви[190]. Еден од нив, Јован I (1526 — 1540) бил поддржан од помалото благородништво, додека Фердинанд I (1526 — 1564) бил поддржан главно во западните земји на кралството, но исто така го поддржале и трансилванските саксонци[185][191]. Барајќи помош од Османлиите, Јован морал да му оддаде чест на султанот во 1529 година[192].

Влашка

[уреди | уреди извор]
Map of Wallachia around 1404
Влашка (околу 1404 година)

По Битката кај Никопол, Османлиите ја окупираle Бугарија и полесно ја нападнале Влашка[132]. Сепак, Мирче Стариот повторно си ја вратил Добруџа во 1402 година, искористувајќи ги тешкотиите на Османлиите по нивниот пораз од Тимур во Битката кај Анкара[132][193]. Тој дури интервенирал во отоманската граѓанска војна и ги поддржал Муса и Мустафа против нивниот брат, Мехмед I[194][195]. Откако двајца претенденти биле поразени, Османлиите повторно ја анектирале Добруџа и го окупирале Џурџу, а Мирче бил принуден да му оддаде почит на султанот[196][197]. Во времето на Мирче биле отворени рудници во Баја де Фиер за железо, и во Баја де Арама за бакар[198][199]. Покрај тоа, сулфур и килибар биле извлекувани во регионот на Бузау[199].

По смртта на Мирче I, земјата била вовлечена од постојани судири помеѓу фамилијата која владеела[120]. На пример, Михаил I (1418 — 1420) бил соборен од неговиот братучед Дан II (1420 — 1431), и во следната деценија престолот бил зафатен со чести промени од Дан II или од неговиот братучед Раду II (1421 — 1427), првиот бил поддржан од Сигизмунд I, а вториот од Османлиите[200][201][202].

Александар I (1431 — 1436) бил првиот романски владетел кој бил присилен да изврши воена служба за Османлиите[203]. Две децении подоцна, Влад III (1448, 1456 — 1462, 1476), познат како модел за легендата на Дракула, се свртел против Отоманското Царство[204][205]. Тој извршил серија напади преку Дунав во зимата на 1461/1462[206][207][208]. Како резултат на тоа, османлискиот султан Мехмед II започнал инвззија, соборувајќи ги Влад III од престолот и заменувајќи го со својот брат, Раду III (1462 — 1475)[209]. Поради честите воени операции, влашкиот дел бил доста депопуларизиран по крајот на XIV век[210]. Од друга страна, Влашка имала постојан проток на имигранти, главно од Балканот[125].

По 1462 година, Влашка ја зачувала својата автономија, главно, преку интервенцијата на Стефан Велики[211]. Меѓутоа, на крајот на векот, Раду IV (1495 — 1508) станал послушен субјект на султанот и го посетувал Цариград барем еднаш годишно[212]. Сепак, тој можел да остане на власт само со соработка со моќното семејство Крајовети, силно поврзано со Османлиите преку тргување[212]. Во 1512 член на ова семејство, Нагое I Басараб (1512 — 1521) се искачил на престолот, но тој го усвои династичкото име Басараб со цел да го легитимизира неговото владеење[213][214]. Тој го напишал првото оригинално дело на романската книжевност, насловено како Учења, посветено на неговиот син, Теодосиј. Делото содржи морални, политички и воени прашања[214][215].

Во времето на Теодосиј I (1521 — 1522), отоманскиот гувернер на Никопол ги искористил внатрешните борби меѓу бојарските партии и така доминирал во политичкиот живот на Влашка[216]. Поради непосредната опасност од анексија, бојарите се групирале околу Раду V (1522 — 1529), борејќи се во околу 20 битки против Османлиите[216][217]. Конечно, во 1525 година, тој бил присилен да ја прифати османлиската сузареност[216].

Молдавија

[уреди | уреди извор]

Православниот Митрополит на Молдавија бил признат од Вселенскиот Патријарх за време на владеењето на Александар I Добриот (1400 — 1432)[218]. Тој ја засилил традиционалната прополска ориентација на Молдавија и се прогласил себеси за вазал на Владислав II, кралот на Полска во 1406 година[219]. Оттогаш, молдавските војски се бореле заедно со Полјаците против Тевтонските витези[219]. Тој, исто така, го отфрлил првиот отомански напад врз Молдавија во 1420 година[220]. Смртта на Александар I била проследена со долг период на политичка нестабилност, карактеризирана со чести борби за престолот[220][221]. На пример, борбата на неговите синови, Илија I (1432 — 1442) и Стефан II (1433 — 1447), завршила во 1435 година кога земјата била поделена[221][222].

Иако индустриите за домаќинство, како во бојарските, така и во селските домаќинства, сè уште биле главен извор на облека, храна и градежништво, специјализираното производство, како што се ткаење и керамика, почнало да се развива до средината на XV век[145]. Првите нафтени извори започнале да се произведуваат во 1440 година, но нивното масло било исто така само за употреба во домаќинството[223]. Во Молдавија, ромските робови првпат биле спомнати во 1428 година кога Александар I доделил 31 ромско семејство во манастирот Бистрица[129]. Со текот на времето, Циганите станале специјализирани за неколку занаети: на пример, во текот на средниот век работата на железо била занимање резервирано речиси исклучиво за нив[224].

Петар III (1451 — 1457) бил првиот кнез кој се согласил да им оддаде почит на Османлиите во 1456 година[149] [221]. Тој бил соборен од неговиот внук, Стефан, со поддршка на Влад од Влашка[225]. Стефан III Велики бил најважниот средновековен романски монарх кој успеал да ја одржи автономијата на Молдавија против Унгарија, Полска и Отоманското Царство[226][227].

Европа околу 1470
Европа околу 1470 година

.

Во првите години на неговото владеење, тој останал во сојуз со Полска и Османлиите[225], па дури и им се приклучил на Османлиите во нападот на Влашка[225]. Тој, исто така, го поддржал бунтот од 1467 година во Трансилванија; затоа Матија I започнал експедиција против Молдавија, но кралската војска била поразена во Битката кај Баја[228] [229]. Во текот на 1470-тите во Османлиите видел главен непријател, а во 1474 година одбил да му оддаде почит на султанот[226][230][231]. Наскоро го добил ултиматумот на Мехмед II кој побарал да го предаде Килија, тврдина неодамна заробена од Влашка[231]. По одбивањето на Стефан III, против Молдавија била испратена голема отоманска војска[231]. Тој го повикал Папа Сикст IV, кој се изјаснил за крстоносна војна[228]. Иако папата ја признал неговата заслуга, не се случила никаква антиоманска коалиција[228]. Дури и без надворешна воена поддршка, Стефан Велики ги предводел своите војници за победа во Битката кај Васлуј на 10 јануари 1475 година[226][230]. По битката, тој упатил писмо до христијанските кнезови, изразувајќи ја идејата дека двете романски кнежевства биле „портата на христијанскиот свет“, и ако паднале „сите христијани ќе бидат во опасност“[230][232].

Тој, исто така, го признал Матија Корвин како вазал и за возврат ги добил Чичеу и Четатеа де Балта во Трансилванија[231]. Следната година, сепак, се најдел сам кога Мехмед ја нападнал Молдавија[230]. Молдавската војска била поразена во Битката кај Валеа Алба, но Османлиите, кои страдале од недостаток на одредби и појава на чума, биле принудени да се повлечат[233]. Стефан Велики доживеал најголем неуспех во неговото владеење во 1484 година, кога Османлиите ја освоиле Чилија и Кетатеја Алба (сега Билгород-Дњистровски, Украина) на Црното Море[226]. Откако безуспешно се обидел да ги поврати тврдините во 1485 година, склучил мир со султанот и се согласил да му оддаде почит.

Него го наследил неговиот син, Богдан III Едноокиот (1504 — 1517), чие владеење било проблематично поради долгите серии на воени конфликти со Полска и Влашка[234]. Добрите односи со Полска биле воспоставени за време на владеењето на Стефан IV (1517 — 1527)[234]. Неговиот наследник, Петар IV (1527 — 1538, 1541 — 1546) интервенирал во борбата за круната на Кралство Унгарија.

Отоманско сизеренство (1530 — 1594)

[уреди | уреди извор]

Кнежевство Трансилванија

[уреди | уреди извор]

По 1529, отпорот на Јован I во Трансилванија бил прекинат во низа мали кампањи [191]. На 24 февруари 1538 година, во Орадеја бил потпишан таен пакт од страна на претставниците на двата кралеви на Унгарија. Според договорот, на двајцата владетели им било дозволено да ги задржат териториите што ги држеле, но безбожникот Јован ветил дека ќе го признае наследството на Хабсбуршката династија[235].

Кралицата Изабела пред Сулејман I
Сулејман ја прими кралицата Изабела и нејзиниот бебешки син во Будим (1541)

Сепак, Јован се оженил со ќерка на Сигизмунд I од Полска, Изабела, која во 1540 година му родила син[236]. Кралот се заколнувал пред своите барони за да го избегне договорот на Орадеја, а неговиот советник, Јован Мартинуци, го избрал како регент на Јован II (1540 — 1571)[237]. Фердинанд испратил војници да го освои Будим, но тие се повлекле по напредокот на османлиската војска[238]. На 29 август 1541 година Сулејман ги повикал унгарските господари во неговиот логор, а додека се одржувал приемот, неговите трупи го окупирале главниот град на кралството[239]. Во исто време султанот ги поставил териториите на кралството источно од Тиса на кралицата Изабела и нејзиниот син во замена за почит и данок[238].

На 18 октомври, источните територии на кралството, вклучувајќи ја и Трансилванија, се заколнале на верност на кралот[240]. Така започнало да се појавува посебна земја, иако Мартинузи сѐ уште преговарал со Фердинанд I за повторно обединување на кралството[241]. За таа цел, во 1551 година, Фердинанд испратил војска во Трансилванија каде што тој бил признат како единствен владетел од страна на собранието[242]. Османлиите, сепак окупирале голем дел од Банат во 1552 година, и ниту Фердинанд не можел да го консолидира своето владеење над источните територии на кралството[243][244]. Конечно, Собранието, кое се состанало на 12 март 1556 година, повторно се заколнало за „синот на кралот Јован“, така што младиот крал и неговата мајка се вратиле во Трансилванија[243][245].

XVI век, исто така, предизвикал големи промени во религијата: саксонските народи го прифатиле лутеранството, додека повеќето Унгарци калвинизмот. Единствено Секелите останале католици[246][247]. Во 1568 година, Трансилваниската Диета во Торда го одредило слободното обожавање на овие четири христијански деноминации[248][249]. Статусот на Романците се влошил во овој период[250]. Собранијата од 1554 и 1555 одлучиле дека еден католик или протестантски селанец не може да биде обвинет за злосторство, освен што имало седум католички или протестантски сведоци против него, додека еден православен селанец можел да биде обвинет ако имало три католички или протестантски или седум православни сведоци[250]. Собранието од 1559 година, исто така, донело одлука дека Романците кои се населиле на земјиште напуштени од католичките кметови, биле должни да платат десеток[251].

Church in Sibiu
Лутеранска црква во Сибиу

Од Секелите, поради континуираната војна, се барало зголемена воена служба, а кралската администрација им наметнувала посебни даноци[252]. Иако водачите на заедницата Секели биле изземени од оданочување во 1554 година, сите војници продолжиле да се оданочуваат, што резултирало со двоен товар на воените и монетарните обврски за нив[252]. Во 1562 година голем број Секели се рашириле да направат бунт против Јован II Сигисмунд, но тие биле поразени[253]. Саксонските градови продолжиле да се развиваат дури и во годините на пресврти[254][255]. Нивното население, сепак, полека се зголемувало, главно како последица на традиционалната желба на Саксонците за сегрегација: дури на унгарските занаетчии и трговци им било забрането да се населат во нивните градови[254].

Според договорот од Шпајер од 16 август 1570 година, Јован II го признал својот соперник Максимилијан I (1564 — 1576) како законски крал на Унгарија и ја прифатил титулата „кнез на Трансилванија и делови од Кралството Унгарија“[243][256]. Договорот, исто така, ги одбележал границите на новото кнежевство, кое вклучувало не само историската покраина Трансилванија, туку и некои соседни земји, како што се Бихор и Марамуреш, оттаму колективно познати како Партиум[257]. Со смртта на Јован II во 1571 година се појавила закана дека земјата повторно ќе падне во рцете на Хабсбуршката династија[258][259]. Тогаш султанот го назначил Стефан Батори, католички политичар за војвода[258]. Одлучната битка помеѓу двата кандидати се случила на 8 јули 1575 година кај Санпаул во која победа издвојувал Стефан[259]. Во истата година, тој бил избран за полски крал, така што била формирана лична заедница меѓу двете земји која траела до неговата смрт во 1586 година[260]. Тој ја напуштил администрацијата на кнежевството прво на својот брат, Кристофер Батори (1575 — 1581), а потоа и на својот внук, Сигизмунд Батори (1581 — 1602), кој им доделил титула на војвода, а самиот ја освоил титулата на кнез[261][262].

Во февруари 1594 година, Сигизмунд Батори објавил дека неговата земја ќе се приклучи на антиотоманската алијанса формирана од светиот римски цар Рудолф II, Филип II од Шпанија и многу помали италијански и германски држави[263][264]. Иако двајцата двапати одбиле да го поддржат објавувањето на војна, Трансилванија се приклучи на Алијансата на 28 јануари 1595 година, откако водачите на опозицијата биле погубени по наредба на монархот[264]. За возврат Рудолф II ја признал титулата кнез на Сигизмунд[264].

Влашка

[уреди | уреди извор]

Кратките и недостојни владетели на наследниците на Раду V ја зголемиле кризата во Влашка[265]. Почнувајќи од Мирче V Чобан (1545 — 1559), првиот кнез кој го поставил на престолот султанот, круната станала преговарачка, според најголемата почит што се нудела кон султанот[265][266]. Дури и Михаил Храбриот, кој со текот на времето се свртил против Османлиите, се качил на престолот со поддршка на некои луѓе кои имале влијание со Високата порта, меѓу нив и Сер Едвард Бартон, англискиот амбасадор во Истанбул[263][267][268].

Наскоро започнала програма за зајакнување на централната власт со заменување на членовите на sfatul domnesc, советодавно тело составено од бојари, со dregători, односно службеници лично лојални на него[269]. Михаил Храбриот, исто така, прогласил антиотоманска политика, а по негова иницијатива, Сигизмунд од Трансилванија и Арон од Молдавија (1591 — 1595) потпишале договор за формирање на антиотоманска алијанса[263]. Побуната започнала со масакрот на сите Османлии во Влашка на 13 ноември 1594 година[268].

Молдавија

[уреди | уреди извор]

Во 1531 година, Петар IV Рареш ја нападнал Полска со цел да го реокупира регионот Покутија (во Украина), но неговата војска била поразена[270][255]. Потоа склучил таен договор со Унгарија на чело со Фердинанд I, но наскоро морал да побара азил во Трансилванија кога Сулејман започнал воен поход против него[271]. Ова било првата прилика кога кнезот, Стефан V (1538 — 1540) бил назначен од султанот[215][272]. Во исто време, султанот ги окупирал Браила и Бендер (денес во Молдавија) ​​и регионот Буџак (денес во Украина)[272]. Петар IV го обновил својот престол во замена за голема сума пари во 1541 година[272]. Неговата смрт била проследена со период на борби меѓу претендентите на престолот и меѓу бојарските партии[272].

Идејата за антиотоманска борба ја обновил Јован III (1572 — 1574), кој одбил да му оддаде почит на султанот[273][274]. Како резултат на тоа, османлиските и влашките војници ја нападнале Молдавија, но тие биле поразени од Јован III во изненаден напад во близина на Јилишта[273]. Тогаш султанот испратил голема војска против Молдавија, а кнезот бил заробен[275]. Следниот кнез, Арон, се приклучил на антиосманлиската коалиција на Трансилванија и Влашка и започнал бунт на 13 ноември 1594 година, истовремено со Михаил Храбриот[276].

XVI век се одликувал со процут на црковно сликарство чија техника останува тајна до денес[277]. На пример, внатрешните и надворешните фрески на манастирот Воронец го претставуваат посебниот молдавски стил[278].

Владеење на Михаил Храбриот (1595 — 1601)

[уреди | уреди извор]
Михаил Храбриот
Михаил Храбриот
Map of Moldavia, Transylvania and Wallachia
Молдавија, Влашка и Трансилванија во 1600 година

По нивното координирано востание, Михаил Храбриот ги нападнал османлиските упоришта долж Дунав и ги освоил Џурџу и Бреила, додека Арон Тиранининот го освоил Исмаил (сега во Украина)[279]. Како одговор, султанот му наредил на Големиот везир, Синан-паша да ја нападне Влашка[280][281]. На двата кнеза им била потребна поддршката на Сигизмунд Батори, кој ја искористил ситуацијата за да се направи себеси сузерин на Влашка и Молдавија[281]. Кога Арон Тиранинот ги одбил условите на Сигизмунд Батори, тој бил заменет со Стефан VIII[280][281].

Според договорот потпишан од Михаил Храбриот на 20 мај 1595 година во Алба Јулија, Сигизмунд Батори станал владетел на трите кнежевства и ја добил титулата „кнез на Трансилванија, Молдавија и Влашка“[281]. Договорот предвидувал дека даноците ќе бидат утврдени во Влашка од Трансилванија, заедно со формирање на совет од 12 влашки болари[280][281][282].

Османлиските трупи навлегле во Влашка во текот на летото, но тие биле поразени од страна на Михаил Храбриот и од обединетите армии од трите кнежевства[283][284]. Меѓутоа, во меѓувреме, Полјаците ја нападнале Молдавија и го замениле Стефан VIII од Еремија Мовила (1595 — 1606)[285]. Во јуни 1598 година, Михаил ја признал сузареноста на царот Рудолф II, кој ветил дека ќе му даде субвенции за да ги финансира неговите платеници[286].

На 30 март 1599 г. Сигизмунд Батори го отстапил престолот во корист на неговиот братучед, Андреј Батори (1599)[287]. Новиот кнез бил лојален на Полјаците и веднаш побарал Михаил Храбриот да ја прифати неговата сузареност[287][288]. Вториот го обезбедил царското одобрување за инвазија на Трансилванија и го нападнал кнежевството каде што се придружиле и Секелите[287]. Тој го поразил својот противник во Селимбар на 28 октомври 1599 и влегол во Алба Јулија[289]. Овде Собранието го признал како царски гувернер[290]. Тој ја почитувал традиционалната организација на Трансилванија, па дури и го задушил револтот на романските селани, но го принудил собранието да ги ослободи православните свештеници од феудални обврски[291]. Во пролетта 1600 година, тој ја нападнал Молдавија во име на царот и воспоставил контрола врз него[291]. Во јули тој дури се прогласил себеси за „кнез од Влашка, Трансилванија и цела Молдавија“ во Јаш, со што се создал заедница на трите кнежевства[292][293].

Сепак, унгарските благородници, незадоволни од нарушувањето, се побуниле против неговото владеење и го поразиле на 18 септември 1600 година[293]. Во исто време, Полјаците ја нападнале Молдавија и повторно го поставиле Еремија на престолот; потоа влегле во Влашка, каде што Симион Мовила го победил Михаил во Бузау[293][294]. Во овој момент на криза, Михаил заминал за Прага да се жали на царот за поддршка[295]. Тој се вратил во Трансилванија во јули 1601 година на чело на царската армија[295]. Соработувајќи со царскиот генерал, тој ги поразил трансилванските трупи на 3 август, но на 19 август тој бил убиен од неговиот поранешен сојузник, Ѓорѓу Баста[295][296].

По првиот сојуз

[уреди | уреди извор]

По смртта на Михаил Храбриот, Трансилванија била управувана од царска воена комисија, но во времето на Стефан Бочкај (1604 — 1606) кнежевството доброволно ја прифатило отоманската сузареност[297]. Во следните децении, кнезовите на Трансилванија, меѓу нив Габриел Бетлен (1613 — 1629), направиле неколку неуспешни обиди за обединување на Трансилванија, Влашка и Молдавија[298][299].

Влашка и Молдавија се вратиле под контрола на Отоманското Царство по смртта на Михаил Храбриот[300]. Раду IX, кнезот на Влашка (1611 — 1616, 1623 — 1626) и Молдавија (1616 — 1623), бил првиот владетел кој добил право да назначува Грци од областа Фенер во Истанбул на високи државни функции[300]. Поради тоа, следниот период е познат како Фанариотски период во историјата на Романија[300].

Наводи

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Treptow et al. 1997, p. 52.
  2. ↑ Spinei 2009, pp. 47–49.
  3. ↑ 3,0 3,1 Spinei 2009, p. 50.
  4. ↑ Sălăgean 2005, стр. 135.
  5. ↑ Spinei 2009, p. 223.
  6. ↑ Klepper 2002, p. 44.
  7. ↑ 7,0 7,1 Sălăgean 2005, стр. 145.
  8. ↑ Sălăgean 2005, стр. 140-141.
  9. ↑ Spinei 2009, p. 75.
  10. ↑ Kristó 2003, стр. 32.
  11. ↑ Sălăgean 2005, стр. 147.
  12. ↑ Engel 2001, стр. 20., 24..
  13. ↑ Kristó 2003, стр. 65.
  14. ↑ Kristó 2003, стр. 66.
  15. ↑ Sălăgean 2005, стр. 148, 150.
  16. ↑ Sedlar 1994, p. 164.
  17. ↑ Engel 2001, стр. 44..
  18. ↑ Curta 2006, стр. 250.
  19. ↑ Sedlar 1994, p. 275.
  20. ↑ Curta 2006, стр. 355.
  21. ↑ 21,0 21,1 Kristó 2003, стр. 98.
  22. ↑ Sălăgean 2005, стр. 153.
  23. ↑ Curta 2006, стр. 181.
  24. ↑ Spinei 2006, pp. 103–105.
  25. ↑ Klepper 2005, p. 46.
  26. ↑ Curta 2006, стр. 306-307.
  27. ↑ Curta 2006, стр. 306.
  28. ↑ Sedlar 1994, p. 11.
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 Curta 2006, стр. 251.
  30. ↑ Kristó 2003, стр. 112.
  31. ↑ 31,0 31,1 Kristó 2003, стр. 171.
  32. ↑ Treptow et al. 1997, pp. 62–63.
  33. ↑ Curta 2006, стр. 352.
  34. ↑ Sălăgean 2005, стр. 163.
  35. ↑ 35,0 35,1 Sălăgean 2005, стр. 164.
  36. ↑ Sălăgean 2005, стр. 164-165.
  37. ↑ Treptow, Popa 1996, p. 194.
  38. ↑ Sedlar 1994, pp. 92–93.
  39. ↑ Engel 2001, стр. 116.
  40. ↑ Engel 2001, стр. 115.
  41. ↑ 41,0 41,1 Curta 2006, стр. 354.
  42. ↑ Makkai 1994, стр. 189.
  43. ↑ Sedlar 1994, p. 211.
  44. ↑ 44,0 44,1 44,2 Makkai 1994, стр. 193.
  45. ↑ Spinei 2006, p. 154.
  46. ↑ Spinei 2006, pp. 154–155.
  47. ↑ Sălăgean 2005, стр. 175.
  48. ↑ 48,0 48,1 Curta 2006, стр. 414.
  49. ↑ Sălăgean 2005, стр. 174.
  50. ↑ 50,0 50,1 Curta 2006, стр. 413.
  51. ↑ Engel 2001, стр. 102.
  52. ↑ Sedlar 1994, p. 214.
  53. ↑ Sedlar 1994, p. 215.
  54. ↑ Vásáry 2005, p. 69.
  55. ↑ Vásáry 2005, pp. 71–72.
  56. ↑ Fine 1994, стр. 227.
  57. ↑ Vásáry 2005, pp. 91–92., 161.
  58. ↑ Sălăgean 2005, стр. 199-200.
  59. ↑ 59,0 59,1 Sedlar 1994, p. 380.
  60. ↑ Vásáry 2005, p. 164.
  61. ↑ Sedlar 1994, p. 118.
  62. ↑ Sălăgean 2005, стр. 206.
  63. ↑ Kristó 2003, стр. 160-161.
  64. ↑ Kristó 2003, стр. 187-188.
  65. ↑ Kristó 2003, стр. 178.
  66. ↑ Kristó 2003, стр. 160, 176.
  67. ↑ Kristó 2003, стр. 162.
  68. ↑ Sălăgean 2005, стр. 177.
  69. ↑ Sedlar 1994, p. 287.
  70. ↑ 70,0 70,1 Engel 2001, стр. 108.
  71. ↑ Sălăgean 2005, стр. 180.
  72. ↑ 72,0 72,1 72,2 Sălăgean 2005, стр. 187.
  73. ↑ 73,0 73,1 Kristó 2003, стр. 143.
  74. ↑ Engel 2001, стр. 119.
  75. ↑ 75,0 75,1 Makkai 1994, стр. 198.
  76. ↑ Kristó 2003, стр. 220.
  77. ↑ Kristó 2003, стр. 220-221.
  78. ↑ Sălăgean 2005, стр. 181.
  79. ↑ Pop 1999, стр. 53.
  80. ↑ Sălăgean 2005, стр. 183.
  81. ↑ Makkai 1994, стр. 204.
  82. ↑ Engel 2001, стр. 126.
  83. ↑ 83,0 83,1 Vásáry 2005, p. 149.
  84. ↑ Sălăgean 2005, стр. 185-186.
  85. ↑ Sălăgean 2005, стр. 185-187.
  86. ↑ Pop 1999, стр. 50.
  87. ↑ Kristó 2003, стр. 231.
  88. ↑ Engel 2001, стр. 131.
  89. ↑ Sălăgean 2005, стр. 188.
  90. ↑ 90,0 90,1 90,2 Makkai 1994, стр. 205.
  91. ↑ Sălăgean 2005, стр. 189.
  92. ↑ Engel 2001, стр. 144.
  93. ↑ László Makkai (2001). „Saxon Towns and Political Unity“. History of Transylvania, Volume I: From the Beginnings to 1606 – Transylvania in the Medieval Hungarian Kingdom. mek.niif.hu (Magyar Elektronikus Könyvtár). Посетено на 2010-11-01.
  94. ↑ Kristó 2003, стр. 235.
  95. ↑ 95,0 95,1 Makkai 1994, стр. 233.
  96. ↑ 96,0 96,1 96,2 Sedlar 1994, p. 356.
  97. ↑ Pop 2005, стр. 234.
  98. ↑ Pop 1999, стр. 55.
  99. ↑ Engel 2001, стр. 270.
  100. ↑ Makkai 1994, стр. 219.
  101. ↑ Pop 2005, стр. 219-220., 258.
  102. ↑ Makkai 1994, стр. 215.
  103. ↑ Sedlar 1994, p. 64.
  104. ↑ Pop, Ioan-Aurel (2003). „Nations and Denominations in Transylvania (13th-16th Century)“ (PDF). Tolerance and Intolerance in Historical Perspective. www.stm.unipi.it (Università di Pisa, Dipartimento di Storia). Архивирано од изворникот (PDF) на 2011-07-18. Посетено на 2011-01-19.
  105. ↑ 105,0 105,1 Treptow et al. 1997, p. 77.
  106. ↑ Makkai 1994, стр. 218-220.
  107. ↑ Pop 2005, стр. 239-240.
  108. ↑ 108,0 108,1 108,2 Engel 2001, стр. 203.
  109. ↑ Fine 1994, стр. 424.
  110. ↑ 110,0 110,1 Treptow, Popa 1996, p. 148.
  111. ↑ Curta 2006, стр. 407.
  112. ↑ 112,0 112,1 Sălăgean 2005, стр. 190.
  113. ↑ Georgescu 1991, стр. 16.
  114. ↑ Vásáry 2005, pp. 146–147.
  115. ↑ 115,0 115,1 115,2 Treptow et al. 1997, p. 65.
  116. ↑ 116,0 116,1 Sălăgean 2005, стр. 191.
  117. ↑ Pop 1999, стр. 45.
  118. ↑ Stoica Ludescu (?). „Istoria Ţării Rumîneşti de cînd au descălecat pravoslavnicii creştini (History of Wallachia from the time when the Orthodox Christians dismounted there)“. Letopiseţul Cantacuzinesc. www.bmb-on-line.ro. Архивирано од изворникот на 2011-07-27. Посетено на 2010-11-01.
  119. ↑ Klepper 2002, p. 52.
  120. ↑ 120,0 120,1 Sedlar 1994, p. 32.
  121. ↑ Treptow, Popa 1996, p. 39.
  122. ↑ Treptow et al. 1997, p. 76.
  123. ↑ Pop 2005, стр. 222.
  124. ↑ Pop 2005, стр. 214.
  125. ↑ 125,0 125,1 125,2 125,3 Georgescu 1991, стр. 22.
  126. ↑ Pop 2005, стр. 236.
  127. ↑ Pop 2005, стр. 249.
  128. ↑ Achim 2004, стр. 13.
  129. ↑ 129,0 129,1 Achim 2004, стр. 14.
  130. ↑ Treptow, Popa 1996, p. 104.
  131. ↑ 131,0 131,1 Treptow et al. 1997, p. 99.
  132. ↑ 132,0 132,1 132,2 132,3 Pop 2005, стр. 254.
  133. ↑ Treptow, Popa 1996, p. 176.
  134. ↑ 134,0 134,1 Georgescu 1991, стр. 17.
  135. ↑ 135,0 135,1 Brezianu & Spânu 2007, стр. xxiv.
  136. ↑ Treptow et al. 1997, p. 69.
  137. ↑ Engel 2001, стр. 166.
  138. ↑ Georgescu 1991, стр. 17-18.
  139. ↑ Treptow, Popa 1996, p. 88.
  140. ↑ Georgescu 1991, стр. 18.
  141. ↑ Treptow, Popa 1996, p. li.
  142. ↑ Vásáry 2005, p. 156.
  143. ↑ Pop 1999, стр. 48-49.
  144. ↑ Treptow et al. 1997, p. 72.
  145. ↑ 145,0 145,1 145,2 Georgescu 1991, стр. 23.
  146. ↑ 146,0 146,1 Brezianu & Spânu 2007, стр. xxv.
  147. ↑ 147,0 147,1 Treptow et al. 1997, p. 83.
  148. ↑ Georgescu 1991, стр. 35.
  149. ↑ 149,0 149,1 Brezianu & Spânu 2007, стр. 284.
  150. ↑ 150,0 150,1 Treptow et al. 1997, p. 70.
  151. ↑ 151,0 151,1 151,2 Sălăgean 2005, стр. 202.
  152. ↑ Fine 1994, стр. 215.
  153. ↑ 153,0 153,1 Vásáry 2005, p. 161.
  154. ↑ Fine 1994, стр. 367.
  155. ↑ Pop 2005, стр. 253.
  156. ↑ Fine 1994, стр. 423.
  157. ↑ Engel 2001, стр. 232.
  158. ↑ Engel 2001, стр. 232-233.
  159. ↑ 159,0 159,1 Makkai 1994, стр. 224.
  160. ↑ 160,0 160,1 Pop 2005, стр. 259.
  161. ↑ Makkai 1994, стр. 241.
  162. ↑ Makkai 1994, стр. 224-225.
  163. ↑ 163,0 163,1 Makkai 1994, стр. 225.
  164. ↑ 164,0 164,1 Treptow et al. 1997, p. 79.
  165. ↑ 165,0 165,1 Treptow, Popa 1996, p. 44.
  166. ↑ Pop 2005, стр. 258.
  167. ↑ Makkai 1994, стр. 226.
  168. ↑ 168,0 168,1 Pop 2005, стр. 260.
  169. ↑ Treptow et al. 1997, pp. 109–110.
  170. ↑ Treptow et al. 1997, p. 111.
  171. ↑ Pop 2005, стр. 261.
  172. ↑ Engel 2001, стр. 285.
  173. ↑ Makkai 1994, стр. 227.
  174. ↑ Pop 2005, стр. 262.
  175. ↑ Makkai 1994, стр. 231.
  176. ↑ Sedlar 1994, p. 272.
  177. ↑ Makkai 1994, стр. 230.
  178. ↑ Engel 2001, стр. 302.
  179. ↑ Makkai 1994, стр. 230-231.
  180. ↑ 180,0 180,1 Sedlar 1994, p. 410.
  181. ↑ Makkai 1994, стр. 235.
  182. ↑ Pop 2005, стр. 233.
  183. ↑ Engel 2001, стр. 348.
  184. ↑ Engel 2001, стр. 356.
  185. ↑ 185,0 185,1 Pop 1999, стр. 68.
  186. ↑ Engel 2001, стр. 363-364.
  187. ↑ Treptow, Popa 1996, p. xvii.
  188. ↑ Engel 2001, стр. 370.
  189. ↑ Klepper 2002, p. 61.
  190. ↑ Pop 2005, стр. 180.
  191. ↑ 191,0 191,1 Barta 1994, стр. 249.
  192. ↑ Engel 2001, стр. 371.
  193. ↑ Fine 1994, стр. 505.
  194. ↑ Pop 2005, стр. 254-255.
  195. ↑ Treptow et al. 1997, p. 100.
  196. ↑ Pop 2005, стр. 255, 284.
  197. ↑ Fine 1994, стр. 508.
  198. ↑ Georgescu 1991, стр. 24.
  199. ↑ 199,0 199,1 Pop 2005, стр. 215.
  200. ↑ Treptow et al. 1997, p. 101.
  201. ↑ Treptow, Popa 1996, pp. xlvii–xlviii.
  202. ↑ Engel 2001, стр. 236.
  203. ↑ Treptow et al. 1997, p. 105.
  204. ↑ Sedlar 1994, p. 56.
  205. ↑ Treptow, Popa 1996, p. xlviii.
  206. ↑ Pop 1999, стр. 63.
  207. ↑ Pop 2005, стр. 263.
  208. ↑ Treptow, Popa 1996, p. 215.
  209. ↑ Treptow, Popa 1996, pp. xlviii., 215.
  210. ↑ Georgescu 1991, стр. 21.
  211. ↑ Pop 2005, стр. 271.
  212. ↑ 212,0 212,1 Pop 2005, стр. 272.
  213. ↑ Pop 2005, стр. 273.
  214. ↑ 214,0 214,1 Treptow, Popa 1996, p. 147.
  215. ↑ 215,0 215,1 Georgescu 1991, стр. 68.
  216. ↑ 216,0 216,1 216,2 Pop 2005, стр. 274.
  217. ↑ Treptow, Popa 1996, pp. xlviii-xlvix.
  218. ↑ Treptow, Popa 1996, p. 24.
  219. ↑ 219,0 219,1 Pop 2005, стр. 255.
  220. ↑ 220,0 220,1 Treptow et al. 1997, p. 109.
  221. ↑ 221,0 221,1 221,2 Pop 2005, стр. 256.
  222. ↑ Treptow, Popa 1996, p. lii.
  223. ↑ Georgescu 1991, стр. 24-25.
  224. ↑ Achim 2004, стр. 47.
  225. ↑ 225,0 225,1 225,2 Treptow et al. 1997, p. 115.
  226. ↑ 226,0 226,1 226,2 226,3 Sedlar 1994, p. 396.
  227. ↑ Pop 1999, стр. 64.
  228. ↑ 228,0 228,1 228,2 Brezianu & Spânu 2007, стр. 338.
  229. ↑ Pop 2005, стр. 266.
  230. ↑ 230,0 230,1 230,2 230,3 Pop 2005, стр. 267.
  231. ↑ 231,0 231,1 231,2 231,3 Treptow et al. 1997, p. 116.
  232. ↑ Georgescu 1991, стр. 45.
  233. ↑ Treptow et al. 1997, pp. 116–117.
  234. ↑ 234,0 234,1 Pop 2005, стр. 276.
  235. ↑ Barta 1994, стр. 251.
  236. ↑ Kontler 1999, стр. 140.
  237. ↑ Kontler 1999, стр. 140-142.
  238. ↑ 238,0 238,1 Kontler 1999, стр. 142.
  239. ↑ Barta 1994, стр. 253.
  240. ↑ Barta 1994, стр. 254.
  241. ↑ Kontler 1999, стр. 146.
  242. ↑ Barta 1994, стр. 257.
  243. ↑ 243,0 243,1 243,2 Kontler 1999, стр. 148.
  244. ↑ Pop 2005, стр. 283-284.
  245. ↑ Barta 1994, стр. 258.
  246. ↑ Pop 2005, стр. 281.
  247. ↑ Barta 1994, стр. 287.
  248. ↑ Georgescu 1991, стр. 41.
  249. ↑ Kontler 1999, стр. 152.
  250. ↑ 250,0 250,1 Treptow et al. 1997, p. 134.
  251. ↑ Barta 1994, стр. 282.
  252. ↑ 252,0 252,1 Barta 1994, стр. 283.
  253. ↑ Barta 1994, стр. 284.
  254. ↑ 254,0 254,1 Barta 1994, стр. 274.
  255. ↑ 255,0 255,1 Treptow et al. 1997, p. 128.
  256. ↑ Barta 1994, стр. 259-260.
  257. ↑ Barta 1994, стр. 271.
  258. ↑ 258,0 258,1 Pop 2005, стр. 282.
  259. ↑ 259,0 259,1 Barta 1994, стр. 260.
  260. ↑ Pop 2005, стр. 283.
  261. ↑ Barta 1994, стр. 263.
  262. ↑ Treptow, Popa 1996, p. lix.
  263. ↑ 263,0 263,1 263,2 Pop 2005, стр. 306.
  264. ↑ 264,0 264,1 264,2 Barta 1994, стр. 294.
  265. ↑ 265,0 265,1 Pop 2005, стр. 275.
  266. ↑ Klepper 2002, p. 69.
  267. ↑ Pop 1999, стр. 73.
  268. ↑ 268,0 268,1 Treptow et al. 1997, p. 143.
  269. ↑ Treptow, Popa 1996, pp. 91., 130., 181.
  270. ↑ Pop 2005, стр. 277.
  271. ↑ Pop 2005, стр. 277-278.
  272. ↑ 272,0 272,1 272,2 272,3 Pop 2005, стр. 278.
  273. ↑ 273,0 273,1 Treptow et al. 1997, p. 130.
  274. ↑ Pop 2005, стр. 278-279.
  275. ↑ Treptow et al. 1997, pp. 130–131.
  276. ↑ Pop 2005, стр. 306-307.
  277. ↑ Pop 2005, стр. 297-298.
  278. ↑ Pop 2005, стр. 296-297.
  279. ↑ Treptow et al. 1997, pp 143–144.
  280. ↑ 280,0 280,1 280,2 Treptow et al. 1997, p. 144.
  281. ↑ 281,0 281,1 281,2 281,3 281,4 Pop 2005, стр. 307.
  282. ↑ Georgescu 1991, стр. 30.
  283. ↑ Pop 2005, стр. 308-309.
  284. ↑ Treptow et al. 1997, pp. 144–145.
  285. ↑ Klepper 2002, p. 79.
  286. ↑ Pop 2005, стр. 309.
  287. ↑ 287,0 287,1 287,2 Treptow et al. 1997, p. 147.
  288. ↑ Pop 2005, стр. 310.
  289. ↑ Pop 2005, стр. 310-311.
  290. ↑ Barta 1994, стр. 296.
  291. ↑ 291,0 291,1 Treptow et al. 1997, pp. 149–150.
  292. ↑ Treptow et al. 1997, p. 150.
  293. ↑ 293,0 293,1 293,2 Pop 2005, стр. 312.
  294. ↑ Treptow et al. 1997, pp. 150–151.
  295. ↑ 295,0 295,1 295,2 Treptow et al. 1997, p. 151.
  296. ↑ Pop 2005, стр. 313.
  297. ↑ Klepper 2002, p. 84.
  298. ↑ Boia 1997, стр. 39.
  299. ↑ Klepper 2002, pp. 84–85.
  300. ↑ 300,0 300,1 300,2 Klepper 2002, p. 89.

Литература

[уреди | уреди извор]
  • Achim, Viorel (2004). The Roma in Romanian History. Central European University Press. ISBN 963-9241-84-9.
  • Barta, Gábor (1994). „The emergence of the principality and its first crises“. Во Köpeczi, Béla; Barta, Gábor; Bóna, István; Makkai, László; Szász, Zoltán; Borus, Judit (уред.). History of Transylvania. Akadémiai Kiadó. стр. 245–293. ISBN 963-05-6703-2.
  • Boia, Lucian (1997). History and Myth in Romanian Consciousness. Central European University Press. ISBN 963-9116-96-3.
  • Brezianu, Andrei; Spânu, Vlad (2007). Historical Dictionary of Moldova. The Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-5607-3.
  • Curta, Florin (2006). Southeastern Europe in the Middle Ages, 500–1250. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-89452-4.
  • Engel, Pál (2001). The Realm of St Stephen: A History of Medieval Hungary, 895–1526. I.B. Tauris Publishers. ISBN 1-86064-061-3.
  • Fine, John V. A (1994). The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. The University of Michigan Press. ISBN 0-472-08260-4.
  • Georgescu, Vlad (1991). The Romanians: A History. Ohio State University Press. ISBN 0-8142-0511-9.
  • Klepper, Nicolae (2002). Romania: An Illustrated History. Hippocrene Books. ISBN 978-0-7818-0935-1.
  • Kontler, László (1999). Millennium in Central Europe: A History of Hungary. Atlantisz Publishing House. ISBN 963-9165-37-9.
  • Kristó, Gyula (2003). Early Transylvania (895–1324). Lucidus Kiadó. ISBN 963-9465-12-7.
  • Makkai, László (1994). „The emergence of the Estates (1172–1526)“. Во Köpeczi, Béla; Barta, Gábor; Bóna, István; Makkai, László; Szász, Zoltán; Borus, Judit (уред.). History of Transylvania. Akadémiai Kiadó. стр. 178–244. ISBN 963-05-6703-2.
  • Pop, Ioan-Aurel (1999). Romanians and Romania: A Brief History. Boulder. ISBN 0-88033-440-1.
  • Pop, Ioan-Aurel (2005). „Romanians in the 14th–16th Centuries: From the "Christian Republic" to the "Restoration of Dacia"“. Во Pop, Ioan-Aurel; Bolovan, Ioan (уред.). History of Romania: Compendium. Romanian Cultural Institute (Center for Transylvanian Studies). стр. 209–314. ISBN 978-973-7784-12-4.
  • Sălăgean, Tudor (2005). „Romanian Society in the Early Middle Ages (9th–14th Centuries AD)“. Во Pop, Ioan-Aurel; Bolovan, Ioan (уред.). History of Romania: Compendium. Romanian Cultural Institute (Center for Transylvanian Studies). стр. 133–207. ISBN 978-973-7784-12-4.
  • Sedlar, Jean W. (1994). East Central Europe in the Middle Ages, 1000–1500. University of Washington Press. ISBN 0-295-97290-4.
  • Spinei, Victor (2009). The Romanians and the Turkic Nomads North of the Danube Delta from the Tenth to the Mid-Thirteenth Century. Brill. 978-90-04-17536-5.
  • Treptow, Kurt W.; Popa, Marcel (1996). Historical Dictionary of Romania. Scarecrow Press. ISBN 0-8108-3179-1.
  • Treptow, Kurt W.; Bolovan, Ioan; Constantiniu, Florin; Michelson, Paul E.; Pop, Ioan Aurel; Popa, Cristian; Popa, Marcel; Scurtu, Ioan; Vultur, Marcela; Watts, Larry L. (1997). A History of Romania. The Center for Romanian Studies. ISBN 973-98091-0-3.
  • Vásáry, István (2005). Cumans and Tatars: Oriental Military in the Pre-Ottoman Balkans, 1185–1365. Cambridge University Press. ISBN 0-521-83756-1.
  • Castellan, Georges (1989). A History of the Romanians. The University of Michigan Press. ISBN 0-88033-154-2.
  • Durandin, Catherine (1995). Historie des Roumains (The History of the Romanians). Librairie Artheme Fayard. ISBN 978-2-213-59425-5.

Надворешни врски

[уреди | уреди извор]


Статијата „Средновековна Романија“ е избрана статија. Ве повикуваме и Вас да напишете и предложите избрана статија (останати избрани статии).