Фонологија на холандскиот јазик
Холандскиот јазик припаѓа на групата на германски јазици, и како таков дели многу фонолошки одлики со другите јазици од таа група (особено со долногерманскиот, фризискиот, англискиот, и во помала мера со германскиот).
Самогласки
[уреди | уреди извор]Холандскиот има многу самогласки — 13 прости и 4 дифтонзи. Самогласките /eː/, /øː/ и /oː/ се ставени во табелата на дифтонзи бидејќи во многу дијалекти тие всушност се изговараат како тесни подзатворени дифтонзи, но се однесуваат фонолошки како другите прости самогласки. Пред /r/ овие самогласки се изговараат како [ɪː], [ʏː] и [ɔː]. [ɐ] (речиси отворена самогласка од среден ред) е алофон на ненагласените /a/ и /ɑ/.
| Симбол | Пример | |||
|---|---|---|---|---|
| Самогласка | макед. трскр. |
МФА | Правопис | Превод |
| ɪ | и | bɪt | bit | 'парченце' |
| i | и | bit | biet | 'цвекло' |
| ʏ | и | hʏt | hut | 'колиба' |
| y | и | fyt | fuut | 'нуркач' |
| ɛ | е | bɛt | bed | 'кревет' |
| eː | е | beːt | beet | 'гризе' |
| ə | е | də | de | определен член |
| øː | е | nøːs | neus | 'нос' |
| ɑ | а | bɑt | bad | 'бања' |
| aː | а | baːt | baad | 'капе' |
| ɔ | о | bɔt | bot | 'коска' |
| oː | boːt | boot | 'чамец' | |
| u | у | ɦut | hoed | 'капа' |
| ɛi | еј | bɛit, ɛi | bijt, ei | 'гризе', 'јајце' |
| œy | еј | bœyt | buit | 'плен' |
| ʌu1 | ау | bʌut, fʌun | bout, faun | 'резе', 'фаун' |
- Во стандардниот белгиски холандски се остварува како /ɔu/[1]
Самогласки
[уреди | уреди извор]| Двоуснени | Уснено- забни |
Венечни | Задно- венечни |
Предно- непчени |
Задно- непчени |
Ресични | Гласилни | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Носни | m | n | ŋ | ||||||
| Избувни | безвучни | p | t | k | (ʔ)1 | ||||
| звучни | b | d | g 2 | ||||||
| Струјни | безвучни | f | s | ʃ 3 | x ~ χ 4 | ||||
| звучни | v 5 | z 5 | ʒ 3 | ɣ 5 | ʁ 6 | ɦ 5 | |||
| Трепетни | r 6 | ||||||||
| Приближни | β ~ ʋ 7 | l 8 | j | ||||||
Белешки:
- [ʔ] во холандскиот не е засебна фонема, туку се става пред слогови кои започнуваат на самогласка по /a/ и /ə/, а често и на почетокот на зборот.
- /ɡ/ не е автохтона холандска фонема, туку се јавува само во заемки како goal („гол“) или при озвучување на /k/, како во zakdoek [zɑɡduk].
- /ʃ/ и /ʒ/ не се автохтони холандски фонеми, туку се јавуваат во заемки како show („шоу“) and bagage („багаж“). Дури и во тие случаи се реализираат како [sʲ] и [zʲ]. Меѓутоа фонемските низи /s/ + /j/ во холандскиот често се остваруваат како [sʲ], како во зборот huisje („куќичка“). Во дијалектите кои ги слеваат s и z, [zʲ] често се остварува како [sʲ].
- Звукот напишан со <ch> е увуларен фрикатив во литературниот холандски[2], а веларен во белгиските дијалекти.[3]
- Кај некои дијалекти звучните струјни согласки речиси целосно се слеани со безвучните; /ɦ/ се остварува како [h], /v/ како [f], /z/ како [s], и /ɣ/ како [x].
- Остварувањето на фонемата /r/ значително се разликува од дијалект до дијалект. Во литературниот холандски, /r/ се остварува како [r]. Во многу дијалекти оваа фонема се остварува како звучната ресична струјна согласка [ʁ], па дури и како ресичната трепетна согласка [ʀ].
- Остварувањето на /ʋ/ во голема мера варира од северните до јужните и белгиските дијалекти на холандскиот јазик. Низа белгиски дијалекти[4][5] ја изговараат како двоуснената приближна согласка ([β]). Други пак, главно северни дијалекти, ја изговараат како усненозабната приближна согласка [ʋ].
- Латералното /l/ помалку се веларизира по самогласка.[1]
- Литературниот холандски е помалку или повеќе наречјето што се говори во Харлем, а не амстердамскиот дијалект. Амстердамскиот дијалект се разликува од литературниот холандски, на пример, по тоа што /z/ се заменува со [sʲ]
| Симбол | Пример | |||
| МФА | макед. трскр. |
МФА | правопис | Превод |
|---|---|---|---|---|
| p | п | pɛn | pen | 'пенкало' |
| b | б | bit | biet | 'цвекло' |
| t | т | tɑk | tak | 'гранка' |
| d | д | dɑk | dak | 'покрив' |
| k | к | kɑt | kat | 'мачка' |
| g | г | ɡol | goal | 'гол' (спорт) |
| m | м | mɛns | mens | 'човек' |
| n | н | nɛk | nek | 'врат' |
| ŋ | н | ɛŋ | eng | 'страшен' |
| f | ф | fits | fiets | 'велосипед' |
| v | в | ovən¹ | oven | 'рерна' |
| s | с | sɔk | sok | 'чорап' |
| z | з | zep | zeep | 'сапун' |
| ʃ | ш | ʃɛf | chef | 'шеф' |
| ʒ | ж | ʒyʁi | jury | 'порота' |
| x | х | ɑxt | acht | 'осум' |
| ɣ | г | ɣaːn | gaan | 'оди' |
| r | р | rɑt | rat | 'стаорец' |
| ɦ | х | ɦut | hoed | 'капа' |
| ʋ | в | ʋɑŋ | wang | 'образ' |
| j | ј | jɑs | jas | 'палто' |
| l | л | lɑnt | land | 'земја' |
| ʔ | — | bəʔamən¹ | beamen | 'потврдува' |
- Често 'n' на крајот не се изговара.
Холандскиот јазик ги обезвучува сите согласки на крајот од зборот (на пр. гласот /d/ во финална позоција станува [t]), што претставува проблем кога холанѓаните учат англиски. Ова делумно се одразува во пишувањето, каде единското huis (куќа) има множина huizen и duif (гулаб) станува duiven. Другите случаи, т.е. ‘p’/‘b’ и ‘d’/‘t’ секогаш се пишуваат со звучната согласка, всушност се изговара обезвучено, како на пр. единското baard (брада), се изговара како [baːrt], во множина е baarden [baːrdən], а еднинското rib (ребро), се изговара како [rɪp], а во множина е ribben [rɪbən].
Заради асимилацијата, првиот слог од следниот збор исто така често се обезвучува, на пр. het vee (говедата) е /(h)ətfe/.
Некои региони (Амстердам, Фризија) ги имаат речи целосно изгубено звучните струјни согласки /v/, /z/ и /ɣ/. Во појужните краишта овие фонеми секогаш се присутни во средината на зборот. За споредба: logen и loochen /loɣən/ наспроти /loxən/. На југот (во Зеланд, Брабант и Лимбург) како и во Фландрија констрастот е уште посилен бидејќи буквата <g> станува палатална. (т.е. станува ѓ).
Крајното 'n' од наставката за множина „-en“ често не се изговара (како кај Африканс, каде се испушта и при пишување), освен на североистокот (долносаксонско) и југозападот (западнофламанско наречје) каде наставката станува слоговен глас „n“.
Нагласок
[уреди | уреди извор]Кога претпоследниот слог е отворен, акцентот може да падне врз било кој од последните три слога. Кога претпоследниот слог е затворен, акцентот паѓа на еден од двата последни слога. Иако нагласокот е фонемски, минималните парови се ретки.[6] На пример vóórkomen ('случува') and voorkómen ('спречува'). Кај сложени зборови често наоѓаме секундарен акцент. Нагласокот во холандскиот се бележи само по избор, и никогаш не е задолжително, иако понекогаш е препорачано.
Фонотактика
[уреди | уреди извор]Слоговната структура на холандскиот јазик е (К)(К)(К)В(К)(К)(К)(К) - [7]. Како и во македонскиот и англискиот, многу зборови започнуваат со три согласки - на пр. straat ('улица'). Постојат и зборови кои завршуваат со четири согласки - на пр. herfst ('есен'), ergst ('најлош'), interessantst ('најинтересен'), sterkst ('најсилен'). Најголемиот број од нив се придавки во суперлатив.
Поврзано
[уреди | уреди извор]Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ 1,0 1,1 Verhoeven (2005:245)
- ↑ Gussenhoven (1992:45)
- ↑ Verhoeven (2005:243)
- ↑ Peters (2006:117)
- ↑ Gussenhoven & Aarts (1999:155)
- ↑ Gussenhoven (1992:47)
- ↑ К означува „консонант“ (согласка), а В означува „вокал“ (самогласка)
Библиографија
[уреди | уреди извор]- Gussenhoven, Carlos (1992), „Dutch“, Journal of the International Phonetic Association, 22 (2): 45–47
- Gussenhoven, Carlos; Aarts, Flor (1999), „The dialect of Maastricht“, Journal of the International Phonetic Association, 29: 155–166
- Peters, Jörg (2006), „The dialect of Hasselt“, Journal of the International Phonetic Association, 36 (1): 117–124
- Verhoeven, Jo (2005), „Belgian Standard Dutch“, Journal of the International Phonetic Association, 35 (2): 243–247
- Verhoeven, Jo (2007), „The Belgian Limburg dialect of Hamont“, Journal of the International Phonetic Association, 37 (2): 219–225