ബ്രിട്ടീഷ് ഇന്ത്യയിലെ വൈസ്രോയിയും ഇന്ത്യൻ പ്രവിശ്യകളിലെ മറ്റ് ഉദ്യോഗസ്ഥരും മുഖേനയുള്ള ഭരണത്തിന്റെ മേൽനോട്ടം വഹിക്കുന്നതിനായി 1858-ൽ ലണ്ടനിൽ സ്ഥാപിതമായ ഒരു ബ്രിട്ടീഷ് സർക്കാർ വകുപ്പായിരുന്നു ഇന്ത്യ ഓഫീസ്. ഈ ഓഫീസിൻ്റെ പരിധിയിലുള്ള പ്രദേശങ്ങളിൽ ഇന്ത്യൻ ഉപഭൂഖണ്ഡത്തിലെ ആധുനിക കാലത്തെ മിക്ക രാജ്യങ്ങളും അതുപോലെ യെമനും ഇന്ത്യൻ മഹാസമുദ്രത്തിന് ചുറ്റുമുള്ള മറ്റ് പ്രദേശങ്ങളും ഉൾക്കൊള്ളുന്നു. കൗൺസിൽ ഓഫ് ഇന്ത്യ ഔപചാരികമായി നിയമിക്കുന്ന, ബ്രിട്ടീഷ് കാബിനറ്റിൽ അംഗമായ, ഇന്ത്യയുടെ സ്റ്റേറ്റ് സെക്രട്ടറിയായിരുന്നു ഈ വകുപ്പിന്റെ തലവൻ.[1]
ബ്രിട്ടീഷ് ഈസ്റ്റ് ഇന്ത്യാ കമ്പനിയിൽ നിന്ന് (1600-1858) ബ്രിട്ടീഷ് ഗവൺമെൻ്റ് ഇന്ത്യയുടെ ഭരണം ഏറ്റെടുത്തപ്പോൾ, അതുവരെ കാര്യങ്ങൾ കൈകാര്യം ചെയ്തു വന്നിരുന്ന ബോർഡ് ഓഫ് കൺട്രോളിന് (1784-1858) പകരമായി ഇന്ത്യാ ഓഫീസ് (1858-1947) നിലവിൽ വന്നു.[2] ഇന്ത്യയുടെയും പാകിസ്ഥാന്റെയും സ്വാതന്ത്ര്യത്തോടെ 1947-ൽ ഒരു സർക്കാർ വകുപ്പെന്ന നിലയിൽ ഇന്ത്യാ ഓഫീസ് ഇല്ലാതായി.[2] പുതിയ രാജ്യങ്ങളുമായുള്ള യുണൈറ്റഡ് കിംഗ്ഡത്തിന്റെ ബന്ധങ്ങളുടെ ഉത്തരവാദിത്തം കോമൺവെൽത്ത് റിലേഷൻസ് ഓഫീസിലേക്ക് (മുമ്പ് ഡൊമിനിയൻസ് ഓഫീസ്) മാറ്റി.
ഈസ്റ്റ് ഇന്ത്യാ കമ്പനി 1600-ൽ സ്ഥാപിതമായ ഇംഗ്ലീഷ് വ്യാപാരികളുടെ ഒരു ജോയിന്റ്-സ്റ്റോക്ക് കമ്പനിയാണ്, അവർക്ക് ചാർട്ടറുകളുടെ ഒരു പരമ്പരയിലൂടെ, കേപ് ഓഫ് ഗുഡ് ഹോപ്പിനും ദ്വീപിനും മഗല്ലൻ കടലിടുക്കിനും ഇടയിലുള്ള ഭൂമിയായി നിർവചിക്കപ്പെടുന്ന "ഇൻഡീസുമായി" ഇംഗ്ലീഷ് വ്യാപാരത്തിനുള്ള പ്രത്യേക അവകാശങ്ങൾ ലഭിച്ചു. "ഇന്ത്യ" എന്ന പദം സിന്ധു നദിയുടെ പേരിൽ നിന്നാണ് ഉരുത്തിരിഞ്ഞത്.ഏഷ്യയിലെ തെക്ക്, കിഴക്കൻ ഇൻഡീസിലുടനീളം കമ്പനി ഉടൻ തന്നെ "ഫാക്ടറികളുടെ" ഒരു ശൃംഖല സ്ഥാപിച്ചു. 250 വർഷത്തിനിടയിൽ കമ്പനി അതിന്റെ അടിസ്ഥാന സ്വഭാവത്തിലും പ്രവർത്തനങ്ങളിലും കാര്യമായ നിരവധി മാറ്റങ്ങൾക്ക് വിധേയമായി.
1698 ന് ശേഷം പഴയതും പുതിയതുമായ കമ്പനികൾ തമ്മിലുള്ള മത്സരത്തിന്റെ ഫലമായി 1709 ൽ ഈസ്റ്റ് ഇൻഡീസിലേക്കുള്ള യുണൈറ്റഡ് കമ്പനി ഓഫ് മർച്ചന്റ്സ് ട്രേഡിങ്ങ് രൂപീകരിച്ചു. ഈ 'പുതിയ' ഈസ്റ്റ് ഇന്ത്യാ കമ്പനി 18-ാം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ രണ്ടാം പകുതിയിൽ ചിതറിയ ഏഷ്യൻ വ്യാപാര താൽപ്പര്യങ്ങളുള്ള ഒരു വാണിജ്യ സ്ഥാപനത്തിൽ നിന്ന് ദക്ഷിണേഷ്യയിലെ ഒരു പ്രധാന പ്രാദേശിക ശക്തിയായി രൂപാന്തരപ്പെട്ടു, അതിന്റെ ആസ്ഥാനം ബംഗാളിൽ ആയിരുന്നു. ഈ വികസനത്തിന്റെ രാഷ്ട്രീയ പ്രത്യാഘാതങ്ങൾ ഒടുവിൽ 1784-ൽ ബ്രിട്ടീഷ് ഗവൺമെന്റിനെ കമ്പനിയുടെ ഇന്ത്യൻ നയങ്ങളിൽ മേൽനോട്ടം വഹിക്കാൻ ലണ്ടനിൽ സ്റ്റാൻഡിംഗ് കമ്മീഷണർമാരെ (ബോർഡ് ഓഫ് കൺട്രോൾ) സ്ഥാപിക്കാൻ കാരണമായി.
കമ്പനിയുടെ പദവിയിലെ ഈ മാറ്റം,മറ്റ് ഘടകങ്ങൾക്കൊപ്പം 1813-ലെയും,1833-ലെയും പാർലമെന്റ് നിയമങ്ങളിലേക്ക് നയിച്ചു. ഇത് ഈസ്റ്റ് ഇൻഡീസുമായുള്ള ബ്രിട്ടീഷ് വ്യാപാരം എല്ലാ ഷിപ്പിംഗിനും തുറന്നുകൊടുക്കുകയും കമ്പനി വാണിജ്യ പ്രവർത്തനങ്ങളിൽ നിന്ന് പൂർണ്ണമായും പിന്മാറുകയും ചെയ്തു. ബോർഡിന്റെ മേൽനോട്ടത്തിൽ 1858-ലെ പുനഃസംഘടനവരെ ബ്രിട്ടീഷ് ഇന്ത്യാ ഗവൺമെന്റിന്റെ ഉത്തരവാദിത്തം കമ്പനി തുടർന്നു.
ഈ മാറ്റങ്ങളിൽ ഭൂരിഭാഗവും ലണ്ടൻ നഗരത്തിലെ ഈസ്റ്റ് ഇന്ത്യാ ഹൗസിലെ കമ്പനി ഓർഗനൈസേഷന്റെ അടിസ്ഥാന ഘടനയിൽ വലിയ മാറ്റമൊന്നും വരുത്തിയില്ല. സ്ഥിരം ഉദ്യോഗസ്ഥർ കമ്പനി ബിസിനസിന്റെ ദൈനംദിന നടത്തിപ്പിന് ഉത്തരവാദികളായിരുന്നു. വെസ്റ്റ്മിൻസ്റ്ററിലെ സർക്കാർ കെട്ടിടങ്ങൾക്ക് സമീപം ബോർഡ് ഓഫ് കൺട്രോൾ അതിന്റെ പ്രത്യേക ഓഫീസ് പരിപാലിച്ചിരുന്നു.
ഗവൺമെന്റ് ഓഫ് ഇന്ത്യ ആക്റ്റ് 1858 പ്രകാരം ഈസ്റ്റ് ഇന്ത്യാ കമ്പനിക്കും ബോർഡ് ഓഫ് കൺട്രോൾക്കും പകരം ലണ്ടനിൽ ഒരു പുതിയ സ്റ്റേറ്റ് ഡിപ്പാർട്ട്മെന്റ് ഇന്ത്യൻ സ്റ്റേറ്റ് സെക്രട്ടറിയുടെ കീഴിൽ, ഫോറിൻ ഓഫീസ്, കൊളോണിയൽ ഓഫീസ്, ഹോം ഓഫീസ്, വാർ ഓഫീസ് എന്നിവയ്ക്കൊപ്പം യുണൈറ്റഡ് കിംഗ്ഡം ഗവൺമെന്റിന്റെ ഒരു എക്സിക്യൂട്ടീവ് ഓഫീസ് ആയി ഇന്ത്യാ ഓഫീസ് പ്രവർത്തിച്ചു തുടങ്ങി.
ഈസ്റ്റ് ഇന്ത്യാ കമ്പനി (1600–1858), ബോർഡ് ഓഫ് കൺട്രോൾ അല്ലെങ്കിൽ ബോർഡ് ഓഫ് കമ്മീഷണർ ഫോർ ദി അഫയേഴ്സ് ഓഫ് ബ്രിട്ടീഷ് ഇന്ത്യ (1784–1858), ഇന്ത്യാ ഓഫീസ് (1858–1947), ബർമ്മ ഓഫീസ് (1937-1948) കൂടാതെ നാല് പ്രധാന സ്ഥാപനങ്ങളുമായി ഔദ്യോഗികമായി ബന്ധപ്പെട്ടിരുന്ന വിദേശത്തുള്ള നിരവധി ബ്രിട്ടീഷ് ഏജൻസികൾ എന്നിവയുടെ ആർക്കൈവുകളുടെ ശേഖരമാണ് ഇന്ത്യാ ഓഫീസ് റെക്കോർഡ്സ്. ഇന്നത്തെ മധ്യേഷ്യ, മിഡിൽ ഈസ്റ്റ്,ആഫ്രിക്ക, ദക്ഷിണേഷ്യ തെക്കുകിഴക്കൻ ഏഷ്യ എന്നിവയുടെ പ്രദേശങ്ങളും 1947 ന് മുമ്പുള്ള അവരുടെ ഭരണവും ആണ് ഇന്ത്യ ഓഫീസ് റെക്കോർഡ്സ് ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിക്കുന്നത്. ഇന്ത്യയിലെ ബ്രിട്ടീഷ് അനുഭവവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട സ്വകാര്യ പേപ്പറുകളുടെ 300-ലധികം ശേഖരങ്ങളും 3,000-ലധികം ചെറിയ നിക്ഷേപങ്ങളും ഇന്ത്യാ ഓഫീസ് റെക്കോർഡ്സിൻ്റെ ഔദ്യോഗിക ആർക്കൈവുകളിലുണ്ട്.
മുമ്പ് ഇന്ത്യാ ഓഫീസ് ലൈബ്രറിയിൽ സൂക്ഷിച്ചിരുന്ന ഇന്ത്യാ ഓഫീസ് റെക്കോർഡ്സ്, ബ്രിട്ടനിലെ പബ്ലിക് റെക്കോർഡ്സിന്റെ ഭാഗമായി ലണ്ടനിലെ ബ്രിട്ടീഷ് ലൈബ്രറിയുടെ ഏഷ്യ, പസഫിക്, ആഫ്രിക്ക ശേഖരങ്ങളുടെ ഭാഗമായാണ് ഇപ്പോൾ കൈകാര്യം ചെയ്യുന്നത്.ഇത് പൊതുജനങ്ങൾക്കായി തുറന്നിരിക്കുന്നു. 70,000 വാല്യങ്ങൾ ഔദ്യോഗിക പ്രസിദ്ധീകരണങ്ങളും 105,000 കയ്യെഴുത്തുപ്രതികളും അച്ചടിച്ച ഭൂപടങ്ങളും ഉൾപ്പെടെ 14 കിലോമീറ്റർ വോളിയം, ഫയലുകൾ, പേപ്പറുകളുടെ പെട്ടികൾ എന്നിവ അവയിൽ ഉൾപ്പെടുന്നു.