മായാ സീത

രാജാ രവി വർമ്മ വരച്ച രാവണൻ സീതയെ തട്ടിക്കൊണ്ടുപോകുന്നതിന്റെ ചിത്രം. രാമായണത്തിന്റെ ചില പുനരാഖ്യാനങ്ങളിൽ യഥാർത്ഥ സീതയ്ക്ക് പകരം മായ സീതയെ രാവണൻ തട്ടിക്കൊണ്ടുപോയതായി വിവരിക്കുന്നു.

ഹിന്ദു ഇതിഹാസമായ രാമായണത്തിന്റെ ചില പുനരാഖ്യാനങ്ങളിൽ, മായാ സീത ( സംസ്കൃതം: माया सीता സീത , "ഭ്രമാത്മക സീത") അല്ലെങ്കിൽ ഛായ സീത ( छाया सीता സീത , "ഛായയായ സീത") യഥാർത്ഥ സീതയ്ക്ക് പകരം ലങ്കയിലെ രാക്ഷസ-രാജാവായ രാവണനാൽ തട്ടിക്കൊണ്ടുപോയ സീതാദേവിയുടെ (രാമായണത്തിലെ നായിക) മായയാണ് (പ്രതിച്ഛായയാണ്) .

രാമായണത്തിൽ, സീത - രാമന്റെ പത്നി ( അയോധ്യയിലെ രാജകുമാരനും വിഷ്ണുവിന്റെ അവതാരവും ) - രാവണനാൽ പിടിക്കപ്പെടുകയും ലങ്കയിൽ തടവിലാക്കപ്പെടുകയും ചെയ്യുന്നു, അവളെ ബന്ദിയാക്കിയവനെ വധിച്ച രാമൻ അവളെ രക്ഷിക്കുന്നു . സീത അഗ്നിപരീക്ഷയ്ക് വിധേയയാകുന്നു, അതിലൂടെ അവൾ രാമനാൽ അംഗീകരിക്കപ്പെടുന്നതിന് മുമ്പ് അവളുടെ പവിത്രത തെളിയിക്കുന്നു. ഇതിഹാസത്തിന്റെ ചില പതിപ്പുകളിൽ, അഗ്നിദേവനായ അഗ്നി മായ സീതയെ സൃഷ്ടിക്കുന്നു, അവൾ സീതയുടെ സ്ഥാനം ഏറ്റെടുക്കുകയും രാവണനാൽ തട്ടിക്കൊണ്ടുപോകപ്പെടുകയും അവന്റെ അടിമത്തം അനുഭവിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു, അതേസമയം യഥാർത്ഥ സീത തീയിൽ ഒളിക്കുന്നു. അഗ്നി പരീക്ഷയിൽ, മായ സീതയും യഥാർത്ഥ സീതയും വീണ്ടും അങ്ങോട്ടും ഇങ്ങോട്ടും മാറുന്നു. ചില ഗ്രന്ഥങ്ങളിൽ മായ സീത അഗ്നിപരീക്ഷയുടെ ജ്വാലയിൽ നശിച്ചുവെന്ന് പരാമർശിക്കുമ്പോൾ, മറ്റുചിലർ അവൾ എങ്ങനെ അനുഗ്രഹിക്കപ്പെട്ടുവെന്നും രാധ അല്ലെങ്കിൽ പദ്മാവതി ദേവിയായി പുനർജനിച്ചുവെന്നും വിവരിക്കുന്നു. രാവണൻ പീഡിപ്പിക്കാൻ ശ്രമിക്കുന്ന സ്ത്രീയായ വേദവതിയായിരുന്നു അവളെന്ന് അവളുടെ മുൻ ജന്മത്തെപ്പറ്റിയും ചില ഗ്രന്ഥങ്ങൾ പരാമർശിക്കുന്നു.

രാമ കേന്ദ്രീകൃത വിഭാഗങ്ങളുടെ പ്രധാന ദേവതയായ സീതയെ രാവണന്റെ അപഹരണ ഗൂഢാലോചനയിൽ നിന്ന് മായ സീത പ്രതിപാദ്യം രക്ഷിക്കുകയും അവളുടെ പരിശുദ്ധി സംരക്ഷിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. ഹിന്ദു പുരാണങ്ങളിലെ വിവിധ കഥകളിൽ സീതയുടെയും മറ്റ് ദേവതകളുടെയും സമാനമായ ഇരട്ടകൾ അല്ലെങ്കിൽ സറോഗേറ്റുകൾ കാണപ്പെടുന്നു.

രാമായണത്തിന്റെ യഥാർത്ഥ ഇതിവൃത്തം

വാല്മീകിയുടെ രാമായണത്തിൽ (ബിസി 5 മുതൽ 4 വരെ നൂറ്റാണ്ടുകൾ) മായ സീതയെ പരാമർശിക്കുന്നില്ല. മിഥിലയിലെ രാജകുമാരിയായ സീതയെ വിവാഹം കഴിച്ചത് അയോധ്യയിലെ രാജകുമാരനായ രാമനെയാണ് . രാമൻ 14 വർഷത്തെ വനവാസത്തിന് നിർബന്ധിതനാകുന്നു, ഒപ്പം സീതയും സഹോദരൻ ലക്ഷ്മണനും ഒപ്പമുണ്ട്. ലങ്കയിലെ രാക്ഷസരാജാവായ രാവണൻ മാരീചന്റെ സഹായത്തോടെ സീതയെ തട്ടിക്കൊണ്ടുപോകാൻ ഗൂഢാലോചന നടത്തുന്നു, സീതയെ വശീകരിക്കുന്ന ഒരു മാന്ത്രിക സ്വർണ്ണ മാനായി ( മായ മൃഗം, ഒരു ഭ്രമാത്മക മാൻ) മാരീചൻ രൂപാന്തരപ്പെടുന്നു. ദണ്ഡകാരണ്യ വനത്തിൽ വനവാസത്തിലായിരിക്കുമ്പോൾ, രാമൻ മാനിന്റെ പിന്നാലെ പോയി അതിനെ കൊല്ലുന്നു. മാന്ത്രിക മാൻ രാമന്റെ ശബ്ദത്തിൽ സഹായിക്കൂ എന്ന് വിളിക്കുന്നു . അവളെ തനിച്ചാക്കി രാമനെ സഹായിക്കാൻ സീത ലക്ഷ്മണനെ നിർബന്ധിക്കുന്നു. രാവണൻ ഒരു സന്യാസിയുടെ വേഷത്തിൽ വന്ന് സീതയെ തട്ടിക്കൊണ്ടുപോകുന്നു. രാവണനെ യുദ്ധത്തിൽ വധിച്ച രാമനാൽ രക്ഷിക്കപ്പെടുന്നതുവരെ രാവണൻ സീതയെ ലങ്കയിലെ അശോകവാടി തോട്ടത്തിൽ തടവിലാക്കി. സീതയുടെ ചാരിത്രശുദ്ധിയിൽ രാമൻ സംശയം പ്രകടിപ്പിച്ചപ്പോൾ, അവൾ അഗ്നിപരീക്ഷയ്ക് വിധേയയാകുന്നു. താൻ രാമനോട് വിശ്വസ്തനായിരുന്നുവെങ്കിൽ അഗ്നി തന്നെ ഉപദ്രവിക്കരുതെന്ന് പറഞ്ഞുകൊണ്ട് സീത കത്തുന്ന ചിതയിൽ പ്രവേശിക്കുന്നു. അവളുടെ പരിശുദ്ധിയുടെ തെളിവായി അഗ്നിദേവനായ അഗ്നിയോടൊപ്പം അവൾ പരിക്കേൽക്കാതെ പുറത്തേക്ക് വരുന്നു. രാമൻ സീതയെ തിരികെ സ്വീകരിച്ച് അയോധ്യയിലേക്ക് മടങ്ങുന്നു, അവിടെ അവർ രാജാവും രാജ്ഞിയും ആയി കിരീടധാരണം ചെയ്യുന്നു. ^{[1] [2]}

വികസനം

ഒറിയ വൈദേഹിസ വിലാസത്തിന്റെ ഫോളിയോ. ഇടത് പകുതി: മായ സീത ഒരു സന്യാസി വേഷത്തിൽ രാവണനെ സ്വീകരിക്കുമ്പോൾ സീത അഗ്നിയിൽ ഒളിക്കുന്നു. വലത് പകുതി: മായ സീതയെ രാവണൻ അപഹരിച്ചു.

രാമായണത്തിലെ "ഒരു കൂട്ടിച്ചേർക്കലിന്റെ ഏറ്റവും പ്രധാനപ്പെട്ട ഉദാഹരണമായി" മായ സീത രൂപത്തെ കണക്കാക്കുന്നു. ^[3] മായ സീത പ്രത്യക്ഷപ്പെടുന്ന ആദ്യത്തെ ഗ്രന്ഥമാണ് കൂർമ്മപുരാണം ( c. 550-850 CE). രാമായണ കഥയിലെ പ്രധാന സംഭവം - രാവണൻ സീതയെ തട്ടിക്കൊണ്ടുപോകൽ - രാവണൻ മായ സീതയെ (യഥാർത്ഥമല്ലാത്ത സീത) തട്ടിക്കൊണ്ടുപോയി; അതേസമയം, അഗ്നിദേവനായ അഗ്നിയുടെ അഭയകേന്ദ്രത്തിൽ സീത സംരക്ഷിക്കപ്പെടുന്നു. ^[4] വൈഷ്ണവത്തിലെ (വിഷ്ണു കേന്ദ്രീകൃത വിഭാഗം) ഈ "പ്രധാനമായ പ്രത്യയശാസ്ത്ര വികാസം" സീതയുടെ ചാരിത്ര്യത്തെ സംരക്ഷിച്ചു. ^[5] മഹാഭാരതം (ബിസി 5 മുതൽ 4 വരെ നൂറ്റാണ്ടുകൾ), വിഷ്ണുപുരാണം (ബിസി 1-ാം നൂറ്റാണ്ട്-4-ആം നൂറ്റാണ്ട്), ഹരിവംശം (സി.ഇ. 1-300), നിരവധി പുരാണങ്ങൾ സീതയുടെ പരിശുദ്ധിയെ ചോദ്യം ചെയ്യാതിരിക്കാൻ അഗ്നി പരീക്ഷ പൂർണ്ണമായും ഒഴിവാക്കി . ഇതിനു വിപരീതമായി, സീതയും മായ സീതയും വീണ്ടും സ്ഥലങ്ങൾ മാറിയതിനാൽ, പിന്നീടുള്ള ചില പതിപ്പുകളിൽ ഈ അഗ്നി പരീക്ഷ തന്നെ കളങ്കമില്ലാത്ത സീതയുടെ തിരിച്ചുവരവിനുള്ള ഉപകരണമായി മാറി. ^[6] പന്ത്രണ്ടാം നൂറ്റാണ്ടിൽ രാമഭക്തി പ്രസ്ഥാനത്തിന്റെ വർദ്ധിച്ചുവരുന്ന ജനപ്രീതിയോടെ, നിരവധി കൃതികൾ മായ സീത എന്ന ആശയം സ്വീകരിച്ചു. രാമന്റെ പത്നിയും രാമ കേന്ദ്രീകൃത വിഭാഗങ്ങളുടെ പ്രധാന ദേവതയുമായ സീതയെ രാവണൻ തട്ടിക്കൊണ്ടുപോയി തടവിലാക്കേണ്ടി വന്നതും അവന്റെ സ്പർശനത്താൽ മലിനയായതും ഭക്തർക്ക് സഹിക്കാൻ കഴിഞ്ഞില്ല. മായ സീതാ സങ്കൽപ്പം രാവണന്റെ കസ്റ്റഡിയിൽ നിന്ന് സീതയെ രക്ഷിക്കുന്നു, മായയായ മാനിനെ സ്വന്തമാക്കാനുള്ള പ്രലോഭനത്തിന് കീഴടങ്ങുന്നു. പകരം, ഗ്രന്ഥങ്ങൾ മായയായ മാനിനെ തിരിച്ചറിയാത്ത ഒരു മായയായ സീതയെ സൃഷ്ടിക്കുന്നു. രാമായണത്തിലെ ഭ്രമാത്മക മാൻ രൂപഭാവം മായ സീതാ സങ്കൽപ്പത്തിനും പ്രചോദനമായിരിക്കാം. ലക്ഷ്മണനെ ഉപേക്ഷിക്കാൻ നിർബന്ധിച്ചപ്പോൾ സീതയെ ശാസിക്കുന്നതിൽനിന്ന് മായ സീത ഒഴിഞ്ഞുമാറുകയും മാൻകഥയിൽ രാമനെ സഹായിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു.

സീതയുടെ പരിശുദ്ധി സംരക്ഷിക്കപ്പെടുന്ന കൂർമ്മപുരാണത്തിലും ബ്രഹ്മ വൈവർത്തപുരാണം ( 801-1100 CE) ലും മായ സീതാ രൂപഭാവം നേരത്തെ കണ്ടെത്തിയിരുന്നുവെങ്കിലും, അത് അദ്ധ്യാത്മ രാമായണമാത്തിൽ ( ബ്രഹ്മാണ്ഡ പുരാണത്തിന്റെ ഒരു ഭാഗം, c. 14-ആം നൂറ്റാണ്ട്), ആണ് അതിനു പ്രാധ്യാന്യം കൈവരുന്നതും വലിയ പങ്ക് വഹിക്കുന്നതും . മായ (മിഥ്യാധാരണ) എന്ന ആശയം ആഖ്യാനത്തിന്റെ അവിഭാജ്യ ഘടകമാണ്; മായ സീത, മായാ മൃഗം എന്നിവയാണ് ഏറ്റവും നല്ല ഉദാഹരണങ്ങൾ. ഉത്തരേന്ത്യയിലെ വാരണാസിയിലാണ് അദ്ധ്യാത്മ രാമായണം ഉത്ഭവിച്ചതെങ്കിലും, അത് രാമായണത്തിന്റെ മലയാളം (ദക്ഷിണേന്ത്യ), ഒറിയ (കിഴക്കൻ ഇന്ത്യ) പതിപ്പുകളെ സ്വാധീനിച്ചു, എന്നാൽ അത് ഏറ്റവും പ്രധാനമായി തുളസീദാസിന്റെ (സി. 1532-1623 ) രാമചരിതമാനസത്തെ സ്വാധീനിച്ചു. ^[7]

രാമചരിതമാനസ് അഗ്നി പരീക്ഷാ വിവരണത്തെ വിപുലീകരിക്കുന്നു. യഥാർത്ഥ സീതയ്ക്ക് പകരം മായസീതയെ കൊണ്ടുവരുന്നത് ആർക്കും അറിയാത്തതിനാൽ, സീതയുടെ ചാരിത്ര്യം ചോദ്യം ചെയ്യപ്പെടുന്നു. അഗ്നി പരീക്ഷ മായസീതയെയും അതുപോലെ തന്നെ "പൊതു നാണക്കേടിന്റെ കളങ്കത്തെയും" നശിപ്പിക്കുന്നു, അല്ലാത്തപക്ഷം സീത സഹിക്കേണ്ടിവരുമെന്ന് വാചകം വ്യക്തമായി പറയുന്നു. താൻ ആരോപിക്കുന്നത് വ്യാജ സീതയാണെന്ന് അറിയാവുന്നതിനാൽ അഗ്നിപരീക്ഷയുടെ സമയത്ത് "സീത"യോട് കടുത്ത വാക്കുകൾ ഉപയോഗിക്കുന്നതിൽ നിന്ന് രാമനെ ഒഴിവാക്കിയിരിക്കുന്നു. അഗ്നിപരീക്ഷയിലൂടെ സീത അവളുടെ പവിത്രത തെളിയിക്കപ്പെട്ടതിനാൽ പൊതു അപമാനത്തിൽ നിന്ന് രക്ഷിക്കപ്പെടുന്നു. ^[8] രാമന്റെയും സീതയുടെയും ധാർമ്മിക പദവി മായസീത രൂപത്താൽ സംരക്ഷിക്കപ്പെടുന്നു. ^[9]

കഥയുടെ പല പുനരാഖ്യാനങ്ങളിലും, സർവ്വജ്ഞനായ രാമൻ സീതയുടെ ആസന്നമായ അപഹരണത്തെക്കുറിച്ച് അറിയുകയും മായ സീതയെ സൃഷ്ടിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. അത്തരം പുനരാഖ്യാനങ്ങൾ രാമന്റെ ദൈവിക പദവി ഉറപ്പിക്കുന്നു - വാൽമീകി രാമനെ മനുഷ്യനായ നായകനായി ചിത്രീകരിച്ചതിൽ നിന്ന് വ്യതിചലിച്ചുകൊണ്ട് .

ദേവീഭാഗവത പുരാണത്തിലും ^[10] (CE 6-14 നൂറ്റാണ്ട്), അദ്ഭുത രാമായണം, ^[11] (സി. 14-ആം നൂറ്റാണ്ട്) കൂടാതെ ബലരാമ ദാസന്റെ ജഗമോഹന രാമായണം, ഉപേന്ദ്രയുടെ വൈദേഹിഷ വിലാസം ^[12] ] തുടങ്ങിയ ഒറിയ കൃതികളിലും ഈ രൂപരേഖ കാണാം. ^[13] കൂടാതെ ഒറിയ രാംലീല, രാമായണത്തിന്റെ നാടകീയമായ നാടോടി പുനരാഖ്യാനത്തിലും കാണാം . ^[14]

ഇതിഹാസം

മായാ സീതയുടെ സൃഷ്ടി, അദ്ധ്യാത്മ രാമായണം ഫോളിയോ.

കൂർമ്മപുരാണത്തിൽ, സീതയെ തട്ടിക്കൊണ്ടുപോകാൻ രാവണൻ എത്തുമ്പോൾ തന്നെ സീത അഗ്നിയോട് പ്രാർത്ഥിക്കുന്നു. അഗ്നി മായ സീതയെ സൃഷ്ടിക്കുന്നു - സീതയുടെ കൃത്യമായ ഇരട്ടി - അവൾ സീതയുടെ സ്ഥാനം ഏറ്റെടുക്കുകയും അസുരൻ തട്ടിക്കൊണ്ടുപോകുകയും ചെയ്യുന്നു. സീതയെ അഗ്നി സ്വർഗത്തിലേക്ക് കൊണ്ടുപോകുമ്പോൾ, മായ സീത ലങ്കയിൽ ഒതുങ്ങുന്നു. രാവണന്റെ മരണശേഷം, അഗ്നി പരീക്ഷയിൽ മായ സീത അഗ്നിയിൽ പ്രവേശിക്കുമ്പോൾ, അഗ്നി യഥാർത്ഥ കളങ്കമില്ലാത്ത സീതയെ രാമന് പുനഃസ്ഥാപിക്കുന്നു; ഇതിനിടയിൽ മായ സീത അഗ്നിബാധയിൽ നശിച്ചു. ^{[15] [16]} കൃഷ്ണദാസ കവിരാജയുടെ (ബി. 1496) വൈഷ്ണവ സന്യാസിയായ ചൈതന്യ മഹാപ്രഭുവിന്റെ (1486-1533) ജീവചരിത്രമായ ചൈതന്യ ചരിതാമൃതം കൂർമ്മ പുരാണ കഥയെ സൂചിപ്പിക്കുന്നു. മധുരയിൽ വെച്ച് ചൈതന്യ ഒരു ബ്രാഹ്മണനായ കടുത്ത രാമഭക്തനെ കണ്ടുമുട്ടുന്നു. രാവണന്റെ സ്‌പർശനത്താൽ കളങ്കപ്പെട്ട മാതാവും ഭാഗ്യദേവതയുമായ സീതയെ കുറിച്ച് ഓർത്ത് ബ്രാഹ്മണൻ മാനസികമായി തകർന്നു ഭക്ഷണം ഉപേക്ഷിക്കുന്നു. സീതയുടെ ആത്മീയ രൂപം അസുരന് സ്പർശിക്കാനാവില്ലെന്ന് ചൈതന്യ ബ്രാഹ്മണനെ ആശ്വസിപ്പിക്കുന്നു; രാവണൻ കൊണ്ടുപോയത് മായ സീതയെ ആയിരുന്നു. ബ്രാഹ്മണന് അത് കേട്ട് സുഖം തോന്നുകയും ഭക്ഷണം സ്വീകരിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. ചൈതന്യ പിന്നീട് രാമേശ്വരത്തേക്ക് പോകുന്നു, അവിടെ അദ്ദേഹം കൂർമ്മപുരാണം കേൾക്കുകയും ബ്രാഹ്മണനെ ആശ്വസിപ്പിക്കുന്നതിനുള്ള ആധികാരിക തെളിവ് നേടുകയും ചെയ്യുന്നു. ആ കൂർമ്മപുരാണം കൈയെഴുത്തുപ്രതിയുമായി അദ്ദേഹം മധുരയിലേക്ക് മടങ്ങി ബ്രാഹ്മണനെ സന്തോഷിപ്പിക്കുന്നു . ^{[17] [18]}

കൂർമ്മപുരാണത്തിൽ അഗ്നി രക്ഷകനാണെങ്കിൽ, രാമ കേന്ദ്രീകൃതമായ അദ്ധ്യാത്മ രാമായണം അഗ്നിയെ മാറ്റി സർവ്വജ്ഞനായ രാമനെ സൂത്രധാരനായി പ്രതിഷ്ഠിക്കുന്നു. രാവണന്റെ ഉദ്ദേശ്യങ്ങളെക്കുറിച്ച് രാമൻ അറിയുകയും സീതയോട് അവളുടെ ഛായയെ (നിഴൽ) രാവണന് തട്ടിക്കൊണ്ടുപോകാനായി കുടിലിന് പുറത്ത് സ്ഥാപിക്കാൻ പറയുകയും സീതയോട് കുടിലിനുള്ളിൽ പോയി ഒരു വർഷം തീയിൽ ഒളിച്ച് ജീവിക്കാൻ വേണ്ടി പറയുകയും ചെയ്യുന്നു; രാവണന്റെ മരണശേഷം അവൾ വീണ്ടും അവനുമായി ഒന്നിക്കും എന്നും പറഞ്ഞു . സീത അത് അനുസരിക്കുകയും അവളുടെ മായ സീതയെ സൃഷ്ടിക്കുകയും പിന്നെ സീത അഗ്നിയിൽ പ്രവേശിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. മായ സീതയെ രാവണൻ  തട്ടിക്കൊണ്ട് പോയ  ശേഷം രാമൻ സീതയെ ഓർത്ത് ദുഃഖിക്കുന്നു. യഥാർത്ഥത്തിൽ തട്ടിക്കൊണ്ടുപോയത് മായാ സീതയാണെന്ന് രാമൻ മറക്കുകയാണോ അതോ ദുഃഖിക്കുന്നതായി നടിക്കുകയാണോ എന്ന് വ്യക്തമല്ല. രാവണന്റെ മരണശേഷം, മായ സീത അഗ്നി പരീക്ഷയെ അഭിമുഖീകരിക്കുകയും അഗ്നിയിൽ അപ്രത്യക്ഷമാവുകയും ചെയ്യുന്നു. അഗ്നി സീതയെ പുനഃസ്ഥാപിക്കുകയും, രാവണന്റെ ഉന്മൂലനത്തിനു വേണ്ടി രാമൻ മിഥ്യാധാരണയായ മായ സീതയെ സൃഷ്ടിച്ചതായും, ആ ലക്‌ഷ്യം വിജയിച്ചതോടെ യഥാർത്ഥ സീത രാമനിലേക്ക് മടങ്ങുകയും ചെയ്യുന്നു എന്ന് പ്രഖ്യാപിക്കുകയും ചെയ്‌തു . ^[19] അദ്ധ്യാത്മ രാമായണത്തിൽ നിന്ന് പ്രചോദനം ഉൾക്കൊണ്ട്, രാമചരിതമാനസത്തിൽ സമാനമായ ആഖ്യാനമുണ്ട്; എന്നിരുന്നാലും, അഗ്നിപരീക്ഷ ആഖ്യാനം ദൈർഘ്യമേറിയതാണ്, മായാ സീത അഗ്നിയിൽ നശിച്ചതായി അതിൽ വ്യക്തമായി പ്രസ്താവിച്ചിരിക്കുന്നു. ^[8] ഭാനുഭക്ത ആചാര്യ (1814-1868) രചിച്ച നേപ്പാളി ഭാനുഭക്ത രാമായണം, വിശുദ്ധ കുശാ പുല്ലിൽ നിന്ന് മായയായ സീതയെ സൃഷ്ടിച്ച് സീതയെ അഗ്നിയെ ഏൽപ്പിക്കുന്ന രാമനെ ചിത്രീകരിക്കുന്നു; അഗ്നി പരീക്ഷയിൽ, കുശാ പുല്ലിൽ നിന്ന് സൃഷ്ടിച്ച മായ സീത ചാരമായി മാറുമ്പോൾ യഥാർത്ഥ സീത ലോകത്തിന് മുന്നിൽ പ്രത്യക്ഷപ്പെടുന്നു. രാമാനന്ദ് സാഗറിന്റെ ജനപ്രിയ ഇന്ത്യൻ ടെലിവിഷൻ പരമ്പരയായ <i id="mwwQ">രാമായണത്തിൽ</i> (1987-88) അഗ്നി പരീക്ഷാ രംഗത്തിൽ മാത്രമാണ് സീതയ്ക്ക് പകരം മായ സീത വന്നതെന്നും അങ്ങോട്ടും ഇങ്ങോട്ടും മാറുന്നത് വിവരിക്കാനായി ഫ്ലാഷ്ബാക്ക് സങ്കേതം ഉപയോഗിച്ചു .

അഗ്നിപരീക്ഷയ്ക്ക് വിധേയയായ സീതയെ (ഇടത്) അഗ്നി സംരക്ഷിച്ചിരിക്കുന്നതായി ദുഃഖിതനായ രാമൻ (വലത്) കാണുന്നു . അഗ്നി പരീക്ഷ എപ്പിസോഡിൽ മായ സീതയ്ക്ക് പകരം സീത വരുന്നു.

ബ്രഹ്മ വൈവർത്ത പുരാണവും ^[20] ദേവീ ഭാഗവത പുരാണ വിവരണങ്ങളും പരസ്പരം സാമ്യമുള്ളതാണ് . അവയിൽ അഗ്നി പരീക്ഷയ്ക്കു ശേഷമുള്ള മായ സീതയുടെ ജീവിതത്തെ കുറിച്ച് വെളിപ്പെടുത്തുന്നു. ദേവീഭാഗവത പുരാണത്തിൽ ഇങ്ങനെ പറയുന്നു: അഗ്നി ബ്രാഹ്മണന്റെ വേഷം ധരിച്ച് രാമന്റെ അടുക്കൽ വരികയും, രാമൻ ഭൂമിയിൽ ജനിച്ചതിന്റെ ഉദ്ദേശ്യം നിറവേറ്റുകയും രാവണനെ വധിക്കുകയും ചെയ്യുമ്പോൾ, ഭാവിയെക്കുറിച്ച് രാമന് മുന്നറിയിപ്പ് തന്നെ നൽകാൻ ദേവന്മാർ അയച്ചതാണെന്ന് അറിയിക്കുന്നു; സീതയെ രാവണൻ തട്ടിക്കൊണ്ടുപോകുകയും അവന്റെ പതനത്തിലേക്ക് അത് അവനെ നയിക്കുകയും ചെയ്യും. അഗ്നി രാമനോട് സീതയെ സുരക്ഷിതമായി സൂക്ഷിക്കാൻ തന്നെ ഏൽപ്പിക്കാനും പകരം മായ സീതയെ പകരം വയ്‌ക്കാനും അഭ്യർത്ഥിക്കുന്നു; രാവണന്റെ നാശത്തിനുശേഷം, അഗ്നിയിൽ പ്രവേശിച്ച് അവളുടെ ശുദ്ധത തെളിയിക്കാൻ സീതയോട് ആവശ്യപ്പെടുമ്പോൾ, മായ സീതയ്ക്ക് പകരം യഥാർത്ഥ സീത വീണ്ടും അവതരിപ്പിക്കപ്പെടും എന്നും അഗ്നി പറഞ്ഞു. രാമൻ അത് സമ്മതിച്ചു. യഥാർത്ഥ സീതയെപ്പോലെ കാണപ്പെടുന്ന മായ സീതയെ അഗ്നി സൃഷ്ടിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. മായ സീതയും സീതയും സ്ഥലങ്ങൾ മാറുകയും അഗ്നി യഥാർത്ഥ സീതയോടൊപ്പം അപ്രത്യക്ഷമാവുകയും, സീതയെ മാറ്റുന്നത് ലക്ഷ്മണൻ പോലും രഹസ്യമായി സൂക്ഷിക്കും എന്ന വാഗ്ദാനം രാമനിൽ നിന്ന് വാങ്ങുകയും ചെയ്യുന്നു. മായ സീത ഭ്രമാത്മക മാനിനെ കൊതിക്കുന്നു, തൽഫലമായി തട്ടിക്കൊണ്ടുപോകപ്പെടുന്നു. ആസൂത്രണം ചെയ്തതുപോലെ, അഗ്നി പരീക്ഷയിലെ അഗ്നിയിൽ മായ സീത അപ്രത്യക്ഷമായി, യഥാർത്ഥ സീത പുറത്തുവരുന്നു. ^{[21] [22]}

അഗ്‌നി പരീക്ഷയിൽ മായ സീതയെ രാമൻ ഉപേക്ഷിക്കുമ്പോൾ, അവൾ - അവളുടെ അനിശ്ചിത ഭാവിയെക്കുറിച്ച് ആകുലതയോടെ - അവൾ ഇപ്പോൾ എന്താണ് ചെയ്യേണ്ടതെന്ന് രാമനോടും അഗ്നിയോടും ചോദിക്കുന്നു. പത്മപുരാണവും ബ്രഹ്മ വൈവർത്ത പുരാണവും മായ സീതയെ രാധയായി പുനർജനിച്ചതായി പരാമർശിക്കുന്നു, അവൾ ഭൂമിയിൽ ദൈവത്തിന്റെ സ്നേഹിതയായി ജനിച്ചു, അവൾ കൃഷ്ണന്റെ സ്ത്രീത്വമാണ്, അവൾ കൃഷ്ണന്റെ വിശ്വപത്നിയാണ്, കൃഷ്ണനോടുള്ള അവളുടെ സ്നേഹവും ഭക്തിയും എല്ലായ്പ്പോഴും ദിവ്യമാണ് . മുൻ ജന്മത്തിൽ, മായ സീത വേദവതിയായിരുന്നുവെന്നും, രാവണൻ ബലാത്സംഗം ചെയ്യാൻ ശ്രമിക്കുന്ന ഒരു സ്ത്രീയാണെന്നും, രാവണന്റെ നാശത്തിന് കാരണം അവളായിരിക്കുമെന്ന് രാവണനെ ശപിക്കുന്നതായും ഈ പുരാണങ്ങളിൽ പറയുന്നു . അവൾ മൂന്ന് യുഗങ്ങളിൽ ( യുഗങ്ങൾ ; നാല് യുഗങ്ങളുടെ ഒരു ചക്രം ആവർത്തിക്കുമെന്ന് വിശ്വസിക്കപ്പെടുന്നു) - സത്യയുഗത്തിൽ വേദവതി , ത്രേതായുഗത്തിൽ മായാ സീത, ദ്വാപരയുഗത്തിൽ രാധ എന്നിങ്ങനെ അവൾ അറിയപ്പെടുന്നു, അവൾ ത്രിഹയനി (മൂന്ന് യുഗങ്ങളിൽ അവതരിക്കുന്നവൾ )എന്നറിയപ്പെടുന്നു. ^{[23] [24]}

തമിഴ് ഗ്രന്ഥമായ ശ്രീ വെങ്കിടാചല മഹത്യം മായ സീതയെ വേദവതിയുമായി ബന്ധപ്പെടുത്തുന്നു, എന്നാൽ അവളുടെ അടുത്ത ജന്മം പത്മാവതിയാണ്, രാധയല്ല. രാവണൻ വേദവതിയെ ഉപദ്രവിക്കാൻ ശ്രമിച്ചതിന് ശേഷം അവൾ അവന്റെ കുലത്തെ നശിപ്പിക്കുമെന്ന് ശപിക്കുന്നു. വേദവതി അഗ്നിയുടെ സംരക്ഷണം തേടുന്നു. അഗ്നി അവളെ ആശ്വസിപ്പിക്കുകയും അവൾക്ക് അഭയം മാത്രമല്ല, പ്രതികാരം ചെയ്യാനുള്ള അവസരവും നൽകുകയും ചെയ്യുന്നു. രാവണൻ തട്ടിക്കൊണ്ടുപോകാൻ പോകുന്ന സീതയായി വേദവതിയെ അഗ്നി വേഷംമാറി, യഥാർത്ഥ സീതയെ തന്റെ അഭയകേന്ദ്രത്തിൽ അഗ്നി മറയ്ക്കുന്നു. അഗ്നി പരീക്ഷയുടെ സമയത്ത് വേദവതി അഗ്നിയിൽ പ്രവേശിക്കുകയും അഗ്നി സീതയെയും വേദവതിയെയും പരസ്യമായി അനുഗമിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. രണ്ടു സീതമാരെയും കണ്ട് രാമൻ അമ്പരന്നു. തന്റെ സ്ഥാനത്ത് വേദവതിയെ തട്ടിക്കൊണ്ടുപോയി ലങ്കയിൽ തടവിലാക്കേണ്ടി വന്നതായി യഥാർത്ഥ സീത രാമനെ അറിയിക്കുന്നു. വേദവതിയെ വിവാഹം കഴിക്കാൻ അവൾ രാമനോട് ആവശ്യപ്പെടുന്നു, എന്നിരുന്നാലും ഈ ജന്മത്തിൽ ഒരു ഭാര്യ മാത്രമേ ഉണ്ടാകൂ എന്ന തന്റെ പ്രതിജ്ഞയെ ഉദ്ധരിച്ച് രാമൻ നിരസിച്ചു. കലിയുഗത്തിൽ (ഇപ്പോഴത്തേതും അവസാനത്തേതുമായ യുഗത്തിൽ), താൻ വെങ്കിടേശ്വരനായി ഭൂമിയിൽ പ്രത്യക്ഷപ്പെടുമ്പോൾ, വേദവതി പത്മാവതിയായി ജനിക്കും, അന്ന് അവരെ വിവാഹം കഴിക്കുമെന്ന് അദ്ദേഹം വാഗ്ദാനം ചെയ്യുന്നു. സംസ്കൃത ഗ്രന്ഥങ്ങളിൽ നിന്ന് വ്യത്യസ്തമായി, അഗ്നി എല്ലാം ആസൂത്രണം ചെയ്യുന്നു, സീത സ്വയം സംരക്ഷിക്കാൻ അഗ്നിയുമായി ഗൂഢാലോചന നടത്തുന്നു, മാത്രമല്ല മായ സീതയുടെ താൽപ്പര്യങ്ങൾ സംരക്ഷിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. ^[25]

തുഞ്ചത്ത് എഴുത്തച്ഛന്റെ (പതിനാറാം നൂറ്റാണ്ട്) അദ്ധ്യാത്മ രാമായണത്തിൽ, വേദവതി - സീതയുടെ വേഷം ധരിച്ച് - സീതയുടെ അടുക്കളയിലെ തീയിൽ നിന്ന് സീതയുടെ മുമ്പാകെ പ്രത്യക്ഷപ്പെടുകയും സ്വയം സീതയുടെ സ്ഥാനത്ത് തട്ടിക്കൊണ്ട് പോകപ്പെടാൻ സന്നദ്ധത പ്രകടിപ്പിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. വേദവതിയുടെ ഉപദേശപ്രകാരം സീത അഗ്നിയിൽ ഒളിച്ച് അഗ്നിയുടെ സംരക്ഷണത്തിൽ വസിക്കുന്നു. അഗ്നി പരീക്ഷയ്ക്ക് ശേഷം സീത രാമനുമായി വീണ്ടും ഒന്നിക്കുമ്പോൾ, കലിയുഗത്തിൽ വേദവതിക്ക് വിഷ്ണുവിനെ വിവാഹം കഴിക്കാൻ ഉള്ള അനുഗ്രഹം കിട്ടുന്നു. ^[26]

ചിലപ്പോൾ, അഗ്നി പരീക്ഷയ്ക്ക് മുമ്പ് സീത മായസീതയെ താൽക്കാലികമായി മാറ്റിസ്ഥാപിക്കുന്നു. രാമഭക്തനായ ഹനുമാൻ സീതയെ അന്വേഷിക്കാൻ രാമനാൽ അയക്കപ്പെട്ടതാണെന്നും ഒടുവിൽ ഹനുമാൻ അവൾ ലങ്കയിൽ എവിടെയാണെന്ന് കണ്ടെത്തുന്നതിൽ വിജയിച്ചുവെന്നും രാമായണം വിവരിക്കുന്നു; അവിടെ സീത ഹനുമാനെ കണ്ടുമുട്ടുന്നു. സുന്ദിന്റെ ശ്രീ സങ്കട് മോചന ഹനുമാൻ ചരിത് മാനസ് (1998), ഹനുമാന് സമർപ്പിച്ചതുമായ ഒരു ഭക്തി ഗ്രന്ഥം, മായ സീത രൂപഭാവം ഉപയോഗിക്കുന്നു, എന്നാൽ ഒരു വ്യാജ സീതയോട് ഹനുമാന് അങ്ങെയറ്റം ഭക്തിയോടെ ഇടപെടാൻ കഴിയും കഴിയും എന്ന ചോദ്യം ഉയർത്തുന്നു. രാമന്റെ മഹാഭക്തനെ കാണുന്നതിനായി സീത അപ്പോൾ താൽക്കാലികമായി തടവിലായ മായ സീതയുടെ സ്ഥാനം ഏറ്റെടുക്കുന്നു.

ദിവ്യ ഇരട്ടകൾ: പ്രചോദനവും സ്വാധീനവും

രാമായണ രൂപാന്തരങ്ങളിൽ പറയുന്ന മായ സീതയുടെ കഥ മൂലകൃതിയിൽ ഇല്ലെങ്കിലും, മായ സീത എന്ന സങ്കൽപ്പം ആദ്യം പ്രത്യക്ഷപ്പെടുന്നത് അതേ ഇതിഹാസത്തിൽ തന്നെയാണ്. രാമനും രാവണനും തമ്മിലുള്ള യുദ്ധത്തിൽ, രാവണന്റെ പുത്രനായ ഇന്ദ്രജിത്ത് ഒരു മിഥ്യാധാരണയായ സീതയെ ( മായ സീത ) സൃഷ്ടിച്ച് രാമന്റെ സൈന്യത്തിന്റെ ചൈതന്യത്തെ തളർത്താനുള്ള യുദ്ധതന്ത്രമെന്ന നിലയിൽ രാമന്റെ സൈന്യാധിപനായ ഹനുമാന്റെ മുന്നിൽ വച്ച് അവളെ കൊല്ലുന്നു. അത് കണ്ട് വിഷണ്ണനായ ഹനുമാൻ അത് രാമനെ അറിയിക്കുന്നു , അത് കേട്ട രാമനും വിഷണ്ണനായി . എങ്കിലും, അത് ഇന്ദ്രജിത്തിന്റെ മിഥ്യയാണെന്ന് അവർ പെട്ടെന്ന് തന്നെ മനസ്സിലാക്കുന്നു. ^{[27] [28]} ഇതിഹാസത്തിന്റെ പിന്നീടുള്ള ഒരു കൂട്ടിച്ചേർക്കലിൽ സീതയുടെ മറ്റൊരു പ്രതീകം   പ്രത്യക്ഷപ്പെടുന്നു. രാമായണത്തിന്റെ അവസാനത്തിൽ, പ്രജകൾ അവളുടെ ചാരിത്ര്യത്തെ ചോദ്യം ചെയ്തപ്പോൾ സീതയെ ഉപേക്ഷിച്ച രാമൻ, യാഗങ്ങളിൽ തന്റെ ഒപ്പം സീത ഇരിക്കുന്നു എന്ന സങ്കല്പത്തിന് വേണ്ടി സീതയുടെ ഒരു സുവർണ്ണ ചിത്രം തന്റെ ഒപ്പം വച്ചിരുന്നു. ^[28]

ആനന്ദ രാമായണത്തിൽ രാവണനാൽ തട്ടിക്കൊണ്ടുപോയ മായ സീതയുണ്ട്, എന്നാൽ സത്വ- രൂപ (" സത്വരൂപം " ആയിരിക്കുമ്പോൾ രാമനാൽ ഉപേക്ഷിക്കപ്പെട്ട സീതയുടെ രജതമോമയീ ഛായ (" രാജാസ്, തമസ്സ് മൂലകങ്ങളുടെ നിഴൽ") എന്ന് വിളിക്കപ്പെടുന്ന ഒരു മായ സീതയുണ്ട്. ") - യഥാർത്ഥ സീത - ഒരു ഹിന്ദു ഭാര്യയുടെ പരമ്പരാഗത സ്ഥലമായ അവളുടെ ഭർത്താവിന്റെ ഇടതുവശത്ത് കാണപ്പെടാതെ തുടരുന്നു. ^[29] രാവണന്റെ സഹോദരിയായ ശൂർപ്പണഖ രാമനെ വശീകരിക്കാൻ സീതയായി വേഷമിടുന്നു, എന്നാൽ അവളുടെ തന്ത്രം രാമൻ തുറന്നുകാട്ടുന്നുവെന്ന് കമ്പന്റെ രാമാവതാരം ( പന്ത്രണ്ടാം നൂറ്റാണ്ട്) വിവരിക്കുന്നു. ^[30] 14-ആം നൂറ്റാണ്ടിലെ നേപ്പാളീസ് നാടകത്തിൽ, ശൂർപ്പണഖ സീതയുടെ വേഷം ധരിക്കുന്നു, എന്നാൽ അവളുടെ രൂപഭാവത്തിൽ രാമൻ കബളിപ്പിക്കപ്പെടുന്നു. യഥാർത്ഥ സീതയും പ്രത്യക്ഷപ്പെടുമ്പോൾ, രാമൻ ആശയക്കുഴപ്പത്തിലാകുന്നു. എന്നിരുന്നാലും, ലക്ഷ്മണൻ രണ്ട് സീതമാരെയും പരീക്ഷിക്കുകയും യഥാർത്ഥ ഒരാളെ ശരിയായി വിധിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. ^[31] തട്ടിക്കൊണ്ടുപോയ ഭാര്യയെ അന്വേഷിക്കുമ്പോൾ ശിവന്റെ ഭാര്യയായ സതി ദേവി രാമന്റെ മുന്നിൽ സീതയുടെ വേഷത്തിൽ പ്രത്യക്ഷപ്പെട്ട് അവനെ പരീക്ഷിക്കാൻ ശ്രമിക്കുന്നതായി രാമചരിതമാനസ് വിവരിക്കുന്നു. എന്നിരുന്നാലും, അവളുടെ പ്രച്ഛന്ന വേഷം രാമന് മനസ്സിലാകുന്നു  ; അവളുടെ പ്രവൃത്തിയിൽ കോപാകുലനായി ശിവൻ അവളെ ഉപേക്ഷിക്കുന്നു. ^[32]

രാമായണത്തിന്റെ ചില അഡാപ്റ്റേഷനുകളിൽ, മറ്റ് കഥാപാത്രങ്ങളും രാവണനിൽ നിന്ന് സ്വയം രക്ഷിക്കാൻ പ്രതീകങ്ങളെ ഉപയോഗിക്കുന്നു. ഒരിക്കൽ രാവണൻ പാർവതിയെ തന്റെ ഭർത്താവായ ശിവനിൽ നിന്ന് വരം ചോദിച്ചത് എങ്ങനെയെന്ന് ഒരു തമിഴ് ഗ്രന്ഥം വിവരിക്കുന്നു, അപ്പോൾ വിഷ്ണു - ഒരു മുനിയുടെ വേഷം ധരിച്ച് - ശിവൻ തനിക്ക് ഒരു മിഥ്യാധാരണയായ (മായ പ്രതിച്ഛായ) പാർവതിയെ നൽകിയെന്ന് വിശ്വസിപ്പിച്ച് രാവണനെ വഞ്ചിക്കുന്നു. രാവണൻ പാർവതിയെ വിഷ്ണുവിനെ ഏൽപ്പിക്കുകയും തനിക്ക് യഥാർത്ഥ പാർവതിയെ നൽകാൻ ശിവനെ നിർബന്ധിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. ഈ സമയം, ശിവൻ ഒരു മിഥ്യാധാരണയായ പാർവതിയെ നൽകുന്നു, അത് യഥാർത്ഥമായി അംഗീകരിക്കുകയും അവളുമായി ലങ്കയിലേക്ക് മടങ്ങുകയും ചെയ്യുന്നു. ^[33] മലായ് രാമായണത്തിൽ, രാവണൻ രാമന്റെ അമ്മയിൽ തന്റെ കണ്ണുവെക്കുന്നു, എന്നിരുന്നാലും അവൾ ഒരു തവളയെ തന്റെ പ്രതിച്ഛായയാക്കി മാറ്റുകയും രാവണന്റെ ഭാര്യയാകാൻ ഈ പകരക്കാരനെ അയയ്ക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. ^[34]

മറ്റ് ദൈവങ്ങളും അവരുടെ സ്വന്തം ആവശ്യങ്ങൾ നിറവേറ്റുന്നതിനായി പ്രതിച്ഛായകളെ നിയമിക്കുന്നു. പുരാണങ്ങളിൽ, ശിവൻ അപമാനിക്കപ്പെട്ടപ്പോൾ സതി സ്വയം തീകൊളുത്തി ആത്മഹത്യ ചെയ്യുകയും പാർവതിയായി പുനർജനിക്കുകയും വീണ്ടും ശിവന്റെ പത്നിയാകുകയും ചെയ്യുന്നു. പിന്നീടുള്ള ഒരു സംസ്‌കൃത ഗ്രന്ഥത്തിൽ, സതി സ്വയം കത്തുന്ന ഒരു പ്രതിച്ഛായയെ സൃഷ്ടിക്കുന്നു, അതേസമയം യഥാർത്ഥ സതി പാർവതിയായി പുനർജനിക്കുന്നു. ^[35] മഹാഭാരതത്തിൽ, സ്വാഹാ ദേവി സപ്തർഷികളുടെ (ഏഴ് മഹാമുനിമാരുടെ ) ആറ് ഭാര്യമാരുടെ രൂപം ധരിക്കുന്നു, അവരുമായി അഗ്നി പ്രണയിക്കുകയും അവനുമായി സഹവാസം നടത്തുകയും ചെയ്യുന്നു. പിന്നീട്, സ്വാഹ അഗ്നിയെ വിവാഹം കഴിക്കുന്നു. ^[36]

മറ്റ് സംസ്കാരങ്ങളും കഥാപാത്രങ്ങളെ വേദനയിൽ നിന്ന് രക്ഷിക്കാൻ പ്രതിച്ഛായകളെ നിയമിക്കുന്നു. ക്രിസ്ത്യൻ ജ്ഞാനവാദ പാരമ്പര്യങ്ങൾ സൂചിപ്പിക്കുന്നത്, യേശുവിനുപകരം ക്രൂശിക്കപ്പെട്ട മനുഷ്യനായ സൈറനിലെ സൈമൺ, മതവിരുദ്ധമായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്ന ഒരു ആശയമാണ്. ക്രിസ്തുമതത്തിൽ നിന്ന് വ്യത്യസ്തമായി, ഹിന്ദു, ഗ്രീക്ക് കഥകളിൽ "ദിവ്യ ഇരട്ടകൾ" അംഗീകരിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. ^[37] ട്രോജൻ യുദ്ധ ഇതിഹാസത്തിന്റെ ചില പുനരാഖ്യാനങ്ങളിൽ , ട്രോയിയിലെ ഒരു ഫാന്റം ഹെലനെ പാരീസ് തട്ടിക്കൊണ്ടുപോയി, അത് വലിയ യുദ്ധത്തിലേക്ക് നയിക്കുന്നു; രാവണൻ മായ സീതയെ തട്ടിക്കൊണ്ടുപോയ കഥയ്ക്ക് സമാന്തരമായ ഒരു കഥ. ^[38]

റഫറൻസുകൾ

കുറിപ്പുകൾ

1. Doniger (1999) p. 9
2. Mani pp. 638–39
3. Maithreyi Krishnaraj (2012). Motherhood in India: Glorification without Empowerment?. CRC Press. pp. 188–89. ISBN 978-1-136-51779-2. Retrieved 26 May 2013.
4. Camille Bulcke; Dineśvara Prasāda (2010). Rāmakathā and Other Essays. Vani Prakashan. p. 115. ISBN 978-93-5000-107-3. Retrieved 26 May 2013.
5. Anna S. King; John L. Brockington (2005). The Intimate Other: Love Divine in Indic Religions. Orient Blackswan. p. 37. ISBN 978-81-250-2801-7.
6. Doniger (1999) p. 13
7. Williams p. 24
8. Doniger (1999) pp. 13–14
9. Doniger (1999) p. 27
10. Swami Vijnanananda (2004). The Sri Mad Devi Bhagavatam: Books One Through Twelve 1923. Kessinger Publishing. pp. 868–70. ISBN 978-0-7661-8168-7. Retrieved 26 May 2013.
11. Maithreyi Krishnaraj (2012). Motherhood in India: Glorification without Empowerment?. CRC Press. pp. 188–89. ISBN 978-1-136-51779-2. Retrieved 26 May 2013. Motherhood in India: Glorification without Empowerment?. CRC Press. pp. 188–89. ISBN 978-1-136-51779-2. Retrieved 26 May 2013.
12. Williams p. 28–29
13. Williams p. 28–29
14. Williams p. 36
15. Anna S. King; John L. Brockington (2005). The Intimate Other: Love Divine in Indic Religions. Orient Blackswan. p. 37. ISBN 978-81-250-2801-7.Anna S. King; John L. Brockington (2005). The Intimate Other: Love Divine in Indic Religions. Orient Blackswan. p. 37. ISBN 978-81-250-2801-7.
16. Julia Leslie (2003). Authority and Meaning in Indian Religions: Hinduism and the Case of Vālmīki. Ashgate Publishing. p. 123. ISBN 978-0-7546-3431-7. Retrieved 2 June 2013.
17. Prabhpada. "Madhya-lila – Chapter 9: Lord Sri Caitanya Mahaprabhu's Travels to the Holy Places". Bhaktivedanta VedaBase: Sri Caitanya Caritamrta. The Bhaktivedanta Book Trust International. Archived from the original on 4 January 2013. Retrieved 22 June 2013.
18. H. Daniel Smith (1994). "The Rāmāyaṇa". In Steven J. Rosen (ed.). Vaiṣṇavism. Motilal Banarsidass. pp. 36–37. ISBN 978-81-208-1235-2.
19. Doniger (1999) pp. 12–13
20. Doniger (1999) p. 23
21. Swami Vijnanananda (2004). The Sri Mad Devi Bhagavatam: Books One Through Twelve 1923. Kessinger Publishing. pp. 868–70. ISBN 978-0-7661-8168-7. Retrieved 26 May 2013.The Sri Mad Devi Bhagavatam: Books One Through Twelve 1923. Kessinger Publishing. pp. 868–70. ISBN 978-0-7661-8168-7. Retrieved 26 May 2013.
22. Mani p. 722
23. Swami Vijnanananda (2004). The Sri Mad Devi Bhagavatam: Books One Through Twelve 1923. Kessinger Publishing. pp. 868–70. ISBN 978-0-7661-8168-7. Retrieved 26 May 2013.. The Sri Mad Devi Bhagavatam: Books One Through Twelve 1923. Kessinger Publishing. pp. 868–70. ISBN 978-0-7661-8168-7. Retrieved 26 May 2013.
24. Mani pp. 548–49
25. Doniger (1999) p. 16
26. Devdutt Pattanaik (2008). "10: Valmiki's inspiration". The Book of Ram. Penguin Books. ISBN 978-81-8475-332-5.
27. V.R.Ramachandra Dikshitar (1999). War in ancient India. Cosmo Publ. p. 89. ISBN 978-81-7020-894-5. Retrieved 2 June 2013.
28. Doniger (1999) pp. 27–28
29. Camille Bulcke; Dineśvara Prasāda (2010). Rāmakathā and Other Essays. Vani Prakashan. p. 115. ISBN 978-93-5000-107-3. Retrieved 26 May 2013.Camille Bulcke; Dineśvara Prasāda (2010). Rāmakathā and Other Essays. Vani Prakashan. p. 115. ISBN 978-93-5000-107-3. Retrieved 26 May 2013.
30. Doniger (1999) pp. 18–19
31. Doniger (1999) pp. 19–20
32. Doniger (1999) p. 17
33. Doniger (1999) p. 18
34. Doniger (1999) p. 21
35. Doniger (1999) pp. 17–18
36. Doniger (1999) p. 24
37. Doniger (1999) p. 14
38. Doniger (1999) p. 28

പുസ്തകങ്ങൾ

• Doniger, Wendy (1999). "The Shadow Sita and the Phantom Helen". Splitting the Difference: Gender and Myth in Ancient Greece and India. University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-15641-5.
• Mani, Vettam (1975). Puranic Encyclopaedia: a Comprehensive Dictionary with Special Reference to the Epic and Puranic Literature. Delhi: Motilal Banarsidass Publishers. ISBN 978-0-8426-0822-0.

ഹിന്ദുമതം കവാടം