വരക്

വരക്
Scientific classification Edit this classification
കിങ്ഡം: സസ്യം
ക്ലാഡ്: ട്രക്കിയോഫൈറ്റ്
ക്ലാഡ്: സപുഷ്പി
ക്ലാഡ്: ഏകബീജപത്രസസ്യങ്ങൾ
ക്ലാഡ്: Commelinids
Order: പൊവേൽസ്
Family: പൊവേസീ
Subfamily: Panicoideae
Genus: Paspalum
Species:
P. scrobiculatum
Binomial name
Paspalum scrobiculatum
L.
Synonyms

Panicum frumentaceum Rottb.

സാധാരണയായി കോഡോ മില്ലറ്റ് അല്ലെങ്കിൽ കോഡാ മില്ലറ്റ് എന്ന് വിളിക്കപ്പെടുന്ന ഒരു മില്ലറ്റ് ആണ് വരക് (Paspalum scrobiculatum).[1] [2] [3] ഇത് പ്രധാനമായും നേപ്പാളിൽ വളരുന്ന ഒരു വാർഷിക ധാന്യമാണ്. (കോഡോ (ഫിംഗർ മില്ലറ്റ്, എല്യൂസിൻ കൊറക്കാന-യുമാറി മാറിപ്പോകരുത് ) [4] [5] ഇന്ത്യ, ഫിലിപ്പീൻസ്, ഇന്തോനേഷ്യ, വിയറ്റ്നാം, തായ്‌ലൻഡ്, പശ്ചിമാഫ്രിക്ക തുടങ്ങി ഇത് ഉത്ഭവിച്ച സ്ഥലങ്ങളിലും കൃഷി ചെയ്യുന്നുണ്ട്. ഒരു പ്രധാന ഭക്ഷ്യ സ്രോതസ്സായി വളർത്തുന്ന ഇന്ത്യയിലെ ഡെക്കാൻ പീഠഭൂമി ഒഴികെയുള്ള മിക്ക പ്രദേശങ്ങളിലും ഇത് ഒരു ചെറിയ വിളയായാണ് വളരുന്നത്.[6] വരൾച്ചയെ അതിജീവിക്കാൻ ശേഷിയുള്ളതും മറ്റ് വിളകൾ നിലനിൽക്കാത്തതുമായ നാമമാത്രമായ മണ്ണിൽ അതിജീവിക്കാൻ കഴിയുന്നതും ഹെക്ടറിൽ 450-900 കിലോഗ്രാം വരെ ഉൽപ്പാദനം ലഭിക്കുന്നതുമായ വളരെ കാഠിന്യമുള്ള വിളയാണിത്.[7] ആഫ്രിക്കയിലെയും മറ്റിടങ്ങളിലെയും ഉപജീവന കർഷകർക്ക് പോഷകം ലഭിക്കുന്ന ഭക്ഷണം നൽകാൻ കോഡോ മില്ലറ്റിന് വലിയ കഴിവുണ്ട്.

തെലുഗു ഭാഷയിൽ അരികേളു എന്നും തമിഴിൽ വരക് എന്നും മലയാളത്തിൽ വരക് എന്നും കന്നഡയിൽ അർക്ക എന്നും ഹിന്ദിയിൽ കോദ്ര എന്നും പഞ്ചാബിയിൽ ബജ്ര എന്നും അറിയപ്പെടുന്നു.

വിവരണം

[തിരുത്തുക]

കോഡോ മില്ലറ്റ് ഏകദേശം നാലടി ഉയരത്തിൽ വളരുന്നു.[8] ഇതിന് ഒരു പൂങ്കുലയുണ്ട്, അത് 4-9 വരെ 4-6 റസീമുകൾ ഉത്പാദിപ്പിക്കുന്നു സെ.മീ. അതിന്റെ നേർത്ത, ഇളം പച്ച ഇലകൾ 20 മുതൽ 40 സെന്റീമീറ്റർ വരെ നീളത്തിൽ വളരുന്നു. ഇത് ഉത്പാദിപ്പിക്കുന്ന വിത്തുകൾ വളരെ ചെറുതും ദീർഘവൃത്താകൃതിയിലുള്ളതുമാണ്, ഏകദേശം 1.5 മില്ലീമീറ്റർ വീതിയും 2 മില്ലീമീറ്റർ നീളവും ഇതിനുണ്ട്. വിത്തിന്റെ നിറം ഇളം തവിട്ട് മുതൽ ഇരുണ്ട ചാരനിറം വരെയാണ്. കോഡോ മില്ലറ്റിന് ആഴം കുറഞ്ഞ വേരുകളാണ് ഉള്ളത്. ഇത് ഇടവിളകൾക്ക് അനുയോജ്യമാണ്. [7]

ചരിത്രം, ഭൂമിശാസ്ത്രം

[തിരുത്തുക]
പെരഡെനിയ റോയൽ ബൊട്ടാണിക്കൽ ഗാർഡനിൽ

പാസ്പാലം scrobiculatum var. scrobiculatum ഇന്ത്യയിൽ ഒരു പ്രധാന വിളയായി വളരുന്നു, അതേസമയം Paspalum scrobiculatum var. commersonii ആഫ്രിക്കയിലെ തദ്ദേശീയമായ വന്യ ഇനമാണ്. [7] പശുപ്പുല്ല്, നെല്ല് പുല്ല്, ഡിച്ച് മില്ലറ്റ്, നേറ്റീവ് പാസ്പാലം അല്ലെങ്കിൽ ഇന്ത്യൻ ക്രൗൺ ഗ്രാസ് എന്നിങ്ങനെ അറിയപ്പെടുന്ന കോഡോ മില്ലറ്റ് ഉഷ്ണമേഖലാ ആഫ്രിക്കയിൽ നിന്നാണ് ഉത്ഭവിക്കുന്നത്, ഇത് 3000 വർഷങ്ങൾക്ക് മുമ്പ് ഇന്ത്യയിൽ വളർത്തിയെടുത്തതാണെന്ന് കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു.[9] ഇതിന്റെ സ്വദേശിവത്കരണ പ്രക്രിയ ഇപ്പോഴും തുടരുകയാണ്. ദക്ഷിണേന്ത്യയിൽ ഇതിനെ വരക് അല്ലെങ്കിൽ കൂവരക് എന്ന് വിളിക്കുന്നു. കൊഡോ എന്നത് ചെടിയുടെ ഹിന്ദി നാമമായ കൊദ്രയുടെ ഒരു കൃത്യമല്ലാത്ത പേരാണ്. ഇത് വാർഷികമായി വളരുന്നു. പല ഏഷ്യൻ രാജ്യങ്ങളിലും, പ്രാഥമികമായി ഇന്ത്യയിൽ ചില പ്രദേശങ്ങളിൽ ഇത് വളരെ പ്രാധാന്യമുള്ള ഒരു ചെറിയ ഭക്ഷ്യവിളയാണ്. ആഫ്രിക്കയുടെ പടിഞ്ഞാറൻ ഭാഗത്ത് ഇത് ഒരു ബഹുവർഷസസ്യമായി വളരുന്നു, അവിടെ ഇത് ക്ഷാമകാലത്ത് ഭക്ഷണമായി ഉപയോഗിക്കുന്നു. [10] പലപ്പോഴും ഇത് നെൽപ്പാടങ്ങളിൽ ഒരു കളയായിട്ടാണ് വളരുന്നത്. പല കർഷകരും അത് കാര്യമാക്കുന്നില്ല, കാരണം അവരുടെ പ്രാഥമിക വിളകൾ പരാജയപ്പെട്ടാൽ ഒരു ബദൽ വിളയായി ഇതിനെ വിളവെടുക്കാം. [10] തെക്കൻ യുണൈറ്റഡ് സ്റ്റേറ്റ്സിലും ഹവായിയിലും ഇതിനെ ഒരു ദോഷകരമായ കളയായി കണക്കാക്കുന്നു. [11]

വളരുന്ന വ്യവസ്ഥകൾ

[തിരുത്തുക]

കോഡോ മില്ലറ്റ് വിത്തിൽ നിന്നാണ് നട്ടുവളർത്തുന്നത്, വിതയ്ക്കുന്നതിനുപകരം വരി നടുന്ന രീതിയാണ് നല്ലത്. വളരെ ഫലഭൂയിഷ്ഠമായ, കളിമണ്ണ് അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ള മണ്ണാണ് ഇതിന്റെ ഇഷ്ടപ്പെട്ട മണ്ണ്. [12] [7] പോഷകങ്ങൾക്കായി മറ്റ് സസ്യങ്ങളിൽ നിന്നോ കളകളിൽ നിന്നോ വളരെ കുറഞ്ഞ മത്സരം ഉള്ളതിനാൽ, പോഷകമില്ലാത്ത മണ്ണിൽ ഇത് നന്നായി വളരും. എന്നിരുന്നാലും, ഒരു പൊതു വളം നൽകുന്നമണ്ണ് ഇതിന് മികവു നൽകുന്നു.[7] [13] വളർച്ചയ്ക്ക് അനുയോജ്യമായ താപനില 25-27 °C ആണ്. പാകമാകുന്നതിനും വിളവെടുക്കുന്നതിനും നാല് മാസം ആവശ്യമാണ്. [7]

മറ്റ് കാർഷിക പ്രശ്നങ്ങൾ

[തിരുത്തുക]

കോഡോ മില്ലറ്റ് പാകമാകുമ്പോൾ ലോഡ്ജിങ്ങിന് സാധ്യതയുണ്ട്, ഇത് ധാന്യം നഷ്‌ടപ്പെടുത്തുന്നു. [13] ഇത് തടയുന്നതിന്, പരിമിതമായ ബീജസങ്കലനം ശുപാർശ ചെയ്യുന്നു. ധാരാളം വളങ്ങൾ വിളവ് ഗണ്യമായി മെച്ചപ്പെടുത്തുമ്പോൾ, ശക്തമായ വളർച്ചയ്‌ക്കൊപ്പം കാലതാമസമെന്ന അപകടസാധ്യതയുണ്ട്. ഒരു നല്ല ബാലൻസ് 14-22 കി.ഗ്രാം നൈട്രജൻ നൽകലാണ്. കനത്ത മഴ കാരണവും താമസം ഉണ്ടായേക്കാം. [14] പുല്ലിന്റെ തണ്ട് മുറിച്ച് ഒന്നോ രണ്ടോ ദിവസം വെയിലത്ത് ഉണങ്ങാൻ അനുവദിച്ചാണ് കൊഡോ മില്ലറ്റ് വിളവെടുക്കുന്നത്. പിന്നീട് തൊണ്ട് നീക്കം ചെയ്യാൻ ഇത് പൊടിക്കുന്നു. ശരിയായ വിളവെടുപ്പും സംഭരണവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട ഒരു പ്രധാന പ്രശ്നമാണ് കാലാവസ്ഥാ ആശ്രിതത്വം. കൂടാതെ, റോഡുകളിൽ മെതിക്കുന്നത് ധാന്യങ്ങൾക്ക് കേടുപാടുകൾ വരുത്തുന്നു, കൂടാതെ തൊണ്ടയിടുന്നത് വളരെ സമയമെടുക്കുന്ന പ്രക്രിയയാണ്. കൊഡോ മില്ലറ്റുകൾ തൊണ്ട് നീക്കം ചെയ്യാൻ ഏറ്റവും കഠിനമായ ധാന്യമാണെന്ന് കർഷകർ വിശ്വസിക്കുന്നു. [15]

സമ്മർദ്ദ സഹിഷ്ണുത

[തിരുത്തുക]

കോഡോ മില്ലറ്റിന് അരികുവൽക്കൃതമണ്ണിൽ നന്നായി നിലനിൽക്കാൻ കഴിയും. ഇതിനു വളരുന്നതിന് വളരെ കുറച്ച് വെള്ളം മാത്രമേ ആവശ്യമുള്ളൂ, അതിനാൽ നല്ല വരൾച്ച സഹിഷ്ണുതയുണ്ട്. [7] ജലസേചന സംവിധാനമില്ലാതെ കൃഷി ചെയ്യാം. വളം ചേർക്കുന്ന കാര്യത്തിൽ കൃഷിയിടത്തിലെ വളങ്ങൾ മതിയായ പോഷകങ്ങൾ നൽകുന്നു, പക്ഷേ കോഡോ മില്ലറ്റുകൾക്ക് പോഷകം കുറഞ്ഞ മണ്ണിൽ ഇപ്പോഴും നിലനിൽക്കാൻ കഴിയും. വന്യമായ ഇനം ഈർപ്പമുള്ള സാഹചര്യങ്ങൾക്ക് അനുയോജ്യമാണ്, കൂടാതെ വെള്ളപ്പൊക്കമുള്ള പ്രദേശങ്ങളും ചതുപ്പുനിലങ്ങളും സഹിക്കാൻ കഴിയും. [7]

പ്രധാന കളകൾ, കീടങ്ങൾ, രോഗങ്ങൾ

[തിരുത്തുക]

പാസ്പാലം എർഗോട്ട് ഒരു ഫംഗസ് രോഗമാണ്. [7] ഈ കോംപാക്ട് ഫംഗസ് വളർച്ചകളിൽ ഒരു രാസ സംയുക്തം അടങ്ങിയിട്ടുണ്ട്, അത് മനുഷ്യർക്കും കന്നുകാലികൾക്കും വിഷലിപ്തമായതും മാരകമായേക്കാവുന്നതുമാണ്. ഇത് കേന്ദ്ര നാഡീവ്യൂഹത്തിന് കേടുപാടുകൾ വരുത്തുകയും മൃഗങ്ങളിൽ ആവേശം ഉണ്ടാക്കുകയും ഒടുവിൽ പേശികളുടെ നിയന്ത്രണം നഷ്ടപ്പെടുകയും ചെയ്യുന്നു. രോഗലക്ഷണങ്ങൾ നേരത്തെ കണ്ടെത്തുകയും രോഗബാധിതമായ ഭക്ഷണത്തിൽ നിന്ന് മൃഗങ്ങളെ നീക്കം ചെയ്യുകയും ചെയ്താൽ, അവയ്ക്ക് സുഖം പ്രാപിക്കാൻ നല്ല സാധ്യതയുണ്ട്. സംഭരണത്തിന് മുമ്പ് വിത്ത് വൃത്തിയാക്കിയാൽ കുമിൾ ബീജങ്ങളെ നീക്കം ചെയ്യാം. [7]

പ്രാണികീടങ്ങളിൽ ഇവ ഉൾപ്പെടുന്നു: [16]

വേരും തണ്ടും തിന്നുന്നവർ
  • ഷൂട്ട് ഫ്ലൈ ആതറിഗോണ സിംപ്ലക്സ് (കോഡോ മില്ലറ്റ് ഷൂട്ട് ഫ്ലൈ [17] )
  • അഥെരിഗോണ പുല്ല, അഥെറിഗോണ ഒറിസെ, ആതറിഗോണ സോക്കാറ്റ
  • പിങ്ക് തുരപ്പൻ സെസാമിയ ഇൻഫെറൻസ്
ഇലതിന്നുന്നവർ
  • ഇലചുരുട്ടിCnaphalocrocis patnalis
  • പുഴു ഹൈഡ്രേലിയ ഫിലിപ്പിന
  • പട്ടാളപ്പുഴുകളായ മൈതിംന സെപ്പറേറ്റ, സ്‌പോഡോപ്റ്റെറ മൗറീഷ്യ
  • സ്‌കിപ്പർ ബട്ടർഫ്ലൈ പെലോപിഡാസ് മത്തിയാസ്
  • ഇലപ്പേന സ്റ്റെൻചാറ്റോത്രിപ്സ് ബൈഫോർമിസ്
  • വെട്ടുക്കിളി അക്രിഡ എക്സൽറ്റാറ്റ
നീരൂറ്റികുടിക്കുന്ന കീടങ്ങൾ
  • മീലി ബഗ് ബ്രെവെനിയ റെഹി
  • നെഫോട്ടെറ്റിക്സ് നിഗ്രോപിക്റ്റസ്
പൂക്കുലക്കീടങ്ങൾ
  • പച്ച ബഗ് നെസാര വിരിദുല, ഡോളികോറിസ് ഇൻഡിക്കസ്
  • earhead bug Leptocorisa acuta
  • gall midge Orseolia spp.

ഉപഭോഗവും ഉപയോഗവും

[തിരുത്തുക]

ഇന്ത്യയിൽ, കോഡോ മില്ലറ്റ് പൊടിച്ച് മാവ് ഉണ്ടാക്കി പുഡ്ഡിംഗ് ഉണ്ടാക്കാൻ ഉപയോഗിക്കുന്നു. [7] ആഫ്രിക്കയിൽ ഇത് അരി പോലെയാണ് പാകം ചെയ്യുന്നത്. കന്നുകാലികൾ, ആട്, പന്നികൾ, ചെമ്മരിയാടുകൾ, കോഴികൾ എന്നിവയ്ക്കുള്ള മൃഗങ്ങളുടെ കാലിത്തീറ്റയ്ക്കും ഇത് നല്ലൊരു ധാന്യമാണ്. [11] ഹവായിയിൽ, മറ്റ് പുല്ലുകൾ തഴച്ചുവളരാത്ത മലഞ്ചെരിവുകളിൽ നന്നായി വളരുന്നതായി കാണപ്പെടുന്നു. മലയോരത്തെ കൃഷിയിടങ്ങളിൽ ഭക്ഷ്യസ്രോതസ്സായി വളർത്താൻ ഇതിന് സാധ്യതയുണ്ട്.[11] മണ്ണൊലിപ്പ് തടയുന്നതിന് മലയോരത്തെ പ്ലോട്ടുകളിൽ പുല്ല് കെട്ടുകളായി ഉപയോഗിക്കാനും ദ്വിതീയ ആവശ്യമെന്ന നിലയിൽ ക്ഷാമകാലത്ത് ഭക്ഷണം നൽകാനും ഇതിന് സാധ്യതയുണ്ട്. ഇത് ഒരു നല്ല കവർ വിള ഉണ്ടാക്കുന്നു എന്ന് ശ്രദ്ധിക്കപ്പെട്ടിട്ടുണ്ട്. [7]

പോഷകവിവരങ്ങൾ

[തിരുത്തുക]

കോഡോ മില്ലറ്റ് ഒരു പോഷകസമൃദ്ധമായ ധാന്യമാണ്, അരിക്കോ ഗോതമ്പിനോ ഉള്ള നല്ലൊരു പകരക്കാരനാണ്. ധാന്യത്തിൽ 11% പ്രോട്ടീൻ അടങ്ങിയിരിക്കുന്നു, ഇത് 9 ഗ്രാം / 100 ഗ്രാം നൽകുന്നു. [18] 0.2/100 ഗ്രാം നൽകുന്ന അരി, 1.2/100 ഗ്രാം നൽകുന്ന ഗോതമ്പ് എന്നിവയിൽ നിന്ന് വ്യത്യസ്തമായി ഇത് 10 ഗ്രാം (37-38%) നാരുകളുടെ മികച്ച ഉറവിടമാണ്. മതിയായ ഫൈബർ ഉറവിടം വിശപ്പിനെ ചെറുക്കാൻ സഹായിക്കുന്നു. കോഡോ മില്ലറ്റിൽ 66.6 ഗ്രാം കാർബോഹൈഡ്രേറ്റും 100 ഗ്രാം ധാന്യത്തിൽ 353 കിലോ കലോറിയും അടങ്ങിയിരിക്കുന്നു, തിനാൽ ഇതിനെ മറ്റ് തിനകളുമായി താരതമ്യപ്പെടുത്താവുന്നതാണ്. 100 ഗ്രാമിൽ 3.6 ഗ്രാം കൊഴുപ്പും അടങ്ങിയിട്ടുണ്ട്. ഇത് കുറച്ച് ഇരുമ്പും നൽകുന്നു, 0.5/100 മില്ലിഗ്രാം, കൂടാതെ ഇതിൽ കുറഞ്ഞ അളവിൽ കാൽസ്യം, 27/100 മില്ലിഗ്രാം അടങ്ങിയിട്ടുണ്ട്. [18] കോഡോ മില്ലറ്റിൽ ഉയർന്ന അളവിൽ ഒരു ആന്റിഓക്‌സിഡന്റ് സംയുക്തമായ പോളിഫെനോൾ അടങ്ങിയിട്ടുണ്ട്.[19]

പ്രായോഗികവിവരങ്ങൾ

[തിരുത്തുക]

വളം ലഭ്യമാണെങ്കിൽ, പരിമിതമായ അളവിൽ നൈട്രജനും ഫോസ്ഫറസും അധികമായി നൽകുന്നത് വിളവ് ഗണ്യമായി വർദ്ധിപ്പിക്കും. വളം പ്രയോഗിക്കുന്നതിന് മുമ്പ്, മണ്ണിന്റെ പിഎച്ച് പരിശോധനകൾ ശരിയായ പോഷകങ്ങൾ സ്വീകരിക്കുന്നതിന് അനുയോജ്യമാണെന്ന് ഉറപ്പാക്കണം. ഫീൽഡുകളിലുടനീളം pH ലെവലുകൾ വ്യത്യാസപ്പെടാമെങ്കിലും, ചിലർക്ക് ഒരു ഏകദേശ ഊഹം ഉചിതമാക്കാൻ കഴിഞ്ഞേക്കും. പിഎച്ച് അളവ് അനുയോജ്യമല്ലെങ്കിൽ, വളം ചെടികൾക്ക് എടുക്കാൻ കഴിയില്ല, മാത്രമല്ല അത് പാഴായിപ്പോകുകയും ചെയ്യും. വിത്ത് പ്രക്ഷേപണം ചെയ്യുന്നതിനുപകരം കോഡോ മില്ലറ്റ് വരിവരിയായി നടുന്നത് വിളവ് വർദ്ധിപ്പിക്കുകയും കളനിയന്ത്രണം എളുപ്പമാക്കുകയും ചെയ്യും. കോഡോ മില്ലറ്റ് നാമമാത്രമായ മണ്ണിൽ വളരും, പക്ഷേ കളകളോട് മത്സരമില്ലെങ്കിൽ മാത്രം. [19] കാറ്റ് വീശി വിത്തുകൾ ശരിയായി വൃത്തിയാക്കുന്നത്, ഫംഗസ് രോഗങ്ങളുടെ സ്ക്ലിറോട്ടിയ ആകസ്മികമായി വളരുന്നത് തടയാൻ സഹായിക്കും. [7] കോഡോ മില്ലറ്റ് വിത്തുകൾ അർദ്ധ-വരണ്ട ഉഷ്ണമേഖലാ പ്രദേശങ്ങൾക്കായുള്ള ഇന്റർനാഷണൽ ക്രോപ്പ് റിസർച്ച് ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ടിൽ നിന്ന് ലഭിക്കും [20]

അവലംബം

[തിരുത്തുക]

പുറത്തേക്കുള്ള കണ്ണികൾ

[തിരുത്തുക]
  1. ↑ A. E. Grant (1898), "Poisonous Koda millet". Letter to Nature, volume 57, page 271.
  2. ↑ Harry Nelson Vinall(1917), Foxtail Millet: Its Culture and Utilization in the United States. Issue 793 of Farmers' bulletin, U.S. Department of Agriculture. 28 pages.
  3. ↑ Sabelli, Paolo A.; Larkins, Brian A. (2009). "The Development of Endosperm in Grasses". Plant Physiology. 149 (1). American Society of Plant Biologists (ASPB): 14–26. doi:10.1104/pp.108.129437. ISSN 0032-0889. PMC 2613697. PMID 19126691.
  4. ↑ Bastola, Biswash Raj; Pandey, M.P.; Ojha, B.R.; Ghimire, S.K.; Baral, K. (2015-06-25). "Phenotypic Diversity of Nepalese Finger Millet (Eleusine coracana (L.) Gaertn.) Accessions at IAAS, Rampur, Nepal". International Journal of Applied Sciences and Biotechnology. 3 (2): 285–290. doi:10.3126/ijasbt.v3i2.12413. ISSN 2091-2609.
  5. ↑ LI-BIRD (2017). "Released and promising crop varieties for mountain agriculture in Nepal" (PDF).
  6. ↑ |"Millets". Earth360. (2010-13). http://earth360.in/web/Millets.html
  7. ↑ 7.00 7.01 7.02 7.03 7.04 7.05 7.06 7.07 7.08 7.09 7.10 7.11 7.12 Heuzé V., Tran G., Giger-Reverdin S., 2015. Scrobic (Paspalum scrobiculatum) forage and grain. Feedipedia, a programme by INRA, CIRAD, AFZ and FAO. https://www.feedipedia.org/node/401 Last updated on October 6, 2015, 12:07
  8. ↑ "Kodomillet". United States Department of Agriculture. (No date given, accessed November 11, 2013). http://plants.usda.gov/core/profile?symbol=Pasc6
  9. ↑ "Kodo millet". International Crop Research Institute for the Semi-Arid Tropics. (December 4, 2013). http://www.icrisat.org/crop-kodomillet.htm Archived 2013-12-11 at the Wayback Machine
  10. ↑ 10.0 10.1 Board on Science and Technology for International Development, Office of International Affairs, National Research Council. "Kodo Millet". Lost Crops of Africa; Volume 1: Grains. (1996). http://books.nap.edu/openbook.php?record_id=2305&page=249
  11. ↑ 11.0 11.1 11.2 "Paspalum scrobiculatum (grass)." Global Invasive Species Database. (2010). http://www.issg.org/database/species/ecology.asp?si=1423&lang=EN Archived 2013-12-14 at the Wayback Machine
  12. ↑ "Agroclimatic Zones". Production Estimates and Crop Assessment Division Foreign Agricultural Service. (2013). http://www.fas.usda.gov/pecad2/highlights/2002/10/ethiopia/baseline/Eth_Agroeco_Zones.htm Archived 2013-12-14 at the Wayback Machine
  13. ↑ 13.0 13.1 J. M. J. de Wet, K. E. Prasada Rao, M. H. Mengesha and D. E. Brink. "Diversity in Kodo Millet". New York Botanical Garden Press. (1983). JSTOR 4254476
  14. ↑ Johns, M. "Millet for Forage Use: Frequently asked Questions". Alberta Agriculture and Rural Development. (2007). http://www1.agric.gov.ab.ca/$department/deptdocs.nsf/all/faq8355
  15. ↑ "Report on Survey of Post-Harvest Technology and Constraints Faced by Women Farmers related to Small Millets and Associated Crops". DHAN Foundation. (2011). http://www.dhan.org/smallmillets/docs/report/PHT_final_report.pdf
  16. ↑ Kalaisekar, A (2017). Insect pests of millets: systematics, bionomics, and management. London: Elsevier. ISBN 978-0-12-804243-4. OCLC 967265246.
  17. ↑ Kalaisekar, A.; Padmaja, P.G.; Bhagwat, V.R.; Patil, J.V. (2017). Insect Pests of Millets: Systematics, Bionomics, and Management. Academic Press. ISBN 978-0-12-804243-4.
  18. ↑ 18.0 18.1 "Millets: Future of Food & Farming". Millet Network of India. (No date given, accessed November 13th 2013.) http://www.swaraj.org/shikshantar/millets.pdf Archived 2013-04-12 at the Wayback Machine
  19. ↑ 19.0 19.1 Hedge, P.S.; Chandra, T.S. (2005). "ESR spectroscopic study reveals higher free radical quenching potential in kodo millet (Paspalum scrobiculatum) compared to other millets". Food Chemistry. 92: 177–182. doi:10.1016/j.foodchem.2004.08.002.
  20. ↑ "Archived copy". Archived from the original on 2013-12-11. Retrieved 2013-12-04.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)