Дэлгэрцогт сум
 | Энэ нийтлэл ямар ч эх сурвалжгүй байна. |
Дэлгэрцогт сум
ᠳᠡᠯᠭᠡᠷᠴᠣᠭᠲᠤᠰᠤᠮᠤ | |
|---|---|
 | |
| Улс |  Монгол |
| Аймаг |  Дундговь |
| Байгуулагдсан | 1923 он |
| Газар нутаг | |
| • Нийт | 2,492 км2 (962 бээр2) |
| Хүн ам (2022) | |
| • Нийт | ▼ 1,573 |
| Цагийн бүс | UTC+8 (UTC + 8) |
Дэлгэрцогт нь Дундговь аймгийн сум юм. Цахиуртын жас буюу Өндөр Гэгээн Занабазар Авай ээж, Далай ээждээ зориулж бүтээн босгосон хийд бол одоогийн Дундговь аймгийн Дэлгэрцогт сумын Цахиурт баг юм. Авай ээжийн жас буюу Цахиуртын жасын төвөд нэр нь Дорждамба болой.
Түүх
[засварлах | кодоор засварлах]1923 онд Монгол улсын Засгийн газраас Монгол улсын засаг захиргааны зохион байгуулалтыг өөрчлөн шинэчлэх тухай гаргасан тогтоолын дагуу Богдхан уулын аймгийн Засаг дарга бээс Мөнх-очирын хошуу гэж байсныг Богдхан уулын аймгийн Дэлгэрцогт уулын хошуу болгон өөрчилснөөр одоогийн Дэлгэрцогт сум байгуулагджээ.
Газар зүй
[засварлах | кодоор засварлах]Дэлгэрцогт сум нь 249,3 мянган га газар нутагтай. Дэрэн, Адаацаг, Сайнцагаан сумдтай хил залган оршдог. 98599 мянган толгой малтай, 1906 мянган хүн амтай. Засаг захиргааны нэгж 3 багтай юм. Тус сумын нутагт Халтар, Цахир, Дэлгэрийн уулнаас гадна далайн төвшнөөс дээш 1756 метр өндөрт өргөгдсөн үзэсгэлэнт “Бага газрын чулуу”-ны уултай. Аргаль, янгир, үнэг, хярс, тарвага, шонхор, тас зэрэг ан амьтан, жигүүртэн шувууд, төрөл бүрийн эмийн ургамлаар баян, нүүрс, утаат болор, хар тугалганы ашигт малтмалын нөөцтэй.
Төрийн ба төрийн бус байгууллага
[засварлах | кодоор засварлах]Сумын эдийн засгийн бааз суурь нь мал аж ахуй, Дэлгэрцогт суманд аялал жуулчлалын 2 бааз улирлын чанартай ажиллаж байгаа бөгөөд ЗДТГ, 9 жилийн сургууль, Хүүхдийн цэцэрлэг, Эрүүл мэндийн төв, соёлын төв зэрэг төсөвт байгууллагууд, Холбооны салбар, ХААН, Шуудан банкны салбарууд, 1 хоршоо, үйлчилгээний цэгүүд 10 орчим, худалдаа үйлчилгээний 2 ХХК-иуд ажиллагаа явуулж байна.
Засаг даргын тамгын газар
[засварлах | кодоор засварлах]Тус сумын ИТХ, ЗДТГ нь Засгийн газар, аймаг, сумын засаг даргын үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх, төрийн бодлого шийдвэрийг иргэд, олон түмэндээ сурталчлахын зэрэгцээ сум орны тохижилт, бүтээн байгуулалт, байгууллагуудын дотоод жил, бүтэц бүрэлдэхүүнийг стандартын дагуу боловсронгуй болгох, мэргэжил, боловсролтой боловсон хүчнээр хангахад ихээхэн анхааран ажиллаж байна. Сүүлийн 4 жилийн хугацаанд Их номч, түүхч, гүн ухаантан, шашин соёлын нэрт зүтгэлтэн Зава хэмээх Шагдарын Дамдины 1918 онд байгуулсан Дэлгэрийн Чойрын хийд дахин сэргэж түүх, соёлын томоохон цогцолбор болон тохижиж байна. Энэхүү их ажлыг Зава Дамдины хувилгаан Лувсандаржаа ламтан зохион байгуулж ирлээ. Албан байгууллага, багуудын үйл ажиллагаа нь жигдэрсэн, цаашид иргэдээ сайн сайхан амьдрах нөхцөлөөр хангах зорилтыг тавин үйл ажиллагааны хөтөлбөрөө хэрэгжүүлж, орон нутгийн тогтвортой хөгжлийг хангахад нутгийн захиргаанд дэмжлэг үзүүлж, иргэддээ ойр, идэвх санаачилгатай тэдний эрэлтэд чиглэсэн төрийн үйлчилгээг хүргэх зорилтыг тавин ажиллаж байна.
Сумаас төрсөн алдартнууд
[засварлах | кодоор засварлах]Дэлхийн түүхэнд нэрээ мөнхөлсөн Түүхч гүн ухаантан, шашин соёлын нэрт зүтгэлтэн Зава Дамдины өлгий нутаг, Төрийн хошой шагналт ардын жүжигчин Билэгийн Дамдинсүрэн, ардын хувьсгалын партизан М.Дорждэрэм, Д.Чимэд, Монгол улсын гавьяат багш Ч.Ишдорж, Н.Мижиддорж, Б.Дэндэв, Г.Бизьяажав, Б.Ишцог, МУ-ын УГЗ хөгжмийн зохиолч Д.Баттөмөр, МУ-ын УГЗ кино найруулагч Ц.Наваан, МУ-ын хүний гавьяат эмч Ц.Янжин, МУГЖ Э.Цээдорж, гавьяат тээвэрчин Б.Эрдэнэбат, Г.Падсүрэн, Аж үйлдвэрийн гавьяат ажилтан Л.Мөнхтогоо, эрүүлийг хамгаалахын гавьяат ажилтан Д.Дашдорж, МУ-ын алдарт уяач Б.Цэрэндагва, Ц.Хүүхэнбаатар, Ц.Цэрэнбал, алдарт уяач Л.Дэмбэрэл, Анагаах ухааны дэд эрдэмтэн С.Дуламсүрэн, Түүхийн ухааны дэд эрдэмтэн М.Бум-аюуш, Б.Доль, Удирдхуйн ухааны доктор Т.Цэрэнпүрэв, Анагаах ухааны доктор И.Пүрэвдорж, Хууль зүйн ухааны доктор академич С.Нарангэрэл, доктор Д.Зүмбэрэллхам нарын зэрэг 40-өөд эрдэмтэн тус сумаас төрөн гарсан. Төрийн дээд шагнал: Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одонгоор 5 хүн, Алтан гадас одонгоор 13 хүн, Хөдөлмөрийн хүндэт медалиар 17 хүн тус тус шагнагджээ. Улсын сайн малчин 3, Улсын аварга малчин 5, Улсын тэргүүний уран сайханч 6 тус тус төрөн гарчээ.
