देवास संस्थान (धाकटी पाती)

देवास जूनियर (धाकटी पाती) ची स्थापना 1728 मध्ये जिवाजी राव पवार यांनी मराठ्यांनी मध्य भारत जिंकताना केली होती. मराठा संस्थानाकडून ही १५ तोफांची सलामी होती. १२ डिसेंबर १८१८ रोजी ते ब्रिटिश संरक्षित राज्य बनले. [१]

इतिहास

[संपादन]

मूळ राज्याची स्थापना १७२८मध्ये मराठ्यांच्या पवार कुळातील जिवाजी राव यांनी केली होती, ज्यांनी मराठ्यांच्या विजयाचा एक भाग म्हणून पेशवा बाजीराव यांच्यासमवेत त्यांचा मोठा भाऊ (तुकोजी) सोबत माळव्यात प्रवेश केला होता. [२]

भाऊंनी प्रदेश आपापसांत वाटून घेतला; त्याच्या वंशजांनी कुटुंबातील कनिष्ठ आणि वरिष्ठ शाखा म्हणून राज्य केले. १८४१ नंतर, प्रत्येक शाखेने आपल्या भागावर स्वतंत्र राज्य म्हणून राज्य केले, जरी प्रत्येकाच्या मालकीच्या जमिनी एकमेकांशी घट्ट जोडल्या गेल्या; देवास, राजधानी शहरात, मुख्य रस्त्याच्या दोन्ही बाजू वेगळ्या प्रशासनाच्या अंतर्गत होत्या आणि पाणी पुरवठा आणि प्रकाशाची स्वतंत्र व्यवस्था होती. [३]

कनिष्ठ शाखेचे क्षेत्रफळ ४४० चौ. मैल (१,१०० चौ. किमी) आणि 1901 मध्ये त्यांची लोकसंख्या ५४९०४ होती. दोन्ही देवास राज्ये मध्य भारत एजन्सीच्या मालवा एजन्सीत होती. १९४७ मध्ये भारताच्या स्वातंत्र्यानंतर, देवासच्या महाराजांनी भारतात प्रवेश केला आणि त्यांची राज्ये मध्य भारतामध्ये विलीन झाली, जे 1950 मध्ये भारताचे एकच राज्य बनले. १९५६ मध्ये, मध्य भारत मध्य प्रदेश राज्यात विलीन झाला.

देवास कनिष्ठ दरबार (न्यायालय) जहागीरदार, सरदार, इस्थमुरदार आणि मानकरी यांचा बनलेला होता. [४] [५]

  • देवास टेकरी येथील चामुंडा मातेच्या मंदिर
    देवास टेकरी येथील चामुंडा मातेच्या मंदिर
  • देवास जूनियरच्या राजवाड्याचे दुर्मिळ चित्र
    देवास जूनियरच्या राजवाड्याचे दुर्मिळ चित्र
  • दुर्गा बाग पॅलेस
    दुर्गा बाग पॅलेस
  • श्री लक्ष्मी नारायण भवन क्लब, देवास जूनियर स्टेट
    श्री लक्ष्मी नारायण भवन क्लब, देवास जूनियर स्टेट
  • परमपूज्य श्री शिलनाथ महाराजांचे निवासस्थान श्री मल्हार द्वार
    परमपूज्य श्री शिलनाथ महाराजांचे निवासस्थान श्री मल्हार द्वार
  • श्री नारायण टॉवर, देवास जूनियर चे राजा श्रीमंत नारायण राव (दादा साहिब) यांच्या नावावरून या क्लॉक टॉवरचे नाव आहे.
    श्री नारायण टॉवर, देवास जूनियर चे राजा श्रीमंत नारायण राव (दादा साहिब) यांच्या नावावरून या क्लॉक टॉवरचे नाव आहे.
  • न्यायालय, देवास जूनियर
    न्यायालय, देवास जूनियर
  • देवास जूनियर कोट ऑफ आर्म्स
    देवास जूनियर कोट ऑफ आर्म्स
  • देवास जिल्हाधिकारी कार्यालय (पूर्वी देवास ज्युनियरचा लक्ष्मी निवास पॅलेस). देवासच्या नागरिकांच्या तीव्र विरोधानंतरही स्थानिक प्रशासनाने मार्च 2023 मध्ये ते बेकायदेशीरपणे पाडले होते
    देवास जिल्हाधिकारी कार्यालय (पूर्वी देवास ज्युनियरचा लक्ष्मी निवास पॅलेस). देवासच्या नागरिकांच्या तीव्र विरोधानंतरही स्थानिक प्रशासनाने मार्च 2023 मध्ये ते बेकायदेशीरपणे पाडले होते

राज्यकर्ते

[संपादन]
देवास जूनियर राज्याच्या तीन महाराजांचे दुर्मिळ छायाचित्र. (डावीकडून उजवीकडे - महाराजा सदाशिव राव पवार, महाराजा यशवंत राव पवार आणि महाराजा मल्हार राव पवार
देवास जूनियर राज्याच्या तीन महाराजांचे दुर्मिळ छायाचित्र. (डावीकडून उजवीकडे - महाराजा सदाशिव राव पवार, महाराजा यशवंत राव पवार आणि महाराजा मल्हार राव पवार
देवास जूनियर राजवाड्यासमोर महाराज मल्हारराव पवार, राजघराणे, सरदार, जहागीरदार, मानकरी आणि ठाकूर
देवास जूनियर राजवाड्यासमोर महाराज मल्हारराव पवार, राजघराणे, सरदार, जहागीरदार, मानकरी आणि ठाकूर
विषय भाग राजवटीची सुरुवात राजवटीचा शेवट नाव
राजा मराठा साम्राज्य १७२८ १५ ऑगस्ट १७७४ जिवाजीराव पवार "दादासाहेब" (मृत्यू 1774)
१५ ऑगस्ट १७७४ २ डिसेंबर १७९० सदाशिव राव I पवार (मृत्यू. 1790)
२ डिसेंबर १७९० १८१७ रुक्मांगद राव पवार (आ. 17.. - दि. १८१७)
१८१७ १८१८ आनंद राव पवार "रावसाहेब" (दि. १८४०)
ब्रिटिश रक्षक १८१८ १८४०
१८४० १२ मे १८६४ हैबतराव पवार (दि. १८६४)
१२ मे १८६४ १९ जानेवारी १८९२ नारायणराव पवार "दादा साहेब" (आ. 1860 - दि. १८९२)
१२ मे १८६४ 1877 यमुनाबाई साहिब - रीजेंट + राव बहादूर आरजे भिडे (अधीक्षक)
९ जानेवारी १८९२ 1 जानेवारी 1918 मल्हार राव पवार "भाव साहिब" (आ. १८७७ - दि. 1934) (1 जानेवारी 1917 पासून सर मल्हार राव पवार)
१९ जानेवारी १८९२ 10 ऑगस्ट 1913 लाला बिशेष नाथ - रीजेंट
राजा 1 जानेवारी 1918 ४ फेब्रुवारी १९३४ सर मल्हार राव पवार "भाव साहिब" (c)
४ फेब्रुवारी १९३४ २ डिसेंबर १९४३ सदाशिव राव द्वितीय पवार "खासे साहिब" (आ. १८८७ - दि. १९४३)
२ डिसेंबर १९४३ १५ ऑगस्ट १९४७ यशवंतराव पवार "भाऊसाहेब" (आ. 1905 - दि. 1965) (14 ऑगस्ट 1947 पासून, सर यशवंत राव पवार)
देवासच्या राजवाड्यासमोर राजा नारायण राव पवार
देवास जूनियरच्या राजवाड्यासमोर राजा नारायण राव पवार

कर्नल महाराजा सर यशवंत राव पवार यांना दोन मुली होत्या, 'दुर्गाराजे' (पद्माराजे यांची मुलगी) ज्यांचा विवाह ग्वाल्हेरच्या सरदार फाळके कुटुंबात झाला आणि 'उदयाराजे' (मेनका राजे यांची मुलगी) ज्यांनी प्रयागपूरच्या राजाशी लग्न केले.

राजमाता श्रीमंत उदयाराजे देवास जूनियर राजघराण्याच्या सध्याच्या प्रमुख आहेत.

सर्व पाहा

[संपादन]

संदर्भ

[संपादन]
  1. ^ Meyer, William Stevenson, Sir; Burn, Richard, Sir; Cotton, James Sutherland; Risley, Sir Herbert Hope. Imperial Gazetteer of India, v. 11. p. 278.
  2. ^ Mayer, Adrian C. (1960). Caste and Kinship in Central India: A Village and Its Region: International library of sociology and social reconstruction. University of California Press. p. 13. ISBN 9780520017474. 8 September 2012 रोजी पाहिले.
  3. ^ Lethbridge, Sir Roper (1893). The golden book of India: a genealogical and biographical dictionary of the ruling princes, chiefs, nobles, and other personages, titled or decorated, of the Indian empire. Macmillan. p. 116. 8 September 2012 रोजी पाहिले.
  4. ^ Madan, T.N. (1988). Way of Life: King, Householder, Renouncer : Essays in Honour of Louis Dumont. Motilal Banarsidass. p. 129. ISBN 9788120805279. 2015-07-04 रोजी पाहिले.
  5. ^ Russell, Robert Vane (1916). "Pt. II. Descriptive articles on the principal castes and tribes of the Central Provinces".