षोडशी

त्रिपुरा सुंदरी
चतुर्भुजा ललिता रूप मध्ये पार्वती सोबत गणेश आणि स्कन्द आहे. ११व्या शतकात ओडिशा मध्ये निर्मित ही प्रतिमा, सध्या ब्रिटिश संग्रहालय लंडनमध्ये स्थित आहे
Affiliation	पार्वती, आदि पराशक्ति, महाविद्या, देवी
Weapon	पाश, अंकुश, धनुष आणि बाण [१]
Consort	कामेश्वर
Children	गणेश, कार्तिकेय, बाला
Mount	मणीद्विप

षोडशी ही दशमहाविद्यांपैकी एक आहे. या देवीला ललिता, त्रिपुरसुंदरीसुद्धा म्हणतात. त्रिपुरा सुंदरी ही देवी आहे, जी सौंदर्याचे प्रतीक आहे. ती सोळा वर्षांची असल्याचे मानले जाते आणि म्हणूनच तिला सोळा वर्षांची षोडसी असेही म्हणले जाते. ती पार्वतीचे एक रूप आहे, दैवी शक्तीचे भयंकर रूप, ज्याला पार्वती, दुर्गा आणि भगवती सारख्या इतर अनेक नावांनीही ओळखले जाते. या देवीचे तीन रूप आहेत. ती भगवान शिवाच्या मांडीवर विराजमान आहे, तर देवी श्री लक्ष्मी देवी आणि सरस्वती देवी तिच्या उजवीकडे आणि डावीकडे आहेत त्यांच्या हातात 'विंजमारम' (पंखे) धरून तिची सेवा करण्यासाठी.

देवी ललिता हिला हिंदू सौंदर्य आणि उपभोग देवी मानली जाते. देवी ललिताचे चार हात असलेले चित्र आहे आणि तिची त्वचा सोनेरी रंगाची आहे. दोन पुढच्या हातांपैकी एकामध्ये तिने दोरी आणि दुसऱ्यामध्ये पाईक आहे. ते आयुष्यात दिसणारी आसक्ती आणि तिरस्कार हायलाइट करतात. नंतरच्या दोन हातांमध्ये तिने उसाचे धनुष्य आणि पाच फुलांचे बाण घेऊन अनुक्रमे मन आणि पाच ज्ञानेंद्रियांचे प्रतिनिधित्व केले आहे. तिचे शरीर असंख्य अलंकारांनी परिपूर्ण आहे. ललिता ही निर्मिती, जतन आणि नाश यांचे प्रतिनिधित्व आहे आणि इच्छांच्या सोळा सुधारांची प्रतिमा मानली जाते. सहसा ती सिंहासनावर ठेवलेल्या कमळावर बसलेली आढळते. हे सर्व तिच्या वातावरणात एक शाही वातावरण प्रदर्शित करते. त्रिपुरा सुंदरीला दुर्गा आणि महाकाली प्रमाणेच पार्वती देवीचे रूप म्हणून दर्शविले जाते. ती भगवान शिव यांच्यासह आदिम निर्माता आहे. त्रिपुरा सुंदरी ही श्रीकुलाच्या परंपरेनुसार देवी आदि पराशक्तीचा सर्वोच्च पैलू आहे. ती दशा महाविद्यांमध्ये तिसऱ्या स्थानावर येते आणि त्रिपुरसुंदरी आणि षोडशी या नावानेही ओळखली जाते. देवी ललिता त्रिपुरसुंदरी ही नवरात्रीच्या देवीच्या उपासनेच्या नऊ प्रकारांपैकी एक आहे. देवी ललिता ही श्री चक्राची दैवी ऊर्जा मानली जाते. चित्रांमध्ये, तिला सोळा वर्षांची अत्यंत सुंदर देवी म्हणून चित्रित केले गेले आहे जे मानवजातीला सोळा सल्ला देऊन आशीर्वाद देते. शिवाय हे परिपूर्णतेचे आणि परिपक्वताचे वय आहे. ललिता देवीचे तीन रूप देवी ललिता तीन दिव्य रूपांमध्ये ओळखली जाते. ते आहेत त्रिपुरा बाला, त्रिपुरा सुंदरी आणि त्रिपुरा भैरवी जे अनुक्रमे शरीर, मन आणि चेतना यांचे प्रतिनिधित्व करतात. पहिले रूप एक तरुण कुमारिका देवी म्हणून दर्शविले जाते तर दुसरे रूप तीन जगातील अद्भुत शाश्वत सौंदर्य आहे. त्रिपुरा भैरवीचे तिसरे रूप म्हणजे ललिता देवीची क्रूरता आणि शक्ती. त्रिपुरा भैरवीसाठी भक्तिपद्धती महाविदयाकडे जास्त झुकलेली आहे तर इतर दोन प्रकारांबाबत श्रीचक्रांच्या पूजेवर आधारित श्री विद्या परंपरेनुसार आहेत. देवी श्री विद्याला तिच्या दयाळूपणे आणि वैभवासाठी प्रार्थना केली जाते. देवीला अस्तित्वाचे तीन स्तर प्राप्त झाले असल्याने तिला राजराजेश्वरी, कामेश्वरी आणि महा त्रिपुरा सुंदरी म्हणून पूजले जाते. हे रूप तिच्या पवित्र कार्याच्या गुणांचे प्रतिनिधित्व करण्यासाठी आहेत.

षोडशी ही दशमहाविद्यांपैकी एक आहे. या देवीला ललिता, त्रिपुरसुंदरी सुद्धा म्हणतात. त्रिपुरा सुंदरी ही देवी आहे, जी सौंदर्याचे प्रतीक आहे. ती सोळा वर्षांची असल्याचे मानले जाते आणि म्हणूनच तिला सोळा वर्षांची षोडसी असेही म्हणले जाते. ती पार्वतीचे एक रूप आहे, दैवी शक्तीचे भयंकर रूप, ज्याला पार्वती, दुर्गा आणि भगवती सारख्या इतर अनेक नावांनीही ओळखले जाते.या देवीचे तीन रूप आहेत.ती भगवान शिवाच्या मांडीवर विराजमान आहे, तर देवी श्री लक्ष्मी देवी आणि सरस्वती देवी तिच्या उजवीकडे आणि डावीकडे आहेत त्यांच्या हातात 'विंजमारम' (पंखे) धरून तिची सेवा करण्यासाठी.देवी ललिता हिला हिंदू सौंदर्य आणि उपभोग देवी मानली जाते.देवी ललिताचे चार हात असलेले चित्र आहे आणि तिची त्वचा सोनेरी रंगाची आहे. दोन पुढच्या हातांपैकी एकामध्ये तिने दोरी आणि दुसऱ्यामध्ये पाईक आहे. ते आयुष्यात दिसणारी आसक्ती आणि तिरस्कार हायलाइट करतात. नंतरच्या दोन हातांमध्ये तिने उसाचे धनुष्य आणि पाच फुलांचे बाण घेऊन अनुक्रमे मन आणि पाच ज्ञानेंद्रियांचे प्रतिनिधित्व केले आहे. तिचे शरीर असंख्य अलंकारांनी परिपूर्ण आहे. ललिता ही निर्मिती, जतन आणि नाश यांचे प्रतिनिधित्व आहे आणि इच्छांच्या सोळा सुधारांची प्रतिमा मानली जाते. सहसा ती सिंहासनावर ठेवलेल्या कमळावर बसलेली आढळते. हे सर्व तिच्या वातावरणात एक शाही वातावरण प्रदर्शित करते. त्रिपुरा सुंदरीला दुर्गा आणि महाकाली प्रमाणेच पार्वती देवीचे रूप म्हणून दर्शविले जाते. ती भगवान शिव यांच्यासह आदिम निर्माता आहे. त्रिपुरा सुंदरी ही श्रीकुलाच्या परंपरेनुसार देवी आदि पराशक्तीचा सर्वोच्च पैलू आहे. ती दशा महाविद्यांमध्ये तिसऱ्या स्थानावर येते आणि त्रिपुरसुंदरी आणि षोडशी या नावानेही ओळखली जाते. देवी ललिता त्रिपुरसुंदरी ही नवरात्रीच्या देवीच्या उपासनेच्या नऊ प्रकारांपैकी एक आहे. देवी ललिता ही श्री चक्राची दैवी ऊर्जा मानली जाते. चित्रांमध्ये, तिला सोळा वर्षांची अत्यंत सुंदर देवी म्हणून चित्रित केले गेले आहे जे मानवजातीला सोळा सल्ला देऊन आशीर्वाद देते. शिवाय हे परिपूर्णतेचे आणि परिपक्वताचे वय आहे. ललिता देवीचे तीन रूप देवी ललिता तीन दिव्य रूपांमध्ये ओळखली जाते. ते आहेत त्रिपुरा बाला, त्रिपुरा सुंदरी आणि त्रिपुरा भैरवी जे अनुक्रमे शरीर, मन आणि चेतना यांचे प्रतिनिधित्व करतात. पहिले रूप एक तरुण कुमारिका देवी म्हणून दर्शविले जाते तर दुसरे रूप तीन जगातील अद्भुत शाश्वत सौंदर्य आहे. त्रिपुरा भैरवीचे तिसरे रूप म्हणजे ललिता देवीची क्रूरता आणि शक्ती. त्रिपुरा भैरवीसाठी भक्तिपद्धती महाविद्याकडे जास्त झुकलेली आहे तर इतर दोन प्रकारांबाबत श्रीचक्रांच्या पूजेवर आधारित श्री विद्या परंपरेनुसार आहेत. देवी श्री विद्याला तिच्या दयाळूपणे आणि वैभवासाठी प्रार्थना केली जाते. देवीला अस्तित्वाचे तीन स्तर प्राप्त झाले असल्याने तिला राजराजेश्वरी, कामेश्वरी आणि महा त्रिपुरा सुंदरी म्हणून पूजले जाते. हे रूप तिच्या पवित्र कार्याच्या गुणांचे प्रतिनिधित्व करण्यासाठी आहेत.

त्रिपुरा म्हणजे तीन शहरे किंवा तीन संसार, तर सुंदरी म्हणजे सुंदर स्त्री. ही देवी अशा प्रकारे ‘तीन शहरांचे किंवा तीन जगाचे सौंदर्य’ आहे. महा त्रिपुरा सुंदरी, ललिता आणि राजराजेश्वरी असेही म्हणले जाते, ती दस महाविद्यांमधील प्रमुख आणि सर्वात महत्त्वाची मानली जाते. या देवीबद्दलची आख्यायिका एक मनोरंजक कथा सांगते. भंडासुरा या बलाढ्य राक्षसाचा छळ करून, देवांनी परम देवतेला प्रार्थना केली, जे नंतर महा कामेश्वर आणि ललिता त्रिपुरा सुंदरी म्हणून प्रकट झाले. त्यांनी, नंतर सर्व देवी -देवतांची निर्मिती केली, तर त्रिपुरा सुंदरीने भांडासुर राक्षसाचा स्वीकार केला, त्याचा नाश केला आणि त्याच्या अत्याचारातून जगाला सुटका दिली. देवीची हजार नावे सांगणारे पवित्र स्तोत्र ललिता सहस्रनाम ही कथा सांगते आणि तिची मोठी स्तुती करते. उल्लेखनीय सौंदर्याची एक तरुण मुलगी, तिला लाल रेशमामध्ये सुशोभित केलेले, आणि जाड, गडद, ​​फुलांचे बेडकेड आणि वाहणारे केस, एक चमकदार चेहरा, चमकदार गाल, माशाचे आकाराचे डोळे, दातांच्या चांगल्या पंक्ती आणि एक गोड स्मित असे चित्रित केले आहे. तिचे असे सुंदर रूप होते की तिचे पती भगवान शिव स्वतः तिच्यापासून डोळे काढून घेऊ शकत नव्हते. तिला पवित्र श्री चक्रावर डाव्या पायाने सिंहासनावर राजेशाही पद्धतीने बसलेले, तिच्या हातांमध्ये धरलेले, इतर शस्त्रांसह, उसाचे धनुष्य आणि फुलांचा बाण आणि तिच्या डोळ्यांमध्ये मातृ करुणेने चित्रित केले आहे. ह्या देवीच्या हातांमध्ये पाश, अंकुश,धनुुष्य व बाण आहेत.

तीन रूपे

• आठ वर्षीय त्रिपुरसुंदरी
• सोळा वर्षीय षोडशी
• युवा रुपीय ललिता त्रिपुरसुंदरी.

हे सुद्धा पहा

• त्रिपुर सुंदरी मंदिर

1. Kinsley, David (1998). Tantric Visions of the Divine Feminine: The Ten Mahāvidyās. Motilal Banarsidass Publ. p. 112. 2 सप्टेंबर 2017 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 4 मार्च 2018 रोजी पाहिले.