Angka Khmer ialah simbol-simbol yang digunakan untuk menulis nombor-nombor bagi beberapa bahasa di Kemboja, terutamanya bahasa Khmer, bahasa rasmi Kemboja. Catatan terawal yang mengandungi angka Khmer terdapat pada inskripsi bertarikh bertarikh 604 Masihi yang ditemui di kuil Bayang, terletak tidak jauh dari Angkor Borei[2][3].
Sistem angka | |
---|---|
Sistem angka Hindu-Arab | |
Arab barat Arab timur Burma India |
Khmer Mongol Thai |
Angka Asia timur | |
Batang pembilang Cina Jepun |
Korea Suzhou Vietnam |
Angka abjad | |
Abjad Armenia Āryabhaṭa Cyril |
Ge'ez Ibrani Yunani (Ionia) |
Sistem lain | |
Aegean Attic Babylon Brahmi Etruscan Inuit |
Maya Mesir Quipu Rom Sumeria Urnfield |
Sistem kedudukan dengan asas | |
Perpuluhan (10) | |
1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 12, 16, 20, 30, 36, 60 | |
Seperti sistem angka Hindu-Arab, angka Khmer moden juga menggunakan sistem tatatanda kedudukan perpuluhan. Orang Khmer telah menggunakan angka sifar dalam tempat perpuluhan sejak abad ke-7, dua ratus tahun sebelum penggunaannya di India.[2][4]Bagaimanapun, orang Khmer purba pada zaman Angkor juga menggunakan simbol-simbol berbeza untuk nombor 10,20 dan 100. Setiap gandaan 20 atau 100 memerlukan satu lejang tambahan di atas aksara, contohnya nombor 47 dibentuk dengan menggunakan simbol 20 bersama lejang aksara tambahan, diikuti dengan simbol untuk 7.[5] Percanggahan dengan sistem perpuluhan ini menunjukkan sistem angka Khmer pada zaman Angkor menggunakan sistem perduapuluhan.
Oleh kerana angka Thai dan angka Lao diadaptasi dari angka Khmer tua[6], persamaan dengan angka Khmer tua masih boleh dilihat pada kedua-dua sistem seperti di dalam jadual di bawah:
Value | Khmer | Thai | Lao |
---|---|---|---|
0 | ០ | ๐ | ໐ |
1 | ១ | ๑ | ໑ |
2 | ២ | ๒ | ໒ |
3 | ៣ | ๓ | ໓ |
4 | ៤ | ๔ | ໔ |
5 | ៥ | ๕ | ໕ |
6 | ៦ | ๖ | ໖ |
7 | ៧ | ๗ | ໗ |
8 | ៨ | ๘ | ໘ |
9 | ៩ | ๙ | ໙ |
Nama untuk nombor Khmer moden adalah berasaskan sistem dewiperlimaan, dengan penggunaan kedua-dua asas 5 dan asas 10. Contohnya, nombor 6 (ប្រាំមួយ) ditulis dengan 5 (ប្រាំ) ditambah dengan 1 (មួយ).
Kesemua nombor Khmer dari 1 hingga 5 berasal dari bahasa Mon-Khmer, kecuali nombor 0 yang dipinjam dari perkataan Sanskrit śūnya.
Nilai | Angka Khmer | Dalam perkataan | IPA | UNGEGN | ALA-LC | Nota |
---|---|---|---|---|---|---|
0 | ០ | សូន្យ | soun | sony | sūny | dari perkataan Sanskrit śūnya |
1 | ១ | មួយ | muəj | muŏy | muay | Sebelum penjodoh bilangan, /muəj/ diringkaskan kepada /mə/ dalam pengucapan biasa.[7] |
2 | ២ | ពីរ | piː (pɨl) | pir | bīr | Juga disebut /pir/ |
3 | ៣ | បី | ɓəj | bei | pī | |
4 | ៤ | បួន | ɓuən | buŏn | puan | |
5 | ៥ | ប្រាំ | pram | prăm | prâṃ |
Seperti dinyatakan sebelum ini, nombor dari 6 hingga 9 boleh dibentuk dengan menambah sebarang nombor dari 1 hingga 4 kepada nombor asas 5 (ប្រាំ), contohnya nombor 7 dibentuk dengan menambah asas 5 dengan 2. Lebih dari itu, orang Khmer menggunakan juga asas sepuluh, jadi nombor 14 dibentuk dengan menambah asas 10 dengan 4 dan nombor 16 dibentuk dengan menambah asas 10 dengan asas 5 dan nombor 1.
As mentioned above, the numbers from 6 to 9 may be constructed by adding any number between 1 to 4 to the base number 5 (ប្រាំ), so that 7 is Secara harfiah constructed as 5 plus 2. Beyond that, Khmer uses a decimal base, so that 14 is constructed as 10 plus 4, rather than 2 times 5 plus 4; and 16 is constructed as 10+5+1. Dalam pertuturan harian, nombor majmuk dari 11 hingga 19 boleh dibentuk menggunakan perkataan ដណ្ដប់ [dɔnɗɑp] yang didahului oleh sebarang nombor dari satu hingga sembilan, jadi nombor 15 dibentuk menjadi ប្រាំដណ្ដប់ [pram dɔnɗɑp], berbanding istilah piawai ដប់ប្រាំ [ɗɑp pram].[11]
Nilai | Angka Khmer | Dalam perkataan | IPA | UNGEGN | ALA-LC | Nota |
---|---|---|---|---|---|---|
6 | ៦ | ប្រាំមួយ | pram muəj | prăm muŏy | prâṃ muay | |
7 | ៧ | ប្រាំពីរ | pram piː (pram pɨl) | prăm pir | prâṃ bīr | |
8 | ៨ | ប្រាំបី | pram ɓəj | prăm bey | prâṃ pī | |
9 | ៩ | ប្រាំបួន | pram ɓuən | prăm buŏn | prâṃ puan | |
10 | ១០ | ដប់ | ɗɑp | dáb | ṭáp | Bahasa Cina Lama *di̯əp.[12] |
11 | ១១ | ដប់មួយ | ɗɑp muəj | dáb muŏy | ṭáp muay | Disebut juga មួយដណ្ដប់ [muəj dɔnɗɑp]. |
20 | ២០ | ម្ភៃ | mpʰej (məpʰɨj, mpʰɨj) | mphey | mbhai | Hasil /muəj/ + /pʰej/ (i.e. satu + dua puluh) |
Nombor dari tiga puluh hingga sembilan puluh dalam bahasa Khmer sangat mirip dengan nombor moden Thai dan Kantonis. Besar kemungkinan orang Khmer meminjamnya dari Bahasa Thai, kerana nombor-nombor tersebut tidak produktif dalam sistem Khmer (tidak boleh digunakan di luar lingkungan 30-90) dan memiliki persamaan fonologi yang ketara seperti yang dapat dilihat dalam jadual di bawah. Secara tidak formal, penutur boleh memilih untuk menggugurkan akhiran [səp] dan nombor masih boleh difahami. Contohnya, dibolehkan menyebut [pɐət muəj] (ប៉ែតមួយ) berbanding menyebut sepenuhnya [pɐət səp muəj] (ប៉ែតសិបមួយ).
Nilai | Angka Khmer | Dalam perkataan | IPA | UNGEGN | ALA-LC | |
---|---|---|---|---|---|---|
30 | ៣០ | សាមសិប | saːm səp | sam sĕb | sām sip | |
40 | ៤០ | សែសិប | sɐe səp | sê sĕb | sae sip | |
50 | ៥០ | ហាសិប | haː səp | ha sĕb | hā sip | |
60 | ៦០ | ហុកសិប | hok səp | hŏk sĕb | huk sip | |
70 | ៧០ | ចិតសិប | cət səp | chĕt sĕb | cit sip | |
80 | ៨០ | ប៉ែតសិប | pɐət səp | pêt sĕb | p″ait sip | |
90 | ៩០ | កៅសិប | kaw səp | kau sĕb | kau sip |
Perbandingan bahasa:
Nilai | Khmer | Thai | Thai Kuno | Lao | Kantonis | Teochew | Min Nan | Mandarin |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
3 ‒ | *saːm | sam | sǎam | sãam | saam1 | sã1 | sa1 (sam1) | sān |
4 ‒ | *sɐe | si | sài | sii | sei3 | si3 | si3 | sì |
5 ‒ | *haː | ha | ngùa | hàa | ng5 | ŋou6 | go2 | wǔ |
6 ‒ | *hok | hok | lòk | hók | luk6 | lak8 | lak2 (liok8) | liù |
7 ‒ | *cət | chet | jèd | jét | cat1 | tsʰik4 | chit2 | qī |
8 ‒ | *pɐət | paet | pàed | pàet | baat3 | poiʔ4 | bpui2 (pat4) | bā |
9 ‒ | *kaw | kao | jao | kâo | gau2 | kao2 | kau4 | jiǔ |
10 ‒ | *səp | sip | jǒng | síp | sap6 | tsap8 | tzhap2 | shí |
Nombor Khmer piawai yang bermula dari seratus adalah seperti berikut:
Nilai | Angka Khmer | Dalam perkataan | IPA | UNGEGN | ALA-LC | Nota[13] |
---|---|---|---|---|---|---|
100 | ១០០ | មួយរយ | muəj rɔj (rɔj, mərɔj) | muŏy rôy | muay ray | Mungkin dipinjam dari Bahasa Thai ร้อย roi. |
1 000 | ១០០០ | មួយពាន់ | muəj piːən | muŏy peăn | muay bân | Dari Bahasa Thai พัน phan. |
10 000 | ១០០០០ | មួយម៉ឺន | muəj məɨn | muŏy mœŭn | muay muȳn | Dari Bahasa Thai หมื่น muen. |
100 000 | ១០០០០០ | មួយសែន | muəj saːen | muŏy sên | muay s″ain | Dari Bahasa Thai แสน saen. |
1 000 000 | ១០០០០០០ | មួយលាន | muəj liːən | muŏy leăn | muay lân | Dari Bahasa Thai ล้าน lan. |
10 000 000 | ១០០០០០០០ | មួយកោដិ | muəj kaot | muŏy kaôdĕ | muay koṭi | Dari bahasa Sanskrit dan bahasa Pali koṭi. |
Walaupun [muəj kaot] មួយកោដិ sering digunakan untuk 10 juta, di beberapa kawasan ia sering diucapkan untuk merujuk kepada satu billion (yang lebih tepat disebut [muəj rɔj kaot] មួយរយកោដិ). Bagi mengelakkan kekeliruan, kadang-kadang [muəj ɗɑp liːən] មួយដប់លាន digunakan untuk 10 juta, [muəj rɔj liːən] មួយរយលាន untuk 100 juta, dan [muəj piːən liːən] មួយពាន់លាន ("satu ribu juta") untuk 1 bilion.[14]. Dialek-dialek Kemboja yang berbeza juga menggunakan nombor asas yang berbeza untuk membentuk nombor yang lebih besar dari seribu. Beberapa contohn dapat dilihat di dalam jadual di bawah:
Nilai | Angka Khmer | Dalam perkataan [14][15] | IPA | UNGEGN | ALA-LC | Nota |
---|---|---|---|---|---|---|
10 000 | ១០០០០ | (មួយ)ដប់ពាន់ | (muəj) ɗɑp piːən | (muŏy) dáb peăn | (muay) ṭáp bân | Secara harfiah "(satu) sepuluh ribu" |
100 000 | ១០០០០០ | (មួយ)ដប់ម៉ឺន | (muəj) ɗɑp məɨn | (muŏy) dáb mœŭn | (muay) ṭáp muȳn | Secara harfiah "(satu) sepuluh puluh ribu" |
100 000 | ១០០០០០ | មួយរយពាន់ | muəj rɔj piːən | muŏy rôy peăn | muay ray bân | Secara harfiah "seratus ribu" |
1 000 000 | ១០០០០០០ | មួយរយម៉ឺន | muəj rɔj məɨn | muŏy rôy mœŭn | muay ray muȳn | Secara harfiah "seratus puluh ribu" |
10 000 000 | ១០០០០០០០ | (មួយ)ដប់លាន | (muəj) ɗɑp liːən | (muŏy) dáb leăn | (muay) ṭáp lân | Secara harfiah "(satu) sepuluh juta" |
100 000 000 | ១០០០០០០០០ | មួយរយលាន | muəj rɔj liːən | muŏy rôy leăn | muay ray lân | Secara harfiah "seratus juta" |
1 000 000 000 | ១០០០០០០០០០ | មួយពាន់លាន | muəj piːən liːən | muŏy peăn leăn | muay ray bân | Secara harfiah "seribu juta" |
Sepertimana nombor Khmer zaman Angkor yang menggunakan asas - 20, bahasa Khmer moden juga memiliki perkataan-perkataan khusus untuk menghitung buah, mirip dengan bahasa Inggeris yang menggunakan perkataan-perkataan seperti "dozen" untuk menghitung benda-benda seperti telur[16].
Nilai | Angka Khmer | Dalam perkataan | IPA | UNGEGN | ALA-LC | Nota |
---|---|---|---|---|---|---|
4 | ៤ | ដំប | dɑmbɑː | dâmbâ | ṭaṃpa | Juga ditulis ដំបរ (dâmbâr atau ṭaṃpar) |
40 | ៤០ | ផ្លូន | ploːn | phlon | phlūn | Dari zaman pra-Angkor *plon "40" |
80 | ៨០ | ពីរផ្លូន | piː~pɨl ploːn | pir phlon | bir phlūn | Secara harfiah "dua empat puluh" |
400 | ៤០០ | ស្លឹក | slək | slœ̆k | slẏk | Dari zaman pra-Angkor *slik "400" |
Hasil dari pengaruh yang berpanjangan dari kesusasteraan bahasa Sanskrit dan Pali , mungkin kadangkala orang Khmer meminjam beberapa perkataan untuk menghitung. Kecuali beberapa nombor yang tiada dalam bahasa Khmer seperti 0 dan 100, secara umumnya nombor-nombor pinjaman ini terhad digunakan dalam teks-teks sastera, agama dan sejarah dan jarang digunakan dalam perbualan harian. Antara punca menurunnya penggunaan nombor-nombor pinjaman ini ialah kemunculan gerakan kebangsaan Khmer pada tahun 1960an yang cuba untuk membuang semua perkataan-perkataan Sanskrit dan Pali. Khmer Rouge juga melakukan usaha yang sama untuk membersihkan bahasa dengan membuang semua perkataan yang dianggap salah secara politik.[17]
Nilai | Angka Khmer | Dalam perkataan | IPA | UNGEGN | ALA-LC | Nota |
---|---|---|---|---|---|---|
12 | ១២ | ទ្វាទស | tvietʊəh tvieteaʔsaʔ |
tvéatôs(â) | dvādas(a) | Sanskrit, Pali dvādasa |
13 or 30 | ១៣ or ៣០ | ត្រីទស | trəj tʊəh | trei tôs | trǐ das | Sanskrit, Pali trayodasa |
28 | ២៨ | អស្តាពីស | ʔahsdaː piː sɑː | ’asta pi sâ | qastā bǐ sa | Sanskrit (8, aṣṭá-) (20, vimsati) |
Seperti (ที่ thi) dalam bahasa Thai dan (thứ) dalam bahasa Vietnam , ទី [tiː] digunakan oleh orang Khmer untuk membentuk nombor ordinal dengan meletakkannya di hadapan nombor kardinal.[18]
Maksud | Khmer | IPA | UNGEGN | ALA-LC | |
---|---|---|---|---|---|
Pertama | ទីមួយ | tiː muəj | ti muŏy | dī muay | |
Kedua | ទីពីរ | tiː piː~pɨl | ti pir | dī bīr | |
Ketiga | ទីបី | tiː ɓəj | ti bei | dī pī |
Secara umumnya, nombor zaman pra Angkor dan Angkor menggunakan sistem dua asas iaitu asas 5 dan asas 20. Tidak seperti Khmer moden, sistem perpuluhan sangat terhad digunakan, dengan kedua-dua nombor sepuluh dan seratus dipinjam dari bahasa Cina dan Sanskrit. Orang Khmer Angkor juga menggunakan Sanskrit untuk merekodkan tarikh, kadang-kadang mencampurkannya dengan angka Khmer asli, satu amalan yang kekal wujud sehingga kurun ke-20.[19] Nombor untuk 20, 40 dan 400 mungkin diikuti dengan hasil darab nombor, dengan digit tambahan diletakkan pada hujungnya, jadi 27 dibentuk sebagai dua puluh-satu-tujuh, atau 20×1+7.
Nilai | Angka Khmer | Orthography[5] | Nota |
---|---|---|---|
1 | ១ | mvay | |
2 | ២ | vyar | |
3 | ៣ | pi | |
4 | ៤ | pvan | |
5 | ៥ | pram | (7 : pramvyar or pramvyal) |
10 | ១០ | tap | Bahasa Cina Lama *di̯əp.[12] |
20 | ២០ | bhai | |
40 | ៤០ | plon | |
80 | ៨០ | bhai pvan | Secara harfiah "empat dua puluh" |
100 | ១០០ | çata | Bahasa Sanskrit (100, sata). |
400 | ៤០០ | slik |
Proto-Khmer ialah nenek moyang hipotetik untuk bahasa Khmer moden yang mengandungi pelbagai ciri-ciri bahasa Mon-Khmer. Dengan membandingkan kedua-dua nombor Khmer moden dan Khmer Angkor dengan bahasa-bahasa Mon-Khmer Timur (atau Khmero-Vietik) seperti bahasa-bahasa Pearik, Proto-Viet-Mong, Bahasa Katuik dan Bahasa Bahnarik; memungkinkan pembinaan semula untuk Proto-Khmer seperti berikut[20].
Berbeza dengan bentuk-bentuk terkemudian nombor Khmer, Proto-Khmer memiliki sistem nombor perpuluhan tunggal. Nombor dari satu hingga lima adalah sama dengan yang terdapat dalam bahasa Khmer moden dan bahasa Mon-Khmer, sementara nombor dari enam hingga sembilan tidak ada sisanya dalam sistem moden, dan nombor sepuluh *kraaj (atau *kraay) sama dengan nombor moden untuk “seratus”. Ada kemungkinan permulaan *k, yang ditemui dalam nombor dari enam hingga sepuluh, adalah tanda awalan (prefix).[20]
Nilai | Angka Khmer | Pembinaan semula[21][22] | Nota |
---|---|---|---|
5 | ៥ | *pram | |
6 | ៦ | *krɔɔŋ | |
7 | ៧ | *knuul | |
8 | ៨ | *ktii | Sama asas seperti perkataan “tangan”, *tii. |
9 | ៩ | *ksaar | |
10 | ១០ | *kraaj | Bersamaan dengan perkataan moden /rɔj/ (seratus). |
|coauthors=
ignored (|author=
suggested) (bantuan)|coauthors=
ignored (|author=
suggested) (bantuan)|first=
missing |last=
(bantuan)|coauthor=
ignored (|author=
suggested) (bantuan)
|coauthors=
ignored (|author=
suggested) (bantuan)
|coauthor=
ignored (|author=
suggested) (bantuan)
|month=
ignored (bantuan)