Industrija tal-lavanja f'Wales

Il-qsim tal-blokok tal-lavanja bil-martell u bl-iskalpell għall-produzzjoni tal-lavanja għat-tisqif jirrikjedi ħila kbira. Dan il-proċess ma kienx mekkanizzat qabel it-tieni nofs tas-seklu 20, u xi lavanja għadha tiġi prodotta b'dan il-mod. Dawn il-ħaddiema tal-barrieri kienu qed jaħdmu fil-Barriera ta' Dinorwic, Wales, għall-ħabta tal-1910.

L-industrija tal-lavanja f'Wales ilha teżisti minn żmien ir-Rumani, meta l-lavanja kienet tintuża biex jissaqqaf il-forti f'Segontium, issa Caernarfon. L-industrija tal-lavanja kibret bil-mod sal-bidu tas-seklu 18, imbagħad splodiet matul ir-Rivoluzzjoni Industrijali f'Wales sal-aħħar tas-seklu 19, u matul dan iż-żmien l-iżjed żoni importanti għall-produzzjoni tal-lavanja kienu jinsabu fil-Majjistral ta' Wales. Dawn is-siti kienu jinkludu l-Barriera ta' Penrhyn qrib Bethesda, il-Barriera ta' Dinorwic qrib Llanberis, il-barrieri tal-Wied ta' Nantlle, u Blaenau Ffestiniog, fejn il-lavanja kienet tiġi estratta mill-minjieri iktar milli mill-barrieri. Il-barrieri ta' Penrhyn u ta' Dinorwig kienu l-ikbar żewġ barrieri tal-lavanja fid-dinja,^[1] u l-minjiera ta' Oakeley f'Blaenau Ffestiniog kienet l-ikbar minjiera tal-lavanja fid-dinja.^[2] Il-lavanja tintuża primarjament għat-tisqif, iżda tiġi prodotta wkoll bħala ħaġra eħxen għal varjetà ta' użi inkluż il-madum tal-art, l-uċuħ tal-imwejjed tax-xogħol u l-lapidi.^[3]

Sal-aħħar tas-seklu 18, il-lavanja kienet tiġi estratta fuq skala żgħira minn gruppi ta' ħaddiema tal-barrieri li kienu jħallsu royalty (miżata) lis-sid tal-art, kienu jittrasportaw il-lavanja fuq il-karrijiet sal-portijiet, u mbagħad kienu jittrasportawha bil-baħar lejn l-Ingilterra, lejn l-Irlanda u xi kultant lejn Franza. Lejn l-aħħar tas-seklu, is-sidien tal-art bdew joperaw il-barrieri huma stess, fuq skala ikbar. Wara li l-gvern abolixxa d-dazju fuq il-lavanja fl-1831, it-tkabbir rapidu ġie inċentivat permezz tal-kostruzzjoni ta' linji ferrovjarji tal-gejġ dejjaq għat-trasport tal-lavanja sal-portijiet.

L-industrija tal-lavanja ddominat l-ekonomija tal-Majjistral ta' Wales matul it-tieni nofs tas-seklu 19, iżda kienet fuq skala ferm iżgħar f'inħawi oħra. Fl-1898, forza tax-xogħol ta' 17,000 raġel ipproduċew nofs miljun tunnellata ta' lavanja. Tilwima industrijali qalila fil-Barriera ta' Penrhyn bejn l-1900 u l-1903 immarkat il-bidu tad-deklin tal-industrija, u fl-Ewwel Gwerra Dinjija kien hemm tnaqqis kbir fl-għadd ta' rġiel impjegati fl-industrija. Id-Depressjoni l-Kbira u t-Tieni Gwerra Dinjija wasslu għall-għeluq ta' bosta barrieri iżgħar, u l-kompetizzjoni minn materjali oħra tat-tisqif, b'mod partikolari l-madum, irriżultat fl-għeluq tal-biċċa l-kbira tal-barrieri l-kbar fis-snin 60 u 70 tas-seklu 20. Il-produzzjoni tal-lavanja għadha għaddejja fuq skala ferm iżgħar.

Fit-28 ta' Lulju 2021, il-pajsaġġ tal-lavanja tal-Majjistral ta' Wales tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO,^[4] filwaqt li fil-bidu tal-2018 il-lavanja ta' Wales ġiet iddeżinjata mill-Unjoni Internazzjonali tax-Xjenzi Ġeoloġiċi bħala Riżorsa u Wirt tal-Ġebel Globali.^[5]

Bidu

L-iżjed depożiti importanti tal-lavanja f'Wales huma d-depożiti Kambrijani fin-Nofsinhar ta' Bangor u Caernarfon u d-depożiti Ordoviċjani madwar Blaenau Ffestiniog.

Id-depożiti tal-lavanja ta' Wales jagħmlu parti minn tliet stadji ġeoloġiċi: Kambrijan, Ordoviċjan u Silurjan. Id-depożiti Kambrijani jinsabu fil-Lbiċ minn Conwy sa qrib Criccieth; dawn id-depożiti kienu jiġu estratti mill-Barrieri ta' Penrhyn u ta' Dinorwig u mill-Wied ta' Nantlle. Hemm depożiti iżgħar f'żoni oħra, pereżempju f'Anglesey. Id-depożiti Ordoviċjani jinsabu fil-Lbiċ minn Betws-y-Coed sa Porthmadog; dawn id-depożiti kienu jiġu estratti mill-minjieri f'Blaenau Ffestiniog. Hemm depożiti oħra tal-lavanja Ordoviċjana iktar lejn in-Nofsinhar, minn Llangynnog sa Aberdyfi, li kienet tiġi estratta l-iktar mill-barrieri fl-inħawi ta' Corris, bi ftit depożiti żgħar fil-Lbiċ ta' Wales, l-iktar f'Pembrokeshire. Id-depożiti Silurjani jinsabu primarjament iktar lejn il-Lvant fil-Wied ta' Dee u madwar Machynlleth.

Il-preġji tal-lavanja bħala materjal tal-kostruzzjoni u tat-tisqif ilhom rikonoxxuti minn żmien ir-Rumani. Il-forti Ruman f'Segontium, Caernarfon, oriġinarjament kien imsaqqaf bil-madum, iżda iktar 'il quddiem diversi livelli kien fihom il-lavanja, li kienet tintuża kemm għat-tisqif kif ukoll għall-art. L-eqreb depożiti jinsabu madwar ħames mili (8 kilometri) 'il bogħod fl-inħawi ta' Cilgwyn, u dan jindika li l-lavanja ma kinitx tintuża sempliċement għaliex kienet tkun disponibbli fil-post. Matul il-Medju Evu, il-lavanja kienet tiġi estratt fuq skala żgħira f'diversi żoni. Il-Barriera ta' Cilgwyn fil-Wied ta' Nantlle tmur lura għas-seklu 12, u x'aktarx li hija l-eqdem waħda f'Wales. L-ewwel rekord tal-estrazzjoni tal-lavanja fl-inħawi li mbagħad saru s-sit tal-Barriera ta' Penrhyn kien fl-1413, meta reġistru tal-kirjiet ta' Gwilym ap Griffith jiddokumenta li diversi inkwilini kienu jitħallsu 10 pence kull wieħed għall-produzzjoni ta' 5,000 biċċa tal-lavanja. Il-Barriera tal-Lavanja ta' Aberllefenni jaf bdiet topera bħala minjiera tal-lavanja diġà mis-seklu 14. L-iżjed data bikrija kkonfermata li bdiet topera fiha tmur lura għall-bidu tas-seklu 16, meta d-dar lokali ta' Plas Aberllefenni kienet imsaqqfa bil-lavanja minn din il-barriera.

Il-problemi tat-trasport kienu jfissru li l-lavanja normalment kienet tintuża pjuttost qrib il-barrieri, għalkemm kien hemm ftit trasport bil-baħar. Poeżija tal-poeta tas-seklu 15 Guto'r Glyn tistaqsi lid-Dekan ta' Bangor jibgħat tagħbija tal-lavanja bil-baħar minn Aberogwen, qrib Bangor, sa Rhuddlan biex tissaqqaf dar f'Henllan, qrib Denbigh. Ir-relitt ta' vapur tal-injam li kien qed iġorr il-lavanja lesta ġie skopert fl-Istrett ta' Menai u huwa maħsub li jmur lura għas-seklu 16. Sat-tieni nofs tas-seklu 16, kien hemm kummerċ żgħir bl-esportazzjoni tal-lavanja lejn l-Irlanda minn portijiet bħal dawk ta' Beaumaris u ta' Caernarfon. L-esportazzjoni tal-lavanja mill-Barriera ta' Penrhyn ġiet irreġistrata mill-1713 meta 14-il tagħbija bil-baħar, b'total ta' 415,000 biċċa tal-lavanja, intbagħtu lejn Dublin. Il-lavanja ġiet ittrasportata lejn il-portijiet biż-żwiemel u bl-ixkejjer, u iktar 'il quddiem bil-karrijiet. Dan ix-xogħol xi kultant kien isir min-nisa, li kien l-unika involviment tan-nisa f'industrija li mill-bqija kienet esklużivament maskili.

Sal-aħħar tas-seklu 18, il-lavanja kienet tiġi estratt minn bosta fosos żgħar minn partenarjati żgħar ta' rġiel lokali, li ma kellhom il-kapital biex ikabbru iktar. Il-ħaddiema tal-barrieri normalment kellhom iħallsu kera jew royalty lil xi sid tal-art, minkejja li l-ħaddiema tal-Barriera ta' Cilgwyn ma kienu jħallsu l-ebda miżata. Ittra mill-aġent tal-proprjetà ta' Penrhyn, John Paynter, fl-1738 tilmenta li l-kompetizzjoni minn Cilgwyn kienet qed taffettwa l-lavanja estratta fil-Barriera ta' Penrhyn. Il-lavanja mill-Barriera ta' Cilgwyn setgħet tiġi estratta iktar bl-irħis u b'hekk setgħet tinbigħ b'iktar qligħ. Il-Barriera ta' Penrhyn introduċiet daqsijiet ikbar tal-lavanja bejn l-1730 u l-1740, u tat ismijiet lil dawn id-daqsijiet li saru standard. Dawn kienu jvarjaw minn "Dukessi", l-ikbar daqs ta' 24 pulzier (610 millimetru) bi 12-il pulzier (300 millimetru), għal "Kontessi", "Sinjorini" u "Doppji" sal-iżgħar daqs, is-"Singli".

Tkabbir (1760-1830)

Il-Barriera ta' Cilgwyn, l-eqdem waħda f'Wales, kienet wieħed mill-iżjed produtturi importanti tal-lavanja fis-seklu 18. Il-barrieri kienet tinsab fuq art tal-Kuruna, u l-ħaddiema tal-barriera ma kellhomx iħallsu royalty lil xi sid tal-art qabel l-1745.^[6]

Methusalem Jones, li qabel kien ħaddiem tal-barrieri f'Cilgwyn, beda jaħdem fil-Barriera ta' Diffwys f'Blaenau Ffestiniog fis-snin 60 tas-seklu 18, li saret l-ewwel barriera kbira fl-inħawi. Is-sidien tal-art il-kbar inizjalment kienu kuntenti joħorġu "noti dwar it-teħid mill-art", li permezz tagħhom l-individwi kienu jitħallew jaħdmu fl-estrazzjoni tal-lavanja fl-artijiet tagħhom għal kera fis-sena ta' ftit xelini u għall-ħlas ta' royalty fuq il-produzzjoni tal-lavanja. L-ewwel sid tal-art li ħa f'idejh ix-xogħol tal-estrazzjoni u tal-produzzjoni tal-lavanja fl-art tiegħu kien sid il-Barriera ta' Penrhyn, Richard Pennant, li iktar 'il quddiem sar il-Baruni Penrhyn. Fl-1782, l-irġiel li kienu jaħdmu fl-estrazzjoni tal-lavanja fis-sit inxtraw jew tkeċċew, u Pennant ħatar lil James Greenfield bħala aġent. Fl-istess sena, il-Baruni Penrhyn fetaħ barriera ġdida f'Caebraichycafn qrib Bethesda, li mbagħad saret magħrufa bħala l-Barriera ta' Penrhyn u bħala l-ikbar barriera tal-lavanja fid-dinja. Sal-1792, din il-barriera kienet qed timpjega 500 raġel u kienet qed tipproduċi 15,000 tunnellata ta' lavanja fis-sena. Fil-Barriera ta' Dinorwig, partenarjat kbir wieħed ħa r-riedni f'idejh fl-1787, u fl-1809, is-sid tal-art Thomas Assheton Smith ta' Vaynol, ħa l-ġestjoni tal-barriera f'idejh. Il-barrieri ta' Cilgwyn ittieħdu f'idejn kumpanija fl-1800, u d-diversi xogħlijiet sparpaljati fi tliet lokalitajiet ġew amalgamati f'barriera waħda. L-ewwel magna bl-istim li ntużat fl-industrija tal-lavanja kienet pompa installata fil-Barriera ta' Hafodlas fil-Wied ta' Nantlle fl-1807, iżda l-biċċa l-kbira tal-barrieri kienu jiddependu fuq l-enerġija idroelettrika biex jitħaddem il-makkinarju.

Sa dak iż-żmien Wales kienet qed tipproduċi iktar minn nofs l-output tal-lavanja tar-Renju Unit, jiġifieri 26,000 tunnellata mill-produzzjoni totali tar-Renju Unit ta' 45,000 tunnellata fl-1793. F'Lulju 1794, il-gvern impona taxxa ta' 20 % fuq il-lavanja kollha li kienet tiġi ttrasportata lejn il-kosta, u b'hekk il-produtturi ta' Wales kienu żvantaġġati meta mqabbla mal-produtturi interni li setgħu jużaw in-network ta' kanali għad-distribuzzjoni tal-prodott tagħhom. Ma kien hemm l-ebda taxxa fuq il-lavanja li kienet tintbagħat 'il barra mill-pajjiż, u għaldaqstant l-esportazzjoni lejn l-Istati Uniti żdiedet gradwalment. Il-Barriera ta' Penrhyn baqgħet tikber, u fl-1799 Greenfield introduċa s-sistema ta' "galleriji", jiġifieri saffi mtarrġin b'fond ta' bejn 9 metri u 21 metru. Fl-1798, il-Baruni Penrhyn bena l-Linja tat-Tramm immexxi miż-żwiemel ta' Llandegai għat-trasport tal-lavanja mill-Barriera ta' Penrhyn, u fl-1801 din ġiet sostitwita mil-linja ferrovjarja b'gejġ dejjaq, waħda mill-iżjed linji ferrovjarji bikrin. Il-lavanja kienet tiġi ttrasportata lejn il-baħar fil-Port ta' Penrhyn li kien inbena fis-snin 90 tas-seklu 18. Il-Linja Ferrovjarja ta' Padarn infetħet fl-1824 bħala linja tat-tramm għall-Barriera ta' Dinorwig, u ġiet ikkonvertita f'linja ferrovjarja fl-1843. Kienet topera minn Gilfach Ddu qrib Llanberis sal-Port ta' Dinorwic f'Y Felinheli. Il-Linja Ferrovjarja ta' Nantlle nbniet fl-1828 u ġiet operata biż-żwiemel li kienu jġorru l-lavanja minn diversi barrieri fil-Wied ta' Nantlle sal-port f'Caernarfon.

L-eqqel tal-produzzjoni (1831-1878)

Tkabbir f'Blaenau Ffestiniog

Il-barrieri li kellhom kollegament ferrovjarju tagħhom stess sa port kellhom vantaġġ kbir. Fl-istampa l-lavanja lesta qed titgħabba fil-vaguni tal-lavanja fil-Barriera ta' Penrhyn għall-ħabta tal-1913.

Fl-1831 id-dazji fuq il-lavanja ġew aboliti, u dan għen biex ikun hemm tkabbir rapidu fl-industrija, b'mod partikolari peress li d-dazji fuq il-madum ma ġewx aboliti qabel l-1833. Il-Linja Ferrovjarja ta' Ffestiniog inbniet bejn l-1833 u l-1836 biex tiġi ttrasportata l-lavanja minn Blaenau Ffestiniog sar-raħal kostali ta' Porthmadog, fejn kienet tiġi mgħobbija fuq il-vapuri. Il-linja ferrovjarja nbniet b'pendil sabiex il-vaguni mgħobbija bil-lavanja setgħu jitmexxew 'l isfel bil-gravità t-triq kollha minn Blaenau Ffestiniog sal-port. Il-vaguni l-vojta kienu jerġgħu jittellgħu biż-żwiemel. Dan għen it-tkabbir fil-barrieri ta' Blaenau Ffestiniog, li qabel kellhom jittrasportaw il-lavanja bil-karrijiet u bil-karrettuni sa Maentwrog biex imbagħad tiġi mgħobbija fuq dgħajjes żgħar u titniżżel tul ix-xmara Dwyryd sal-estwarju, fejn kienet tiġi ttrasferita fuq bastimenti ikbar. Kien hemm iktar tkabbir f'Blaenau meta John Whitehead Greaves, li kien qed imexxi l-Barriera ta' Votty mill-1833, kera l-art bejn din il-barriera u t-triq prinċipali bejn Ffestiniog u Betws-y-Coed. Wara snin ta' tħaffir, huwa sab il-Vina Antika famuża fl-1846 f'dik li mbagħad saret il-Barriera ta' Llechwedd. Fl-1842 kien hemm nar kbir li qered parti kbira ta' Amburgu, u dan wassal għal domanda għal-lavanja għar-rikostruzzjoni. B'hekk il-Ġermanja saret suq importanti, b'mod partikolari għal-lavanja ta' Ffestiniog.

Mekkanizzazzjoni u żieda fil-produzzjoni

Fl-1843, il-Linja Ferrovjarja ta' Padarn saret l-ewwel linja ferrovjarja tal-barrieri li użat vaguni mmexxija bl-istim, u t-trasport tal-lavanja li beda jsir bil-ferroviji iktar milli bil-vapuri ġie ffaċilitat meta l-Linja Ferrovjarja ta' Londra u tal-Majjistral bnew fergħat li jikkollegaw il-Port ta' Penrhyn u l-Port ta' Dinorwic mal-linja prinċipali fl-1852. Il-Linja Ferrovjarja ta' Corris fetħet bħala l-Linja tat-Tramm imħaddem biż-żwiemel ta' Corris, Machynlleth u x-Xmara Dovey fl-1859, u kkollegat il-barrieri tal-lavanja madwar Corris u Aberllefenni mal-imħażen tul l-estwarju tax-xmara Dyfi. Il-Linja Ferrovjarja ta' Ffestiniog ġiet ikkonvertita għall-istim fl-1863, u l-Linja Ferrovjarja ta' Talyllyn infetħet fl-1866 biex isservi l-Barriera ta' Bryn Eglwys fuq il-villaġġ ta' Abergynolwyn. Il-Barriera ta' Bryn Eglwys kibret u saret waħda mill-ikbar barrieri fiċ-ċentru ta' Wales, impjegat 300 raġel u pproduċiet 30 % tal-output totali tad-distrett ta' Corris. Il-Linja Ferrovjarja ta' Cardigan infetħet fl-1873, parzjalment għat-trasport tal-lavanja, u ppermettiet lill-Barriera ta' Glogue f'Pembrokeshire tikber u timpjega 80 raġel.

L-istruttura fil-quċċata ta' xaqliba kienet tospita t-tagħmir li bih il-vaguni mgħobbija bil-lavanja kienu jitniżżlu 'l isfel bil-ħabel. Il-piż tal-vaguni mgħobbija bil-lavanja kien jintuża biex jittellgħu l-vaguni vojta. Din l-istruttura partikolari tinsab fil-Barriera ta' Dinorwig.

Il-mekkanizzazzjoni ġiet introdotta gradwalment sabiex il-biċċa l-kbira tal-aspetti tal-industrija jsiru iktar effiċjenti, b'mod partikolari f'Blaenau Ffestiniog fejn il-lavanja Ordoviċjana kienet inqas dgħajfa mil-lavanja Kambrijana iktar fit-Tramuntana, u għaldaqstant kienet eħfef biex tinħadem bil-magni. L-impjanti tal-lavanja evolvew bejn l-1840 u l-1860, u tħaddmu b'xaft uniku tul il-binja li seta' jiġbor flimkien operazzjonijiet bħall-issegar, l-illixxar u t-tlestija tal-lavanja. Fl-1859, John Whitehead Greaves ivvinta l-mejda tal-issegar ta' Greaves għall-produzzjoni ta' blokok għat-tagħmir tal-qsim tal-lavanja. Imbagħad, fl-1856 introduċa magna rotattiva għat-tlestija tal-lavanja maqsuma. Il-qsim tal-blokok għall-produzzjoni tal-lavanja tat-tisqif kien reżistenti għall-mekkanizzazzjoni, u baqa' jsir b'mazza u bi skalpell. Sors addizzjonali ta' introjtu mis-snin 60 tas-seklu 19 kien il-produzzjoni ta' blokok eħxen tal-lavanja li kienu jiġu llixxati u jintużaw għal bosta skopijiet, pereżempju għall-art, għal-lapidi tal-oqbra u għall-imwejjed tal-biljard.

Il-barrieri l-kbar setgħu jagħlu qligħ kbir. Il-Ġurnal dwar l-Estrazzjoni fl-1859 stima li l-Barriera ta' Penrhyn ipproduċiet profitt nett annwali ta' £100,000, u l-Barriera ta' Dinorwig ta' £70,000 fis-sena. Mill-1860 'il quddiem, il-prezzijiet tal-lavanja għolew ferm b'mod kostanti. Il-barrieri kibru u l-popolazzjoni tad-distretti tal-barrieri kibret ukoll, pereżempju l-popolazzjoni tal-parroċċa ta' Ffestiniog żdiedet minn 732-1,801 ruħ għal 11,274 ruħ fl-1881. Il-produzzjoni totali ta' Wales laħqet it-350,000 tunnellata fis-sena sal-aħħar tas-snin 60 tas-seklu 19. Minn dan it-total, iktar minn 100,000 tunnellata kienu jiġu prodotti fl-inħawi ta' Bethesda, l-iktar mill-Barriera ta' Penrhyn. Blaenau Ffestiniog ipproduċa kważi l-istess ammont, u l-Barriera ta' Dinorwig waħedha pproduċiet 80,000 tunnellata fis-sena. Il-barrieri tal-Wied ta' Nantlle pproduċew 40,000 tunnellata, filwaqt li l-kumplament ta' Wales 'il barra minn dawn l-inħawi pproduċa madwar 20,000 tunnellata fis-sena biss. Sal-aħħar tas-snin 70 tas-seklu 19, Wales kienet qed tipproduċi 450,000 tunnellata ta' lavanja fis-sena, imqabbla ma' ftit iktar minn 50,000 tunnellata għall-kumplament tar-Renju Unit, li dak iż-żmien kien jinkludi l-Irlanda. Fl-1882, 92 % tal-produzzjoni tar-Renju Unit kienet ġejja mill-Barrieri ta' Penrhyn u ta' Dinorwig f'Wales, li kienu qed jipproduċu nofs dan l-ammont bejniethom. Alun Richards ikkummenta fuq l-importanza tal-industrija tal-lavanja u stqarr:

Iddominat l-ekonomija tal-Majjistral ta' Wales, fejn, sa nofs is-seklu 19 kienet tirrappreżenta kważi nofs id-dħul totali mill-kummerċ, mill-industrija u mill-professjonijiet, u f'Wales inġenerali, il-valur tal-output kien komparabbli ma' dak tal-faħam.

Il-prosperità tal-industrija tal-lavanja wasslet għat-tkabbir ta' għadd ta' industriji assoċjati. Il-bini tal-vapuri żdied f'għadd ta' postijiet kostali, b'mod partikolari f'Porthmadog, fejn inbnew 201 vapuri bejn l-1836 u l-1880. Kumpaniji tal-inġinerija ġew stabbiliti biex ifornixxu lill-barrieri, b'mod partikolari De Winton f'Caernarfon. Fl-1870, De Winton bniet u għammret sit tax-xogħol sħiħ għall-Barriera ta' Dinorwig, b'makkinarju mħaddem bix-xaftijiet fuqhom li kienu mħaddmin bl-ikbar rota tal-ilma fir-Renju Unit, b'dijametru ta' iktar minn 50 pied.

Ħaddiema

Kien hemm diversi kategoriji differenti ta' ħaddiema fil-barrieri. Il-ħaddiema tal-barrieri proprja, li kienu jirrappreżentaw ftit iktar minn 50 % tal-forza tax-xogħol, kien jaħdmu l-lavanja f'gruppi ta' tlieta, erbgħa, sitta jew tmienja, magħrufa bħala bargain gangs. Gang ta' erbgħa tipikament kienet tikkonsisti minn żewġ "irġiel li kienu jaħdmu fuq il-blat", li kienu jieħdu ħsieb l-ibblastjar tal-blat għall-produzzjoni tal-blokok, irġiel li kienu jieħdu ħsieb il-qsim tal-blokok b'martell u bi skalpell, u rġiel li kienu ħsieb il-finitura tal-lavanja. Rybelwr normalment kien ikun tifel li qed jitgħallem ix-xogħol, li seta' jħuf fil-galleriji u joffri l-għajnuna lill-ħaddiema. Xi kultant gang kienet tagħtih blokk tal-lavanja għall-qsim. Gruppi oħra kienu l-"irġiel tal-blat ħażin" li normalment kienu jaħdmu f'gruppi ta' tlieta, u kienu jneħħu l-blat mhux tajjeb biex jinħadem mill-wiċċ, u l-"irġiel tal-iskart" li kienu jieħdu ħsieb jikklerjaw l-iskart mill-galleriji u kienu jistivawh madwar il-barriera f'munzelli. Madwar għaxra fil-mija biss, jew inqas, tal-blat estratt kien isir prodott lest.

L-irġiel tal-blat ħażin u l-irġiel tal-iskart normalment kienu jitħallsu għal kull tunnellata ta' materjal li jneħħu, iżda l-ħaddiema l-oħra tal-barrieri kienu jitħallsu b'sistema ferm iktar ikkumplikata. Parti mill-ħlas kien jiġi ddeterminat mill-għadd ta' biċċiet tal-lavanja prodotti mill-gang, iżda dan seta' jvarja ferm skont in-natura tal-blat fis-sezzjoni allokata lilhon. Għaldaqstant l-irġiel kienu jitħallsu somma addizzjonali skont il-valur ta' libbra ta' lavanja prodotta. Il-ħlas kien jiġi "nnegozjat" skont kull żona ta' blat partikolari. Jekk il-blat kien ikun ta' kwalità mhux tajba, kienu jitħallsu iktar għal kull libbra, filwaqt li jekk il-blat kien ikun ta' kwalità tajba, kien jitħallsu inqas għal kull libbra għax kien ikun hemm inqas xogħol involut. Kull l-ewwel Tnejn tax-xahar kien isir in-"negozjar" bejn il-ħaddiema u l-maniġment. Il-ħaddiema kellhom iħallsu għall-ħbula u għall-ktajjen li kienu jaħdmu bihom, kif ukoll għall-għodod u għas-servizzi bħat-tiswija u biex isinnu l-għodod. Kull ġimgħa kienu jitħallsu għotjiet bil-quddiem, u l-kumplament kien jitħallas "dakinhar li kienet tingħata s-somma". Jekk il-kundizzjonijiet ma kinux ikunu tajbin, il-ħaddiema setgħu jispiċċaw ikunu jafu l-flus lill-maniġment. Din is-sistema ma ġietx abolita għajr wara t-Tieni Gwerra Dinjija.

Fil-Barriera ta' Penrhyn, għall-ħabta tal-1913, is-sinjal għall-ibblastjar kien jingħata minn xi ħadd imqabbad biex idoqq trumbetta.

Minħabba dan l-arranġament, il-ħaddiema kienu jqisu lilhom infushom bħala kuntratturi indipendenti iktar milli impjegati b'paga, u t-trade unions damu ma żviluppaw. Madankollu, kien hemm diffikultajiet bħal inġustizzji fil-ħlas u fin-negozjar, u tilwim rigward il-jiem franki. L-Unjoni tal-Ħaddiema tal-Barrieri tat-Tramuntana ta' Wales (NWQMU) ġiet iffurmata fl-1874, u fl-istess sena kien hemm tilwim fil-Barriera ta' Dinorwig u mbagħad fil-Barriera ta' Penrhyn. Iż-żewġ tilwimiet spiċċaw b'rebħa favur il-ħaddiema, u sa Mejju 1878, l-Unjoni kellha 8,368 membru. Wieħed mill-fundaturi tal-unjoni, Morgan Richards, fl-1876 iddeskriva l-kundizzjonijiet meta beda jaħdem fil-barrieri, xi erbgħin sena qabel:

Niftakar sew fiż-żmien meta kont għadni tfal; meta flimkien ma' missieri u mal-ġirien, kellna nqumu kmieni, biex nimxu għal ħames mili (8 kilometri) qabel is-sitta ta' filgħodu, u l-istess distanza għad-dar wara s-sitta ta' filgħaxija; biex naħdmu qatigħ mis-sitta sas-sitta; biex inkunu nistgħu nitrejqu b'kafè kiesaħ, jew tazza xorrox, u loqma ħobż bil-butir; u biex insostnu (kif kien il-każ għal xi wħud) familja ta' bejn ħamest sa għaxart itfal b'pagi b'medja ta' 12 sa 16-il xelin fil-ġimgħa. (traduzzjoni mhux uffiċjali)

Tilwim industrijali u deklin (1879-1938)

Tilwim tax-xogħol

Il-Barriera tal-Lavanja ta' Penrhyn kienet waħda mill-ikbar żewġ barrieri f'Wales. Flimkien mal-Barriera ta' Dinorwig, normalment kienet tipproduċi l-istess ammont ta' lavanja daqs il-barrieri l-oħra kollha f'daqqa f'Wales.

Fl-1879, perjodu ta' għoxrin sena ta' tkabbir kważi bla interruzzjoni ġie fi tmiemu, u l-industrija tal-lavanja ntlaqtet minn reċessjoni li damet sas-snin 90 tas-seklu 19. Il-maniġment wieġeb bl-issikkar tar-regoli u billi għamilha iktar diffiċli għall-ħaddiema li jieħdu jiem franki. Ir-relazzjonijiet tax-xogħol marru għall-agħar minħabba differenzi fil-lingwa u fil-politika bejn iż-żewġ naħat. Is-sidien u l-maniġers ewlenin fil-biċċa l-kbira tal-barrieri kienu jitkellmu bl-Ingliż, kienu Anglikani u Konservattivi, filwaqt li l-ħaddiema tal-barrieri kienu jitkellmu bil-lingwa ta' Wales, u fil-biċċa l-kbira kienu Nonkonformisti u Liberali. Normalment in-negozjati bejn iż-żewġ naħat kienu jinvolvu l-użu ta' interpreti. F'Ottubru 1885, kien hemm tilwima fil-Barriera ta' Dinorwig rigward it-tnaqqis tal-btajjel u din wasslet għal waqfien tal-attivitajiet sa Frar 1886. Fil-Barriera ta' Penrhyn, George Sholto Gordon Douglas-Pennant ħa r-riedni f'idejh mingħand missieru Edward Gordon Douglas-Pennant fl-1885, u fl-1886 ħatar lil E. A. Young bħala maniġer ewlieni. Ġie introdott reġim iktar strinġenti u r-relazzjonijiet mal-forza tax-xogħol iddeterjoraw. Dan wassal għas-sospensjoni ta' 57 membru tal-kumitat tal-unjoni u ta' 17-il ħaddiem ieħor f'Settembru 1896, li min-naħa l-oħra wassal għal strajk li dam xi ħdax-il xahar. Eventwalment l-irġiel kellhom jerġgħu jmorru jaħdmu, essenzjalment skont it-termini tal-maniġment, f'Awwissu 1897. Dan l-istrajk sar magħruf bħala l-"iStrajk ta' Penrhyn".

"Ma hemm l-ebda traditur f'din id-dar". Dawn it-tabelli kienu jitwaħħlu mat-twieqi tad-djar fiż-żona ta' Bethesda matul it-tilwim tal-1900-1903.

Fl-1892 il-kummerċ reġa' rpilja, u dan wassal għal perjodu ieħor ta' tkabbir fl-industrija. Dan it-tkabbir seħħ l-iktar f'Blaenau Ffestiniog u fil-Wied ta' Nantlle, fejn il-forza tax-xogħol f'Penyrorsedd laħqet l-450 ruħ. Il-produzzjoni tal-lavanja f'Wales laħqet il-qofol tagħha b'iktar minn nofs miljun tunnellata fl-1898, bi 17,000 raġel impjegat fl-industrija. Fit-22 ta' Novembru 1900, fil-Barriera ta' Penrhyn beda t-tieni strajk li dam għal tliet snin. Il-kawżi tat-tilwima kienu kumplessi, iżda kien jinkludu l-estensjoni ta' sistema tal-għoti tal-kuntratti fir-rigward ta' partijiet mill-barriera. Il-ħaddiema tal-barrieri, minflok jirranġaw in-negozjar tagħhom stess, sabu ruħhom jaħdmu għal kuntrattur. Il-fondi tal-unjoni għall-ħlasijiet waqt l-istrajk ma kinux adegwati, u kien żmien iebes ħafna għall-2,800 ħaddiem. Il-Baruni Penrhyn reġa' fetaħ il-barriera f'Ġunju 1901, u madwar 500 raġel reġa' lura x-xogħol, u ġew ikkastigati bħala "tradituri" mill-kumplament tal-ħaddiema li kienu qed jistrajkjaw. Eventwalment, il-ħaddiema kienu obbligati jerġgħu lura għax-xogħol f'Novembru 1903 skont it-termini stabbiliti mill-Baruni Penrhyn. Bosta mill-irġiel li kienu kkunsidrati bħala prominenti fl-unjoni ma reġgħux ġew impjegati, u bosta minnhom li telqu mill-inħawi biex ifittxu impjieg xi mkien ieħor ma reġgħux irritornaw. It-tilwima ħalliet warajha legat negattiv għal żmien twil fl-inħawi ta' Bethesda.

Deklin fil-produzzjoni

It-telf ta' produzzjoni fil-Barriera ta' Penrhyn wassal għal skarsezza temporanja ta' lavanja u b'hekk il-prezzijiet baqgħu għoljin, iżda parti mit-telf għamlet tajjeb għalih l-importazzjoni. L-esportazzjoni Franċiża tal-lavanja lejn ir-Renju Unit żdiedet minn 40,000 tunnellata fl-1898 għal 105,000 tunnellata fl-1902. Wara l-1903 kien hemm depressjoni fl-industrija tal-lavanja li wasslet għal tnaqqis fil-pagi u telf ta' impjiegi. It-tekniki ġodda fil-manifattura tal-madum naqqsu l-kostijiet, u b'hekk il-madum sar iktar kompetittiv. Barra minn hekk, diversi pajjiżi imponew tariffi fuq l-importazzjoni tal-lavanja Brittanika, filwaqt li tnaqqis fil-kummerċ tal-kostruzzjoni tad-djar naqqas id-domanda domestika; finalment il-produtturi Franċiżi tal-lavanja rnexxielhom iżidu l-esportazzjoni tagħhom lejn ir-Renju Unit. Dan kollu wassal għal deklin twil fid-domanda għal-lavanja ta' Wales. Tmien barrieri f'Ffestiniog għalqu bejn l-1908 u l-1913, u l-Barriera ta' Oakley keċċiet 350 raġel fl-1909. R. Merfyn Jones jikkummenta:

L-effetti ta' din id-depressjoni fuq id-distretti tal-barrieri kienu kbar u profondi. Il-qgħad u l-emigrazzjoni saru karatteristiċi kostanti tal-komunitajiet tal-lavanja; id-diffikultajiet kienu mifruxa. Fil-barrieri s-sigħat ta' xogħol bdew jitnaqqsu, il-barrieri stess bdew jagħlqu u kien hemm tnaqqis fil-qligħ. Bejn l-1906 u l-1913, l-għadd ta' rġiel jaħdmu fil-barrieri tad-distrett ta' Ffestiniog naqas bi 28 fil-mija, fil-Barriera ta' Dyffryn, fil-Wied ta' Nantlle, l-ammont ta' xogħol naqas b'mod drammatiku bi 38 fil-mija.

Karru li fl-imgħoddi kien jintuża għat-trasport tal-iskart tal-lavanja, f'minjiera tal-lavanja qrib Llangollen. L-iskart spiss kien jintpoġġa f'kompartimenti li ma kinux għadhom jintużaw biex b'hekk jitnaqqas l-ammont ta' skart li kien ikollu jitgħabba u jitneħħa mill-minjiera.

L-Ewwel Gwerra Dinjija affettwat negattivament lill-industrija tal-lavanja, b'mod partikolari f'Blaenau Ffestiniog fejn l-esportazzjoni lejn il-Ġermanja kienet sors importanti ta' introjtu. Il-Barriera ta' Cilgwyn, l-eqdem barriera f'Wales, għalqet fl-1914, għalkemm iktar 'il quddiem reġgħet fetħet. Fl-1917, l-estrazzjoni tal-lavanja ġiet iddikjarata bħala industrija mhux essenzjali u għadd ta' barrieri ngħalqu għall-bqija tal-gwerra. Id-domanda għal djar ġodda wara tmiem il-gwerra ġabet magħha ftit prosperità; fil-minjieri tal-lavanja ta' Blaenau Ffestiniog, sal-1927, il-produzzjoni reġgħet lura kważi għal-livelli tal-1913, iżda fil-barrieri l-output kienu għadu ferm inqas mil-livell ta' qabel il-gwerra. Id-Depressjoni l-Kbira fis-snin 30 tas-seklu 20 wasslet għal tnaqqis fil-produzzjoni u l-esportazzjoni ntlaqtet ħażin ħafna.

Il-barrieri u l-minjieri kulma jmur bdew jużaw iktar il-mekkanizzazzjoni mill-bidu tas-seklu 20, u l-elettriku ssostitwixxa l-istim u l-ilma bħala sors tal-enerġija. Il-Barriera ta' Llechwedd introduċiet l-ewwel impjant elettriku fl-1891, u fl-1906, impjant idroelettriku nfetaħ f'Cwm Dyli, max-xaqlibiet iktar baxxi ta' Snowdon, li pprovda l-elettriku lill-ikbar barrieri fl-inħawi. L-użu ta' segi elettriċi u ta' makkinarju ieħor naqqas il-ħtieġa tax-xogħol manwali iebes li kien involut fl-estrazzjoni tal-lavanja, iżda pproduċa ferm iktar trab tal-lavanja mill-metodi manwali antiki, u dan wassal għal żieda fl-inċidenza tas-silikożi. Ix-xogħol kien perikoluż ukoll b'modi oħra, u l-operazzjonijiet tal-ibblastjar kienu responsabbli għal ħafna mwiet. Inkjesta tal-gvern fl-1893 sabet li r-rata ta' mwiet għall-ħaddiema taħt l-art fil-minjieri tal-lavanja kienet 3.23 għal kull elf, ferm ogħla mir-rata għall-minaturi tal-faħam.

Tmiem il-produzzjoni fuq skala kbira (1939-2005)

Meta faqqgħet it-Tieni Gwerra Dinjija fl-1939, il-kummerċ naqas bil-bosta. Parti mill-Barriera ta' Manod f'Blaenau Ffestiniog intużat biex jinħażnu t-teżori tal-arti mill-Gallerija Nazzjonali u mill-Gallerija ta' Tate. L-għadd ta' rġiel impjegati fl-industrija tal-lavanja fit-Tramuntana ta' Wales naqas minn 7,589 raġel fl-1939 għal 3,520 raġel sal-aħħar tal-gwerra. Fl-1945, il-produzzjoni totali kienet ta' 70,000 tunnellata fis-sena biss, u kien għad hemm inqas minn 20 barriera miftuħa biss meta mqabbel mal-40 barriera miftuħa qabel il-gwerra. Il-Wied ta' Nantlle kien ġie affettwat ferm, bi 350 ħaddiem impjegat fid-distrett kollu, imqabbel mal-1,000 ħaddiem fl-1937. Id-domanda għal-lavanja naqset peress li l-madum beda jintuża iktar għat-tisqif, u l-importazzjoni minn pajjiżi bħall-Portugall, Franza u l-Italja kienet qed tiżdied. Kien hemm iktar domanda wkoll għal-lavanja għat-tiswija tal-binjiet ibbumbardjati wara tmiem il-gwerra, iżda l-użu tal-lavanja għall-binjiet ġodda kien ipprojbit, għajr għall-iżgħar daqsijiet. Din il-projbizzjoni tneħħiet fl-1949.

Il-produzzjoni totali tal-lavanja f'Wales naqset minn 54,000 tunnellata fl-1958 għal 22,000 tunnellata fl-1970. Il-Barriera ta' Diffwys f'Blaenau Ffestiniog għalqet fl-1955 wara kważi żewġ sekli ta' operat. It-Tramuntana ta' Wales kienet tiddependi fuq l-estrazzjoni tal-lavanja u l-għeluq tal-barrieri wassal għal tkabbir fil-qgħad fl-1959. Il-Barrieri ta' Votty u ta' Bowydd fil-qrib għalqu wkoll fl-1963 u fl-1969, u 300 ħaddiem tal-barrieri tilfu l-impjieg tagħhom meta għalqet il-Barriera ta' Dinorwic. Is-sena ta' wara, il-Barriera ta' Dorothea fil-Wied ta' Nantlle u l-Barriera ta' Braichgoch qrib Corris ħabbru li kienu se jagħlqu. Il-Barriera ta' Oakeley f'Blaenau Ffestiniog għalqet fl-1971, iżda iktar 'il quddiem reġgħet infetħet minn kumpanija oħra. Sal-1972, inqas minn 1,000 raġel kienu impjegati fl-industrija tal-lavanja tat-Tramuntana ta' Wales.

Għal bosta snin, is-sidien tal-barriera ċaħdu li t-trab tal-lavanja kien il-kawża tal-livell għoljin ta' silikożi fost il-ħaddiema tal-barrieri. Mill-1909, kienu responsabbli għall-aċċidenti u għall-mard kollu ikkawżati mix-xogħol, iżda rnexxielhom jipperswadu lill-gvernijiet suċċessivi li t-trab tal-lavanja ma kienx jagħmel ħsara. Fl-1979, wara taqbida fit-tul, il-gvern irrikonoxxa s-silikożi bħala marda industrijali li jistħoqqilha kumpens. Kien hemm żieda fid-domanda għal-lavanja fis-snin 80 tas-seklu 20, u għalkemm din waslet tard wisq għal bosta barrieri, xorta waħda kien hemm xi produzzjoni fl-inħawi ta' Blaenau Ffestiniog fil-Barrieri ta' Oakeley, ta' Llechwedd u ta' Cwt-y-Bugail, għalkemm il-biċċa l-kbira tal-produzzjoni tal-lavanja għat-tisqif kienet f'idejn il-Barriera ta' Penrhyn. Ġiet introdotta iktar mekkanizzazzjoni, u beda jintuża l-laser kompjuterizzat għall-issegar tal-blokok tal-lavanja.

Lavanja ta' Wales fil-preżent

Barrieri li għadhom jipproduċu l-lavanja

Sal-2022, il-Barriera ta' Penrhyn kienet għadha qed tipproduċi l-lavanja, għalkemm b'kapaċità ferm imnaqqsa mill-eqqel żmien tagħha fis-seklu 19. Fl-1995 kienet tipproduċi kważi 50 % tal-produzzjoni tar-Renju Unit. Attwalment is-sjieda u t-tħaddim tagħha huma f'idejn Welsh Slate Ltd (parti mill-Breedon Group). Qabel is-sjieda kienet tal-Lagan Group, li kellu s-sjieda wkoll u xi operazzjonijiet tal-Barriera ta' Oakeley f'Blaenau Ffestiniog, il-Barriera ta' Pen yr Orsedd fil-Wied ta' Nantlle, u l-Barriera ta' Cwt-y-Bugail. F'Marzu 2010, il-kumpanija ħabbret id-deċiżjoni tagħha li twaqqaf l-operazzjonijiet fil-Barriera ta' Oakeley minħabba xi ċedimenti tal-art fis-sit.

Greaves Welsh Slate Company tipproduċi l-lavanja għat-tisqif u prodotti oħra tal-lavanja minn Llechwedd, u x-xogħol għadu għaddej ukoll fil-Barriera ta' Berwyn qrib Llangollen. L-aħħar impjant taħt l-art fuq skala kbira li kien għadu jopera u issa għalaq kien dak ta' Maenofferen, assoċjat mal-minjiera turistika ta' Llechwedd. Fl-1999 dan kien parti mis-sit, iżda issa ġie amalgamat effettivament ma' Votty / Bowydd, u għadu jsir xi xogħol fih. Iċ-Ċentru tal-Millenju ta' Wales f'Cardiff juża l-lavanja skartata b'diversi kuluri differenti fid-disinn tiegħu: il-lavanja vjola minn Penrhyn, blu minn Cwt-y-Bugail, ħadra mill-Wied ta' Nantlle, griża minn Llechwedd, u sewda minn Corris.

Attrazzjonijiet għall-viżitaturi

Parti mill-Barriera tal-Lavanja ta' Dinorwig issa tinsab fi ħdan il-Park ta' Padarn, u l-parti l-oħra tospita l-impjant tal-enerġija ta' Dinorwig f'għerien taħt il-parti antika tal-barriera. Il-Mużew Nazzjonali tal-Lavanja jinsab f'uħud mill-istudjos tax-xogħol tal-barriera. Il-mużew fih diversi wirjiet, fosthom id-djar rurali Vitorjani tal-ħaddiema tal-lavanja li fl-imgħoddi kienu jinsabu f'Tanygrisiau qrib Blaenau Ffestiniog. Il-mużew għandu rota tal-ilma operattiva, u pendil irrestawrat li qabel kien jintuża għall-ġarr tal-vaguni tal-lavanja 'l fuq u 'l isfel.

F'Blaenau Ffestiniog, l-Għerien tal-Lavanja ta' Llechwedd ġew ikkonvertiti f'attrazzjoni għall-viżitaturi. Il-viżitaturi jistgħu jivvjaġġaw fuq linja tat-tramm tal-minaturi jew jinżlu fil-Minjiera l-Fonda, permezz tal-iżjed cable car wieqfa fl-Ewropa, sabiex jesploraw din l-eks minjiera tal-lavanja u jitgħallmu kif il-lavanja kienet tiġi estratt u pproċessata, u dwar il-ħajja tal-minaturi. Il-minjieri tal-lavanja ta' Braichgoch f'Corris ġew ikkonvertiti f'attrazzjoni turistika msejħa "Labirint tar-Re Arthur" fejn il-viżitaturi jittieħdu taħt l-art b'dgħajsa tul xmara taħt l-art u jmorru jimxu fl-għerien biex jara preżentazzjonijiet awdjoviżivi tal-leġġendi tar-Re Arthur. Il-Barriera ta' Llwyngwern qrib Machynlleth issa sar is-sit taċ-Ċentru għat-Teknoloġija Alternattiva. Għadd ta' linji ferrovjarji li kienu jintużaw għat-trasport tal-lavanja sal-portijiet ġew irrestawrati bħala attrazzjonijiet turistiċi, pereżempju l-Linja Ferrovjarja ta' Ffestiniog u l-Linja Ferrovjarja ta' Talyllyn.

Sit ta' Wirt Dinji

Il-Pajsaġġ tal-Lavanja tal-Majjistral ta' Wales ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO f'Lulju 2021, wara proċess ta' nomina ta' sit indikattiv li dam iktar minn 10 snin. Iż-żoni inklużi huma l-Barriera ta' Penrhyn u l-Wied ta' Ogwen, il-Barriera ta' Dinorwic, il-Wied ta' Nantlle, il-Barrieri ta' Gorseddau u tal-Prinċep ta' Wales, Ffestiniog u Porthmadog, inkluż il-Linja Ferrovjarja ta' Ffestiniog, u l-Barrieri ta' Abergynolwyn u ta' Bryn Eglwys quarry, inkluż il-Linja Ferrovjarja ta' Talyllyn.^[4]

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".^[4]

Influwenzi kulturali

L-industrija tal-lavanja f'Wales essenzjalment kienet industrija fejn kienet tiġi mitkellma l-iktar il-lingwa ta' Wales. Il-biċċa l-kbira tal-forza tax-xogħol fl-inħawi ewlenin tal-produzzjoni tal-lavanja fit-Tramuntana ta' Wales kienu jiġu mill-inħawi lokali, bi ftit li xejn immigrazzjoni minn barra Wales. L-industrija kellha influwenza konsiderevoli fuq il-kultura tal-inħawi u fuq dik ta' Wales inġenerali. Fil-caban, il-kabina fejn kienu jinġabru l-ħaddiema tal-barrieri għall-waqfa tal-ikel, spiss kienu jsiru diversi diskussjonijiet, li sikwit kienu jsiru saħansitra minuti formali tagħhom. Ġabra eżistenti ta' minuti minn caban fil-minjiera ta' Llechwedd f'Blaenau Ffestiniog tal-1908-1910 issemmi d-diskussjonijiet dwar it-tneħħija tal-knisja, ir-riforma tat-tariffi u suġġetti politiċi oħra. Kienu jsiru Eisteddfodau, kienet titfassal il-poeżija u tiġi diskussa, u l-biċċa l-kbira tal-barrieri l-kbar kellhom il-banda tagħhom stess, fosthom il-banda ta' Oakley li kienet partikolarment famuża. Burn jikkalkula li kien hemm madwar ħamsin raġel li tqies li kien jistħoqqilhom entrata fid-Dizzjunarju tal-Bijografiji tan-Nies minn Wales, li bdew il-ħajja tax-xogħol tagħhom bħala ħaddiema fil-barrieri tal-lavanja, imqabbla ma' erba' sidien biss, għalkemm ovvjament kien hemm diverġenza distinta wkoll fin-numri taż-żewġ gruppi.

Għadd ta' kittieba ta' Wales siltu ġrajjiet mill-ħajjiet tal-ħaddiema tal-barrieri għax-xogħol tagħhom, pereżempju r-rumanzi ta' T. Rowland Hughes. Chwalfa, tradott bl-Ingliż bħala Out of their night (Barra mil-lejl tagħhom, 1954), għandu t-tilwim tal-Barriera ta' Penrhyn fl-isfond, filwaqt li Y cychwyn, tradott bl-Ingliż bħala The beginning (Il-Bidu, 1969), isegwi l-apprendistat ta' ħaddiem żagħżugħ tal-barrieri. Diversi rumanzi ta' Kate Roberts, bint ħaddiem tal-barrieri, jagħtu stampa ċara tal-inħawi madwar Rhosgadfan, fejn l-industrija tal-lavanja kienet fuq skala iżgħar u bosta mill-ħaddiema tal-barrieri kienu wkoll sidien tal-art żgħar. Ir-rumanz tagħha Traed mewn cyffion (1936), tradott bl-Ingliż bħala Feet in chains (Saqajn fil-ktajjen, 2002), jagħti stampa ċara tad-diffikultajiet iffaċċjati minn familja li kienet taqla' l-għajxien tagħha mill-barrieri bejn l-1880 u l-1914. Y Chwarelwr ("Il-Ħaddiema tal-Barrieri") tal-1935 kien l-ewwel film bil-lingwa ta' Wales u wera diversi aspetti tal-ħajja ta' ħaddiem tal-barrieri tal-lavanja f'Blaenau Ffestiniog.

Iktar qari

Burn, Michael. 1972. The Age of Slate. Quarry Tours Ltd., Blaenau Ffestiniog.

"Slate Mining in Wales and Cause of Its Decline". The Engineering and Mining Journal: 145–148. 18 January 1908. Retrieved 15 February 2020.

Holmes, Alan. 1986. Slates from Abergynolwyn: the story of Bryneglwys Slate Quarry Gwynedd Archives Service. ISBN 0-901337-42-0.

Hughes, Emrys & Aled Eames. 1975. Porthmadog Ships. Gwynedd Archives Service.

Jones, Gwynfor Pierce & Alun John Richards. 2004. Cwm Gwyrfai : the quarries of the North Wales narrow gauge and the Welsh Highland railways. Gwasg Carreg Gwalch. ISBN 0-86381-897-8.

Jones, R. Merfyn. 1981. The North Wales Quarrymen, 1874–1922 (Studies in Welsh history; 4.) University of Wales Press. ISBN 0-7083-0776-0.

Lewis, M.J.T. & Williams, M. C. 1987. Pioneers of Ffestiniog Slate. Snowdonia National Park Study Centre, Plas Tan y Bwlch. ISBN 0-9512373-1-4.

Lindsay, Jean. 1974. A History of the North Wales Slate Industry. David and Charles, Newton Abbot. ISBN 0-7153-6264-X.

Pritchard, D. Dylan. 1946. The Slate Industry of North Wales: statement of the case for a plan. Gwasg Gee.

Richards, Alun John. 1994. Slate Quarrying at Corris. Gwasg Carreg Gwalch. ISBN 0-86381-279-1.

Richards, Alun John. 1995. Slate Quarrying in Wales Gwasg Carreg Gwalch. ISBN 0-86381-319-4.

Richards, Alun John. 1998. The Slate Quarries of Pembrokeshire Gwasg Carreg Gwalch. ISBN 0-86381-484-0.

Richards, Alun John. 1999. The Slate Regions of North and Mid Wales and Their Railways Gwasg Carreg Gwalch. ISBN 0-86381-552-9.

Williams, Merfyn. 1991. The Slate Industry. Shire Publications, Aylesbury. ISBN 0-7478-0124-X.

Referenzi

^ "Story of Slate". Museum Wales (bl-Ingliż). Miġbur 2023-08-22.
^ Jones, p. 72.
^ Lindsay p. 133.
^ ^a ^b ^ċ Centre, UNESCO World Heritage. "The Slate Landscape of Northwest Wales". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-08-22.
^ "Designations | IUGS Subcommission: Heritage Stones". web.archive.org. 2019-02-24. Arkivjat mill-oriġinal fl-2019-02-24. Miġbur 2023-08-22.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
^ Lindsay p. 30

[1] "Story of Slate". Museum Wales (bl-Ingliż). Miġbur 2023-08-22.

[2] Jones, p. 72.

[3] Lindsay p. 133.

[:0-4] ċ Centre, UNESCO World Heritage. "The Slate Landscape of Northwest Wales". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-08-22.

[5] "Designations | IUGS Subcommission: Heritage Stones". web.archive.org. 2019-02-24. Arkivjat mill-oriġinal fl-2019-02-24. Miġbur 2023-08-22.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)

[6] Lindsay p. 30

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]