नेपाल-भारत सम्बन्ध

नेपाल-भारत सम्बन्ध

भारत	नेपाल

भारत र नेपाल सम्बन्ध गणतन्त्र भारत र सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपाल बिच भएका द्विपक्षीय सम्बन्धहरू हुन्। भारत र नेपालले एक आपसबिचको सम्बन्ध सन् १९५० को भारत-नेपाल शान्ति तथा मैत्री सन्धि र दुई देशहरूबीचको सुरक्षा सम्बन्धलाई परिभाषित गर्ने गोप्य चिठ्ठीसहितको, र दुई देशीय व्यापार र व्यापारिक क्षेत्रलाई भारतको सीमा पार गर्ने सम्बन्धी सम्झौताद्वारा शुरुवात गरे। भारत सरकार र नेपालका राणा शासकहरू बीच १९५० को सन्धि र पत्रहरूमा भनिएको छ कि "कुनै पनि सरकारले अर्काको सुरक्षामा कुनै पनि खतरालाई विदेशी आक्रमणकारीले सहने छैन" र "कुनै राष्ट्रसँग ठुलो खलबल वा फाटो पर्न आई त्यसबाट  दुइ सरकारको बीचमा रहेको मैत्रीको सम्बन्धमा खलल पर्न जाने सम्भावना देखिएमा दुवै सरकारले परस्परमा सो कुराको समाचार दिने जिम्मेवारी कबुल गर्छन्।" यी सम्झौताहरूले भारत र नेपालको बिच "विशेष सम्बन्ध" बनाए। यस सन्धिले नेपालीलाई भारतको भारतीय नागरिक जत्तिकै आर्थिक र शैक्षिक अवसरहरू प्रदान गरेको छ, जबकि नेपालका अन्य राष्ट्रियताहरूको तुलनामा भारतीय नागरिक र व्यवसायलाई प्राथमिकतामा राखेको छ। भारत-नेपाल सीमा खुला छ; नेपाली र भारतीय नागरिकहरू राहदानी वा भिसा बिना स्वतन्त्र रूपमा सीमा पार हिड्न सक्छन् र कुनै पनि देशमा बस्न र काम गर्न सक्दछन्। यद्यपि भारतीयहरूलाई नेपालमा जग्गा-सम्पत्ति खरिद गर्न वा सरकारी संस्थानमा काम गर्न अनुमति छैन, जबकि भारतका नेपाली नागरिकहरूलाई भारतीय सरकारी संस्थाहरूमा काम गर्न अनुमति दिइन्छ (केही राज्यहरू र केही सिभिल सेवाहरू बाहेक, आईएफएस, आईएएस, र आईपीएस))।^[१] नेपालको वर्षौदेखिको असन्तुष्टि पश्चात सन् २०१४ मा भारत यस सन्धी संशोधन गर्न राजी भयो  सन्धि वर्तमान वास्तविकता प्रतिबिम्बित गर्न।^[२] जे होस्, संशोधन को ढाँचा दुबै पक्ष द्वारा स्पष्ट गरिएको छैन।

भारत र नेपालबीचको जन स्तर बीचको भाषिक, वैवाहिक, धार्मिक र सांस्कृतिक सम्बन्धको बाबजुद वि.सं २०७२ पछि राजनीतिक मुद्दा र सीमा विवादले भारत र भारतीय जनता बीचमा बढ्दो भारत विरोधी भावनाका कारण दुई देशबीचको सम्बन्धलाई तनावपूर्ण बनाएको छ।^[३] यसबाहेक दुई देश बीचको सीमा विवादका कारण सीमा सम्झौता अझैसम्म कुनै सरकारले अनुमोदन गरेको छैन।

स्वतन्त्र राजनीतिक इतिहास

१९५०-१९७० (वि.सं २००७-२०३७)

१९७०-१९९० (वि.सं २०३७-२०४७)

१९९० को दशक (वि.सं २०४७-२०५७)

२०००को दशक (वि.सं २०५८-२०६८)

२०१०

सीमा विवाद

नेपालले लिपुलेक, लिम्पियाधुरा सहितको नक्सा जारी गरेपछि नेपाल-भारत दुईपक्षीय सम्बन्ध चिसिएको थियो। दुई देश बिच सिमा विवादका हल गर्नका लागि सन् २०१४ मा बाउन्ड्री वर्किङ ग्रुप (बीडब्लुजी) गठन गरिएपनि सन् २०१९ पछि अरु बैठक हुन सकेको छैन।^[४]

सीमा वारपार

अध्यगमन र भन्सार सुविधाका साथ एकीकृत चेक पोष्टहरू हुन्:^[५]

• जोगबनी, बिहार
• सुनौली, उत्तर प्रदेश
• रूपैडिहा, उत्तर प्रदेश
• तौलिहावा - सिद्धार्थनगर (भारत र नेपालीका लागि मात्र)
• जथी, बिहार

व्यापार

२०७२ को मधेस सङ्कट र नेपाल नाकाबन्दी

मानव तस्करी

नेपालमा मानव बेचबिखन गम्भीर चिन्ताको विषय हो। अनुमानित १ लाख - २ लाख नेपालीहरू भारतमा बेचिने गरेको विश्वास गरिन्छ। ^[६] विशेष गरी नेपाल र भारतमा यौन बेचबिखन व्यापक रूपमा व्याप्त छ, प्रत्येक वर्ष ५,००० -१०,००० महिला र केटीहरू भारतमा मात्र तस्करी गर्दछन्। सीएनएन स्वतन्त्रता परियोजनाको वृत्तचित्र: नेपालका चोरी बालबालिकाले नेपाली चेलीबेटी को भारतमा बेचबिखनको गम्भीरतालाई प्रकाश पारे।^[७] २०४९ चैत २४ स्थापना काल देखि माइती नेपालले १२,००० भन्दा बढी चोरी भएका नेपाली बच्चाहरूलाई यौन बेचबिखनबाट बचाएको छ।

यो पनि हेर्नुहोस्

• नेपालको परराष्ट्र सम्बन्ध
• नेपाल भारत सीमा समस्या
• दक्षिण एसियाली क्षेत्रीय सहयोग सङ्गठन (SAARC)
• नेपाल भारत पुस्तकालय

सन्दर्भ

1. Rakesh Sood (२३ जुलाई २०१४), "A new beginning with Nepal", The Hindu। 
2. "Sushma Swaraj describes her first Nepal visit as 'very successful'", News18, २०१४-०७-२७, अन्तिम पहुँच २०१७-०५-२५। 
3. IANS (३० सेप्टेम्बर २०१५), "Anti-India sentiment in Nepal not good for both nations: Envoy", Business Standard India। 
4. "ठप्प भयो नेपाल–भारत सीमा व्यवस्थापन वार्ता", अनलाइन खबर, २०७८ भदौ ९, अन्तिम पहुँच २०८० माघ २८। 
5. "Integrated Check Post (ICP) on Land Border", Department of Border Management, Government of India, डिसेम्बर २०११, मूलबाट २६ नोभेम्बर २०१५-मा सङ्ग्रहित। 
6. Mukherji KK, Muherjee S. Girls and women in prostitution in India. Department of Women and Child Development, New Delhi, India; 2007.
7. ""Nepal's Stolen Children" Premieres on June 26", मूलबाट २५ जनवरी २०१५-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २५ जनवरी २०१५।  = Archive.today अभिलेखिकरण २५ जनवरी २०१५ मिति