इपिस्तेमोलोजीया रुपरेखा

क्वय् बियातःगु रुपरेखायात इपिस्तेमोलोजीया अवलोकन व गाइडकथं बियातःगु दु ।

इपिस्तेमोलोजी (वा ज्ञानया सिद्धान्त ) – ज्ञानलिसे स्वापू दूगु दर्शनया कचा।[] थ्व खँग्वः अंग्रेजी भाषाय् स्कटिश दार्शनिक जेम्स फ्रेडरिक फेरियरं (१८०८–१८६४) न्ह्यथनादिल।[] इपिस्तेमोलोजीइ ज्ञान नापा स्वापू दूगु थीथी न्ह्यसःत न्यनि: "ज्ञान छु ख?", "ज्ञान गथे यानाः प्राप्त जुइ?", व "मनुतेसं छु सिउ?"

इपिस्तेमोलोजीया मू विषय

[सम्पादन]
  • ज्ञान
  • औचित्य (Justification)
    • रिग्रेस आर्गुमेन्ट
      • मुन्चहाउसेन ट्राइलेमा
    • औचित्यया सिद्धान्त
      • आधारभूततावाद – मूलभूत विश्वासं मेगु, गैर-मूलभूत विश्वासयात जायज ठहर याइ।
      • कोहेरेन्टिज्म – छम्ह मनुखं दयेकातःगु विश्वास मेमेगु विश्वासलिसे पाय्छि जुसाः जायज जुइ, प्रत्येक विश्वास समग्र विश्वासया व्यवस्थालिसे मेल जुसाः जायज जुइ।
      • अनन्तवाद – विश्वासयात अनन्त कारणया झ्वलं जायज ठहर याइ।
      • फाउन्डहेरेन्टिज्म – दोषपूर्ण आधार व समन्वय निगुलिं औचित्यया घटक खः—सुजन हाकं (Susan Haack) प्रस्तावित याःगु।
      • आन्तरिकवाद व बाह्यवाद – विश्वासीं आन्तरिक ज्ञान (आन्तरिकवाद)या माध्यमं छुं विश्वासयात औचित्यपूर्ण यायेत सक्षम जुइमाः, वा पिनेया ज्ञानया स्रोतयात छ्यला छुं विश्वासयात औचित्यपूर्ण यायेफइ (बाह्यवाद) ।
      • जन्मवाद – मन ज्ञान नापं जन्म जुइ।
      • सुधारित ज्ञानमीमांसा – उचित संज्ञानात्मक कार्यं वारेन्टी जुइगु विश्वास—एल्विन प्लान्टिङ्गां प्रस्तावित याःगु।
      • प्रमाणवाद – प्रमाणय् जक निर्भर जुइगु विश्वास ।
      • विश्वसनीयता – छगू विश्वसनीय प्रक्रियाया लिच्वः खःसा दयावइगु विश्वास।
      • अमोघता (Infallibilism) – ज्ञान गलत जुइगु सम्भावना मदूगु।
      • फ्यालिबिलिज्म – दाबीयात निष्कर्षात्मक रुपं प्रमाणित वा जायज ठहर यायेमफुसां स्वीकार यायेफइ ।
      • गैर-औचित्यवाद – दाबीयात औचित्यपूर्ण यायेगु पलेसा आक्रमण यानाः खण्डन यानाः ज्ञान उत्पादन जुइ ।
    • मिथ्याकरण (मिथ्याकरण यायेफइगु)
    • प्रमाण (सत्य)
      • प्रमाणया मापदण्ड
  • सत्य
    • सत्यया मापदण्ड
  • विश्वास
    • विश्वास संशोधन
  • गुण इपिस्तेमोलोजी (Virtue epistemology)
    • ज्ञान व कर्मको एकता

बिचाःया विधा

[सम्पादन]
  • अनुभववाद
  • तर्कवाद
  • इपिस्तेमोलोजीया सन्देहवाद
  • व्यावहारिकतावाद
  • प्राकृतिक इपिस्तेमोलोजी
  • सन्दर्भवाद
  • सापेक्षवाद
  • रचनावादी इपिस्तेमोलोजी
  • आदर्शवाद
  • बायेसियन इपिस्तेमोलोजी
  • नारीवादी इपिस्तेमोलोजी
  • जन्मजातवाद
  • सोझा यथार्थवाद
  • घटनावाद
  • सकारात्मकतावाद
  • आलोचनात्मक तर्कवाद

इपिस्तेमोलोजीया लागा

[सम्पादन]
  • औपचारिक इपिस्तेमोलोजी – परम्परागत ज्ञानात्मक समस्यायात स्पष्ट यायेत तर्क, सम्भाव्यता सिद्धान्त व गणना योग्यता सिद्धान्तपाखें औपचारिक विधि छ्यलीगु इपिस्तेमोलोजीया उपविषय
    • कम्प्यूटेशनल इपिस्टेमोलोजी
  • ऐतिहासिक इपिस्तेमोलोजी – थी थी ताजिया ज्ञानया ऐतिहासिक अवस्था व हिलासूया अध्ययन
  • मेटा-इपिस्तेमोलोजी – ज्ञानशास्त्रया विषय, पदार्थ, विधि व उद्देश्य व ज्ञानयात थुइकेगु व संरचना यायेगु दृष्टिकोणया आध्यात्मिक अध्ययन
  • सामाजिक इपिस्तेमोलोजी – सामूहिक ज्ञान व ज्ञान नाप सामाजिक आयामया अध्ययन

स्वापू दुगु ख्यः

[सम्पादन]
  • विज्ञानया दर्शन
  • ज्ञानया समाजशास्त्र

थ्व नं स्वयादिसँ

[सम्पादन]
  • अनुप्रयुक्त ज्ञानमीमांसा
  • एपिस्टेमिक तर्क
  • इपिस्तेमोलोजीया इतिहास
  • व्यक्तिगत इपिस्तेमोलोजी

लिधंसा

[सम्पादन]

ब्वनादिसँ

[सम्पादन]

 

पिनेया स्वापू

[सम्पादन]

स्ट्यानफोर्ड इन्साइक्लोपीडिया अफ फिलोसोफी च्वसुत

  • "Epistemology" entry in the Stanford Encyclopedia of Philosophy
  • "Bayesian Epistemology" entry in the Stanford Encyclopedia of Philosophy
  • "Evolutionary Epistemology" entry in the Stanford Encyclopedia of Philosophy
  • "Feminist Epistemology and Philosophy of Science" entry in the Stanford Encyclopedia of Philosophy
  • "Naturalized Epistemology" entry in the Stanford Encyclopedia of Philosophy
  • "Social Epistemology" entry in the Stanford Encyclopedia of Philosophy
  • "Virtue Epistemology" entry in the Stanford Encyclopedia of Philosophy
  • "Knowledge How" entry in the Stanford Encyclopedia of Philosophy

इन्टरनेट इन्साइक्लोपीडिया अफ फिलोसोफी च्वसुत

इन्साइक्लोपेडिया ब्रिटानिका

मेगु लिङ्कत

  1. Encyclopedia of Philosophy, Volume 3, 1967, Macmillan, Inc.
  2. Encyclopædia Britannica Online, 2007