Ecologische modernisering is een milieusociologische benadering met een groot vertrouwen in de mogelijkheid om met technologische middelen en marktmechanismen de milieuproblemen te boven te komen.
Ecologische modernisering is een milieusociologische benadering. Het perspectief erkent dat de milieuvernietiging een ontwerpfout van de moderniteit is, maar gaat ervan uit dat deze fout door middel van verdergaande modernisering kan worden hersteld. Het is een analytische en strategische aanpak van milieuproblemen door de staat in samenwerking met de markt. De kern van het denken in termen van ecologische modernisering is dat door continue technologische vooruitgang milieuproblemen opgelost kunnen worden. Industriële innovatie, aangemoedigd door de markteconomie en gefaciliteerd door de staat maken milieubehoud mogelijk. Energie-efficiënte, materiaal-efficiëntie, eco-design en recycling zorgen ervoor dat wij zonder schadelijke milieugevolgen kunnen blijven leven zoals we nu doen. Cradle to Cradle is ook op deze theorie gebaseerd.
Bij ecologische modernisering worden bedrijven medeverantwoordelijk voor het oplossen van milieuproblemen. Zo kunnen zij hun milieubelasting reduceren door incrementele verbeteringen of radicale innovaties. Dit kan door efficiënter gebruik van materialen, energie, transport, ruimte of beter kijken naar risico's van processen, producten of materialen[1]. Het verschuiven van ‘end-of-pipe’ technieken naar ecologische innovaties van producten en processen is integraal onderdeel van ecologische modernisering[2]
Zowel de overheid als het bedrijfsleven hebben een grote rol binnen ecologische modernisering. Volgens Jänicke (2008) kan de overheid door middel van intelligente milieuregelgeving innovatie binnen het bedrijfsleven stimuleren. Door het invoeren van nieuwe regelgeving kunnen nieuwe markten gecreëerd worden of bestaande markten ondersteund. Door moderne regelgeving kan een land internationaal trendsetter worden waardoor bedrijven die daarop geanticipeerd hebben een marktvoordeel krijgen. Regelgeving kan zorgen voor een gelijkwaardig speelveld; alle deelnemers moeten namelijk voldoen aan dezelfde regels. Spaargaren (2000) stelt dat de overheid mensen kan sturen in de richting van duurzame consumptie door de inrichting van de samenleving te veranderen. Ten slotte kan de overheid vervuilende producten verbieden of duurzame producten juist stimuleren waardoor bedrijven zich geen zorgen hoeven te maken over of er wel vraag naar hun product zal zijn.
Binnen ecologische modernisering hebben burgers alleen de rol van consument.
Het begrip is ontstaan in de jaren 80 in Duitsland. Een groep denkers, onder wie Joseph Huber, Martin Jänicke en Udo E. Simonis, hebben het begrip bedacht toen zij werkzaam waren bij de Vrije Universiteit en het Social Science Research Centre in Berlijn. Belangrijke Nederlandse denkers over ecologische modernisering zijn Arthur P.J. Mol en Gert Spaargaren, beide werkzaam aan de Universiteit Wageningen.
Het begrip is sterk gerelateerd aan de volgende denkbeelden
In vele landen waaronder Nederland heeft ecologische modernisering een grote invloed (gehad) op het milieubeleid. Met het aantreden van Pieter Winsemius als Minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer ten tijde van het Kabinet-Lubbers I werd ecologische modernisering het centrale paradigma achter het milieubeleid. De overheid moest terugtreden en de markt haar werk laten doen. Dat ecologische modernisering flink veel invloed heeft gehad is terug te zien in titels van publicaties van bijvoorbeeld de Raad voor het Milieu– en Natuuronderzoek (Ruimte voor Ecologische Modernisering: meerjarenvisie 1996) en een publicatie van de Wiardi Beckman Stichting van de PvdA over Ecologische Modernisering uit 1993.
Ecologische modernisering heeft enkele voordelen:
Hoewel ecologische modernisering grote beloften heeft, heeft ecologische modernisering ook nadelen: