Lambert ten Kate

Lambert ten Kate (Amsterdam, 23 januari 1674 - aldaar, 14 december 1731) was een veelzijdig Nederlands geleerde.

Biografie

Ten Kate was enige tijd koopman, later rentenier, en schreef onder meer taalkundige en theologische verhandelingen. Dat hij ooit werkzaam was als huisonderwijzer, is een van de vele mythen rond zijn persoon. Zijn eerste gepubliceerde taalkundige werk schreef hij op instigatie van zijn stadsgenoot Adriaen Verwer.

Ten Cate maakte deel uit van de beweging van de fysicotheologie. Dat was een theologische stroming die op basis van empirisch onderzoek van de natuur tot kennis van God wilde komen. Met name de doelmatigheid die men in de natuur waarnam werd beschouwd als een belangrijk bewijs voor het bestaan van God. In 1716 komt zijn vertaling uit van de Philosophical Principles of Natural Religion van C. Cheynes. Ten Cate geeft hieraan de titel Den schepper en Zijn bestier te kennen in Zijne schepselen .

Bijdrage aan de taalkunde

In zijn Aenleiding tot de kennisse van het verhevene deel der Nederduitsche sprake (1723) probeerde hij door wetenschappelijke vergelijking van oudere taalstadia en door observatie van de geschreven en gesproken taal van zijn eigen tijd, regels hieromtrent op te sporen en vast te leggen. Hij ging hierin genuanceerder te werk dan de meeste taalkundigen in die tijd en maakte onderscheid tussen verheven en dagelijks taalgebruik.

Bibliografie

Gemeenschap tussen de Gottische spraeke en de Nederduytsche (1710), herdruk Stichting Neerlandistiek VU 2001
Den schepper in Zyn bestier te kennen in Zyne schepselen; Volgens het Licht der Reden en Wiskonst [...] (1716)
Aenleiding tot de kennisse van het verhevene deel der Nederduitsche sprake (2 delen) (Amsterdam 1723), Facs.-ed. Alphen aan den Rijn: Canaletto/Repro Holland 2001.
Het Leven van onzen Heiland Jezus Christus; in-eengetrokken uit eene nieuwlyks onderzochte schikking van overeenstemming der vier evangelisten; waer in elk byna volkomen zyne orde behoud (1732).
The Beau Ideal, by the late Ingenious and Learned Hollander Lambert Hermanson ten Kate, Translated from the original French by James Christopher Le Blon, author of the Coloritto (1732).

Bronnen

Auteur Ten Kate bij de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (dbnl)

Literatuur

Marijke van der Wal, 'Lambert ten Kate presenteert zijn taalwetenschappelijke aanpak'. In: Boekenwijsheid. Drie eeuwen kennis en cultuur in 30 bijzondere boeken. Onder redactie van Jan Bos & Erik Geleijns. Zutphen: Walburg Pers 2009, 204-212.
Jan Noordegraaf, 'Lambert ten Kate and the logos. Religion and linguistics in the eighteenth century’. In: Metaphilology. Histories and languages of philology. Ed. by Pascale Catherine Hummel. Paris: Philologicum 2009, 62-74.
Igor van de Bilt,'Verwer, Ten Kate en het Wargaren van 't Grammaticael'. In: Landkaartschrijvers en landverdelers. Adriaen Verwer, Adriaan Kluit en de Nederlandse taalkunde van de achttiende eeuw door Igor van de Bilt. Amsterdam: Stichting Neerlandistiek VU & Münster: Nodus Publikationen 2009, 69-86.
Ulrike Boskamp, Primärfarben und Farbharmonie. Farbe in französischen Naturwissenschaft, Kunstliteratur und Malerie des 18. Jahrhunderts Weimar: VDG 2009, passim.
Steffen Ducheyne, 'A Matter of Method: Lambert ten Kate's New Methods in the Study of Language and the Natural Philosophical Method of Isaac Newton'. In: BMGN - Low Countries Historical Review 137 (2022) 1, 28-49. (ook https://bmgn-lchr.nl/article/view/7030)
Arjan van Leuvensteijn, 'Lamberts ten Kates opbouwmissie: de Gemééne-lands-spraake'. In: Ontheven aan de tijd. Linguïstisch-historische studies voor Jan Noordegraaf bij zijn zestigste verjaardag. Ed. by Lo van Driel & Theo Janssen. Stichting Neerlandistiek VU, Amsterdam / Nodus Publikationen, Münster 2008, 85-94.
Jan Noordegraaf,'Lambert ten Kate schrijft naar Dantsig. Brieven aan Johann Philip Breyne’. In: De Achttiende Eeuw 39 (2007) 2, 96-101.(ook http://hdl.handle.net/1871/11648)
Hessel Miedema, Denkbeeldig schoon. Lambert ten Kates opvattingen over beeldende kunst. Tekstuitgaven met commentaar. Deel 1: De briefwisseling met Hendrik van Limborgh; Deel 2: Commentaar en appendix. Leiden: Primavera Pers 2006.
Hessel Miedema, 'Newtonismus und wissenschaftliches Kunstideal'. In: Holland nach Rembrandt. Zur niederländischen Kunst zwischen 1670 und 1750 hrsg. v. Ekkehard Mai. Köln etc. 2006, 119-132.
Jan Noordegraaf, 'Inleiding tot Lambert ten Kate (1674-1731)'. In: Van Hemsterhuis tot Stutterheim. Over wetenschapsgeschiedenis door Jan Noordegraaf. Münster: Nodus Publikationen 2000, 39-60.
Jan Noordegraaf, 'Amsterdamse kringen. Taalkunde en theologie rond 1700'. In: ‘Teeckenrijcke Woorden’ voor Henk Duits. Onder redactie van Fred de Bree, Marijke Spies & Roel Zemel. Amsterdam: Stichting Neerlandistiek VU / Münster: Nodus Publikationen 2002, 235-252.Herdrukt in Een kwestie van tijd. Vakhistorische studies door Jan Noordegraaf. Münster: Nodus Publikationen 2005, 17-34 (http://hdl.handle.net/1871/11052).
Jan Noordegraaf, 'Let Us Now Praise Famous Men'. Underlying conceptions in the works of Lambert ten Kate'. In: Später Mittag. Vermischte Anmerkungen zur Metahistoriographie. Festgabe für Peter Schmitter zum 60. Geburtstag. Hrsg. v. Klaus Dutz. Münster: Nodus Publikationen 2003, 175-190.
Jan Noordegraaf, 'A matter of time. Dutch philosophy of language in the eighteenth century'. Janus at the Millennium: Perspectives on Time in the Culture of the Low Countries. Ed. by Thomas Shannon & Johan Snapper. (= Publications of the American Association for Netherlandic Studies, 15). Lanham, MD: University Press of America 2004, 211-225 (http://hdl.handle.net/1871/9182).
Jan Noordegraaf, '‘De geboorte en aenwasch der sprake’. Lambert ten Kate over de redelijke mens'. In: Bonjours Neef, ghoeden dagh Cozyn! Opstellen aangeboden aan Geert Dibbets. Onder redactie van Els Ruijsendaal, Gijsbert Rutten & Frank Vonk. Münster 2003, 311-323. Herdrukt in: Een kwestie van tijd. Vakhistorische studies door Jan Noordegraaf. Münster: Nodus Publikationen 2005, 35-49.
Jan Noordegraaf en Marijke van der Wal, 'Lambert ten Kate en de taalwetenschap / Lambert ten Kate and Linguistics' In: Lambert ten Kate, Aenleiding tot de kennisse van het verhevene deel der Nederduitsche sprake. 2 delen. Alphen aan den Rijn 2001. Deel 1, 2-32. (= Fotomechanische herdruk van de editie Amsterdam: Rudolph & Gerard Wetstein, 1723).
C.L. ten Cate, Lambert ten Kate Hermansz. (1674-1731). Taalgeleerde en konst-minnaar. Utrecht 1987.
Jacob Christoph Le Blon, 'The Translator's Preface'. In: The beau ideal by the late ingenious and learned Hollander Lambert Hermanson ten Kate. Translated from the original French by James Christopher le Blon. London 1732, i-iv. (Ook afgedrukt in: Jan Noordegraaf, Een kwestie van tijd. Vakhistorische studies. Münster: Nodus Publikationen 2005, 53-57).