Luchtaanval op het vliegveld van Udbina

Udbina air strike
Onderdeel van Operatie Deny Flight
Datum	21 November 1994
Locatie	Udbina, Kroatië
Resultaat	NATO overwinning
Casus belli	United Nations Security Council Resolution 816
Strijdende partijen
NAVO  USA  Verenigd Koninkrijk  FRA  NED  SRB
Leiders en commandanten
NAVO USA Leighton W. Smith  SRB Milan Martić  SRB Ratko Dopuđa
Troepensterkte
39 attack aircraft 16 aircraft in supporting role Anti-aircraft defenses
Verliezen
None 2 killed Several wounded 2 anti-aircraft batteries 1 SA-6 missile site airstrip destroyed

Op 21 november 1994, voerden NAVO-vliegtuigen die deelnamen aan Operatie Deny Flight een luchtaanval uit op de vliegbasis Udbina, Kroatië, dat destijds deel uitmaakte van de zelfverklaarde Republiek Servisch Krajina. Het Servische leger van Krajina had, door middel van haar 105e Luchtvaartbrigade, vanaf het vliegveld luchtaanvallen uitgevoerd op buurland Bosnië en Herzegovina ter ondersteuning van Servische bondgenoten daar, vooral tijdens het Beleg van Bihać. NAVO-strijdkrachten intervenieerden met het doel verdere aanvallen tegen te houden. Twee luchtdoel SA-2 raket installaties die de Serviërs in de grond-grond mode hadden gebruikt om Bihać aan te vallen en om NAVO-vliegtuigen aan te vallen werden in de er op volgende dagen ook vernietigd. Het bombarderen van Udbina was de grootste luchtactie in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog, de grootste gevechtsactie van de NAVO tot dat moment en de eerste Nederlandse deelname aan een luchtaanval sinds 1945^[1].

Bihać 'safe haven'

In oktober en november 1994 lanceerden Moslim-Kroatische troepen een groot offensief rond de stad Bihać, in het uiterste noordwesten van Bosnië, die door de VN was uitgeroepen tot 'safe haven' (veilige zone) voor vluchtelingen. De Serviërs lanceerden al snel een tegenaanval en ter ondersteuning van hun operaties voerden ze luchtaanvallen uit met vliegtuigen die waren gestationeerd op een voormalige militaire luchthaven van het JNA in Udbina, ten zuidwesten van Bihać, binnen de grenzen van het Servische Krajina.^[2]

Servische aanvallen

De Servische vliegtuigen dropten napalm en clusterbommen op Bosnische posities in de Bihać-pocket. De meeste vluchten lieten hun bommen los zonder in het Bosnische luchtruim te vliegen en de straaljagers perfectioneerden de tactiek om onder de radar te vliegen, maar de aanvallen waren hoe dan ook een duidelijke schending van de no-flyzone en een uitdaging voor de NAVO.^[3] De aanvallen van de Krajina-Serven begonnen op 10 november op Cazin en Bihać, maar deze aanvallen omvatten alleen het gebruik van zware artillerie en SA-2-luchtdoelraketten in een grond-grondrol.^[3][4][5]

Op 18 november lieten twee Orao grondaanvalsvliegtuigen napalm- en clusterbommen vallen, terwijl de volgende dag andere twee vliegtuigen vier bommen afwierpen op civiele faciliteiten in Cazin. Een van de Orao-straaljagers werd neergeschoten en de piloot, geïdentificeerd als Boro Nović, werd gedood. Drie van de bommen ontploften niet, maar negen burgers kwamen om het leven.^[3] Twee Royal Air Force (RAF) Tornado's achtervolgden twee Galeb nadat ze Bosnische posities rond Bihać hadden aangevallen, maar werden gedwongen de achtervolging te staken toen de Servische piloten het Kroatische luchtruim binnenvlogen, waar NAVO-troepen geen mandaat hadden.^[6]

Als reactie op de verslechterende situatie in Bihać nam de Veiligheidsraad Resolutie 958 aan, die NAVO-vliegtuigen toestond om boven Kroatië te vliegen.^[7] Op 21 november handelde de NAVO onder haar nieuwe mandaat door een aanval te plannen op het vliegveld van Udbina.^[8]

NATO-luchtaanval

De aanval op het militaire vliegveld van Udbina stond oorspronkelijk gepland voor 20 november, maar de operatie werd afgeblazen vanwege slechte weersomstandigheden.^[9]

Op maandag 21 november voerde de NAVO uiteindelijk de grootste luchtaanval uit in haar tot dan 45-jarige geschiedenis.^[10] Bij de operatie waren 39 aanvalsvliegtuigen betrokken en nog eens 16 vliegtuigen die verantwoordelijk waren voor de vóórverkenning van de aanval, tanken in de lucht, vroegtijdige waarschuwing, commando en controle, verkenning na de aanval en elektronische tegenmaatregelen. Alhoewel een Nederlandse vlieger het commando voerde over de missie^[11][12], hebben volgens Britse bronnen alleen de Jaguar-jachtvliegtuigen van de Franse luchtmacht en de RAF daadwerkelijk bommen gedropt op de luchtmachtbasis en de luchtafweergeschutslocaties in het gebied.^[10] De vliegtuigen stegen op vanaf vijf Italiaanse luchtmachtbases en de luchtaanval duurde van 13:00 tot 13:45 lokale tijd.^[13] F-16A Fighting Falcons van de Koninklijke Luchtmacht boden bescherming aan en leidden de aanvalsmacht, terwijl verkenning en elektronische storingen werden uitgevoerd door Franse Mirage 2000s, United States Air Force (USAF) General Dynamics–Grumman EF-111A Ravens, F-15E Strike Eagles, F-16's en United States Marine Corps (USMC) F/A-18 Hornets.^[14]

De eerste doelen die werden aangevallen waren de SA-6 batterij en het luchtafweergeschut dat de basis verdedigde. NAVO-jagers lieten er clusterbommen op vallen. De Servische bemanningen die de apparatuur bemanden, waren van tevoren gewaarschuwd om grote verliezen te voorkomen.^[3] Precisiegeleide en vrijvallende bommen werden vervolgens gebruikt om het vliegveld aan te vallen. Om te laten zien dat ze zich inhielden spaarden de NAVO-bommenwerpers ongeveer 20 Servische grondaanvalsvliegtuigen die op het einde van de landingsbaan geparkeerd stonden. Een verkenningsvlucht bij zonsondergang ter beoordeling van de schade onthulde dat de landingsbaan op vijf plaatsen ernstig was getroffen.^[10] De commandant van de Servische luchtmachtbasis, kolonel Ratko Dopudja, erkende het verlies van twee soldaten (Branko Jerković en Darko Galović)^[15] en verschillende gewonden.^[3]

Vervolgoperaties

Op 22 november werden twee Royal Navy Sea Harriers van het vliegdekschip HMS Invincible aangevallen door Servische luchtafweerraketten.^[16] De Britse vliegtuigen wisten de raketten te ontwijken en kwamen ongeschonden uit de strijd.^[17]

De volgende dag lanceerde de NAVO een verkenningsluchtpakket met RAF Jaguars, Franse Mirage 2000's en USAF F-16's om het gebied te doorzoeken. De luchtpatrouille werd begeleid door twee U.S. Marines EA-6B Prowlers, bewapend met AGM-88 HARM anti-straling raketten. Toen een Servische SA-2 radar van Otoka een van de bewakingsvliegtuigen aanstraalde, vuurden de EA-6B's twee HARM's af op de luchtafweerpositie. Beide raketten raakten doel. Een derde raket werd afgevuurd op een tweede SA-2 raketlocatie in Dvor, in Kroatië.^[18] Na een schadebeoordeling werd de raketbasis van Otoka later op de dag opnieuw het onderwerp van een luchtaanval^[9] toen USAF F-15E's GBU-12 lasergeleide bommen op het gebied lieten vallen.^[19]

Nasleep

De luchtmachtbasis in Udbina was bijna een maand buiten gebruik.^[16] De luchtaanval had echter geen direct effect op de militaire situatie op de grond rond Bihać. Integendeel, het 5e Bosnische Legerkorps stopte hun offensief en trok zich terug naar hun oorspronkelijke posities, gevolgd door duizenden vluchtelingen.^[3]

Elders reageerden de Servische autoriteiten in Bosnië door begin december 500 UNPROFOR gijzelaars te nemen, waaronder drie die gedwongen werden om op het platform van de Banja Luka landingsbaan te blijven als menselijk schild.^[20] Servische grondtroepen bleven ook de luchtpatrouilles van de NAVO belemmeren door ze continue aan te stralen en er luchtafweerraketten op af te vuren; twee RAF Tornados ontweken radargeleide raketten op 24 november, terwijl twee F-16's de volgende dag werden beschoten.^[21]

De Servische gijzelingen en de toenemende intimidatie van hun vliegtuigen dwongen de NAVO om de vluchten boven Bosnië en Kroatië op 2 december op te schorten.^[20] Nadat de voormalige Amerikaanse president Jimmy Carter een staakt-het-vuren van vier maanden had bemiddeld, werden de NAVO-operaties teruggeschroefd en lieten de Servische troepen alle gijzelaars van UNPROFOR vrij.^[20] Desondanks ging de NAVO-surveillance door en op 17 december werd een Super Etendard van het vliegdekschip van de Franse marine Foch geraakt door een schouderafgevuurde luchtafweerraket. De beschadigde jager wist terug te keren naar Foch.^[22]

De luchtmachtbasis werd uiteindelijk op 7 augustus 1995 overrompeld door Kroatische troepen tijdens Operatie Storm.^[23]

Bronnen, noten en/of referenties

1. Navo bombardeert Krajina Eerste deelname Nederland aan luchtaanval na 1945. www.trouw.nl (22 november 1994).
2. Beale, Michael (1997). Bombs over Bosnia: The Role of Airpower in Bosnia-Herzegovina. Air University Press, Maxwell Air Force Base, Montgomery, AL, p. 28.
3. 28 november 1994 Vreme News Digest Agency No 166. www2.scc.rutgers.edu. Geraadpleegd op 3 april 2020. ^{[dode link]}
4. (en) Balkan Battlegrounds: A Military History of the Yugoslav Conflict, 1990-1995. Central Intelligence Agency, Office of Russian and European Analysis (2002), pp. 251. ISBN 9780160664724.
5. Bosnia-Hercegovina: U.N. Pledges Support For Bangladeshis in Bihać (Bosnië-Herzegovina: VN belooft steun voor Bengalezen in Bihać) | Inter Press Service. www.ipsnews.net (17 november 1994).
6. (en) Conflict in the Balkans 1991–2000. Bloomsbury Publishing (20 mei 2013), 22–23. ISBN 978-1-84603-748-1.
7. (en) United States Post-Cold War Defence Interests: A Review of the First Decade (Verenigde Staten na de Koude Oorlog Defensiebelangen: een terugblik op het eerste decennium). Springer (30 april 2004), pp. 59. ISBN 978-0-230-00083-4.
8. (en) Schweigman, David (30 mei 2001). The Authority of the Security Council Under Chapter VII of the UN Charter: Legal Limits and the Role of the International Court of Justice (De autoriteit van de Veiligheidsraad onder Hoofdstuk VII van het Handvest van de VN: juridische grenzen en de rol van het Internationaal Gerechtshof). Martinus Nijhoff Uitgevers, pp. 105. ISBN 978-90-411-1641-3.
9. Chronology of the Bosnian Conflict 1992-1995 (Chronologie van het Bosnische conflict 1992-1995). Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD). Gearchiveerd op 8 maart 2021. Geraadpleegd op 6 april 2020.
10. (en) Nato jets blast Serb air base in Croatia. The Independent (22 november 1994). Geraadpleegd op 5 april 2020.
11. Veteranendag 2016: Dutchbat III: Thema markeert ook bijzondere KLu-inzet. defensie.nl.
12. Nederlandse F16-vlieger leider internationaal bombardement op koppensnellers Irak. nieuws.nl.
13. (en) Kovačević, Slobodanka, Dajić, Putnik (1995). Chronology of the Yugoslav Crisis: 1994 (Chronologie van de Joegoslavische crisis: 1994). Institute for European Studies, pp. 231. ISBN 978-86-82057-10-9.
14. (en) De Royal Air Force: Een eeuw van operaties. Bloomsbury Publishing (22 februari 2018), pp. 281. ISBN 978-1-4728-2538-4.
15. (sr) Sekulic, Milisav, Knin Je Pao U Beogradu Milisav Sekulic | PDF. Scribd (2000). Geraadpleegd op 25 juli 2023.
16. (en) The Unspected: Joint and Combined Assignments. U.S. Army Air Defense Artillery School (1996), 22–23.
17. Harriers under Fire. Navy News (December 1994). Geraadpleegd op 6 april 2020.
18. (en) Donald, David (2004). Warplanes of the Fleet. AIRtime, pp. 134. ISBN 978-1-880588-81-9.
19. Davies, Steve (2005) F-15E Strike Eagle Units In Combat 1990-2005 Osprey Publishing Limited, p. 44. ISBN 1841769096
20. Beale (1997), p. 32
21. Bucknam, Mark (2003). Responsibility of Command. Air University Press, 183–84. ISBN 1-58566-115-5.
22. USS Theodore Roosevelt CVN-71 Nimitz class vliegdekschip US Navy. www.seaforces.org. Geraadpleegd op 6 april 2020.
23. (hr) Oluja 76–77 (2007). Gearchiveerd op 31 december 2014.