Nagele
Plaats in Nederland 
| |||
|---|---|---|---|
  | |||
| Situering | |||
| Provincie |  Flevoland
| ||
| Gemeente |  Noordoostpolder
| ||
| Coördinaten | 52° 39′ NB, 5° 43′ OL | ||
| Algemeen | |||
| Oppervlakte | 50,39[1] km² | ||
| - land | 50,07[1] km² | ||
| - water | 0,32[1] km² | ||
| Inwoners (2023-01-01) |
1.995[1] (40 inw./km²) | ||
| Woningvoorraad | 832 woningen[1] | ||
| Overig | |||
| Woonplaatscode | 1278 | ||
| Website | www | ||
| Foto's | |||
| |||
| |||
| De bouwstijl van het Nieuwe Bouwen in Nagele | |||
| |||
| Basisschool De Ringloop | |||
| |||
| Museum Nagele, gehuisvest in de voormalige rooms-katholieke kerk | |||
| |||
Nagele is een dorp in de gemeente Noordoostpolder, in de Nederlandse provincie Flevoland. Het is ten zuiden gelegen van Emmeloord, tussen Urk en Ens. De dorpskern is gelegen waar de N716 kruist met de N713 en de N352. Door het buitengebied loopt de A6. Het dorp telt 1.995 inwoners (1 januari 2023).
Het dorp heeft anno 2024 een compacte maar ruimtelijk opgezette dorpskern. Aan de westkant van het dorp is er een industrieterrein gelegen. Het heeft een groot buitengebied met in het zuiden aan het Ketelmeer de haven en buurtschap Schokkerhaven. De zuidwesthoek wordt de Ketelhoek genoemd en aan de oostkant is het voormalige eiland Schokland gelegen, dat tot 2008 deels binnen het dorpsgebied lag van Nagele. Het buitengebied kent een groot aantal boerderijen. Door het dorpsgebied stromen onder meer de Nagelervaart, Nagelertocht, Sluitgaarttocht, Professor Brandsmatocht, Abtstocht en de Zuidermeertocht.
Dorpsbeeld
[bewerken | brontekst bewerken]De dorpskern van Nagele is rondom door een bomenwal beschermd tegen de polderwind. In Nagele is een duidelijke scheiding aangebracht van de belangrijke functies verkeer, wonen, werken en vrijetijdsbesteding. Het doorgaande verkeer wordt buiten het dorp gehouden doordat de bebouwing ten oosten van de noord-zuidweg is geplaatst. Om een centraal groen park is een ring voor het bestemmingsverkeer aangelegd. Collectieve voorzieningen zijn in deze centrale ruimte geplaatst.
Ten westen van deze groene ruimte zijn de winkels in een lint geplaatst. De winkels zijn geplaatst zodat ze vanuit alle woonhoven op ongeveer een gelijke afstand liggen. Om de noord-, oost- en zuidzijde van de verkeersring zijn zeven hoven van bewoning aangelegd, elk rondom een eigen centrale groene ruimte. De woningen zijn vooral in stroken gebouwd met een sterke voorkeursoriëntatie van de gevels richting het oosten en het westen voor het optimaal invallen van zonlicht.
Geschiedenis
[bewerken | brontekst bewerken]Ontstaan en bouwgeschiedenis
[bewerken | brontekst bewerken]Nagele wijkt qua bouwstijl af van de andere tien dorpen die rondom Emmeloord zijn gelegen. De bebouwing van Nagele moest openheid en strakheid uitstralen en gebruikmaken van glas en beton. De meeste andere dorpen werden gebouwd door planologen en architecten die de meer traditionele Delftse School volgde. Maar bij Nagele koos de Directie van de Wieringermeer voor een andere bouwstijl. Het toenmalige hoofd van de afdeling bouwkunde voor de Noordoostpolder, A.D. Van Eck was bevriend met Ben Merkelbach, die voorzitter was van de architectengroep De 8. Deze groepering die werd opgericht in 1927 waren aanhangers van het Nieuwe Bouwen.
De groepering kwam voor het Congrès Internationaux d'Architecture Moderne (CIAM) op het idee van de 'Functionele Stad'. Omdat dit goed uit te werken besloot Merkelbach aan Van Eck of niet een van de geplande dorpen als studieproject kon dienen, met ook het vooruitzicht dat het werkelijk gebouwd kon worden als het studieproject erin slaagde een eenduidig ontworpen plan te maken dat ook werkelijk levensvatbaar was. Van Eck ging akkoord hiermee, met enkele voorwaarden. Zo was het basisidee dat het dorp minstens drie scholen, drie kerken en 300 woningen moest bevatten. Verder moesten er panden voor een aantal winkels, een smederij en een café-restaurant komen en moest het dorp ook een aantal sportvelden kennen, een begraafplaats en een industrieterrein.
Voor dit project werd in 1947 de werkgroep Nagele opgericht. In deze werkgroep zaten de architecten; Cornelis van Eesteren, Johan Niegeman, Aldo van Eyck, Gerrit Rietveld, Hein Salomonson, Alexander Bodon, Mart Kamerling en landschapsarchitecte Mien Ruys. In het begin van 1948 was het Van Eyck die een aantal schetsen maakte waarin de uiteindelijk vormgeving van het dorp duidelijk zichtbaar werd. Een opvallend detail was daarbij de boomsingel begrenst en in ingesloten door doorgaande wegen. Het midden van het dorp kent een grote open ruimte met daarin de voorzieningen, zoals de winkels, de begraafplaats en de sportvelden zijn ingetekend. Ruys ontwierp het groene, maar ook ruimtelijk open park in dit deel. De woningen werden tussen dit open gebied en de boomsingel geplaatst. Op de tekentafel ontstond ook het idee voor een dorp met platte daken.
De Directie van de Wieringermeer keurde het definitieve ontwerp voor Nagele begin 1949 goed. Dit ontwerp werd vervolgens in datzelfde jaar door De 8 op het zevende CIAM congres in Bergamo gepresenteerd. Het had als thema had de 'menselijke nederzetting'. De eigenlijke bouw van het dorp liet daarna nog even op zich wachten. In 1952 besloot de Directie van de Wieringermeer het dorp van de geplande 300 naar 500 woningen te vergroten. Er moest daarvoor een nieuw ontwerp worden gemaakt door de werkgroep, ook de Rotterdamse architectenvereniging Opbouw raakte zo betrokken bij het ontwerp. Gaandeweg besloot de groepering dat de basis van het nieuwe ontwerp het ontwerp van 1949 als basis moest behouden.
Het waren de architecten Daniël van Ginkel en Aldo van Eyck die nieuwe en oude ideeën samenbracht tot een geheel. Hun definitieve ontwerp voor Nagele, dat zeven hoven van bewoning kende werd in januari 1954 door de minister van Verkeer en Waterstaat, Jacob Algera goedgekeurd. Er werd daarna meteen begonnen met de bouw. Voor de bouw van de huizen werd eerst het omsingelde groen aangelegd, zodat de bewoners sneller werkelijk in het groen kwamen te wonen. Tot 1962 werd er langzaam maar gestaag gebouwd aan het dorp, met hoofdzakelijk ontwerpen van modernistische architecten. In 1962 viel de bouw van de bewoning stil, mede omdat de interesse in de Nieuwe Bouwen-stijl flink verminderd was en de betrokken groeperingen eerder al uiteen waren gevallen.
Uiteindelijk besloot de Directie van de Wieringermeer zelf een plan te maken om het dorp te voltooien. Daarbij werd er wel afgeweken van het originele ontwerp van 1954. Er werd wel vastgehouden dat alle gebouwen platte daken moesten hebben en niet meer dan twee verdiepingen. In 1967 werd de bewoning van de Gerstehof en de Lucernehof gebouwd met het gestandaardiseerde VANEG-systeem, ook in de andere hoven werd later dit systeem van elementenbouw van beton toegepast. Eind jaren 70 volgde een eerste uitbreiding aan de zuidkant van het dorp. Deze uitbreiding, met de hoven Wendakker en De Klamp week iets wat af de oorspronkelijke ruimere opzet van de woningbouw, zo werden hierbij de groene grasvelden volgebouwd.
Herkomst van de plaatsnaam
[bewerken | brontekst bewerken]Nagele is vernoemd naar een gelijknamig voormalig eiland, en dorp dat op dat eiland was gelegen. Het eiland lag tussen Urk en Schokland. De precieze ligging was lang onduidelijk, maar in 2020 publiceerde zee-archeoloog Yftinus van Popta in zijn studie naar verdwenen plaatsen en eilanden dat Nagele even ten noordoosten van Urk in de buurt van Tollebeek zal gelegen hebben. Het eiland en dorp lagen aan een belangrijke vaarroute tussen de monding van IJssel en Stavoren. In een kopie uit de 15e/16e eeuw van documenten uit 1082-1121 duikt het voor het eerst op als Nagelo en in 1204 komt de spelling Nagele voor het eerst voor. Waarschijnlijk zijn rond 1300 zowel het dorp als het eiland onder de golven verdwenen bij een zware stormvloed.
De betekenis achter de plaats/eilandnaam Nagele is anno 2024 nog onbekend. Reeds eerder was er ten noorden van Urk een water met de naam Nagel of de Nagele; deze naam werd tot in de twintigste eeuw gebruikt om het vaarwater bij Urk aan te duiden. Moritz Schönfeld acht het niet uitgesloten dat Nagele als Nakala voorkomt in een door de Duitse keizer Otto I in het jaar 966 uitgevaardigde oorkonde. Naar alle waarschijnlijkheid is het dit Nakala dat als Nabalia in Tacitus' Historiën genoemd wordt. In dat geval heeft het modernste dorp van de Noordoostpolder de oudst-overgeleverde naam.
Kerken, monumenten en musea
[bewerken | brontekst bewerken]Nagele is een van de dertig wederopbouwgebieden uit de periode tussen 1940 en 1965 die werden geselecteerd door het Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed voor het Beschermingsprogramma Wederopbouw 1959-1965. Het dorp kent anno 2024 verder een drietal Rijksmonument en een gemeentelijke monument. Het gemeenteljke monument betreft de Gereformeerde Samen Op Weg kerk met losse klokkentoren van architecten Johannes van den Broek en Jaap Bakema die gebouwd werd in 1959/60.
Het is een van de vier oorspronkelijk kerken die werden gebouwd in het dorp. Ook de kerken hebben een platte dak gekregen. Van oorsprong waren er drie gepland, maar wegens een splitsing in de protestantse kerk moest er nog een extra kerk worden toegevoegd in het ontwerp. De vier kerken staan in tegenstelling tot de meeste andere dorpen in de Noordoostpolder dicht bij elkaar. De drie andere kerken betroffen de Nederlands hervormde kerk uit 1959/60 Gereformeerde kerk vrijgemaakt De Akker uit 1961, beide ontworpen door Wouter van de Kuilen en de katholieke kerk, de St. Isidoruskerk gebouwd door de architecten Theo Taen en Thomas Nix.
In de voormalige rooms-katholieke kerk zit sinds 1998 Museum Nagele. In dit museum wordt een beeld gegeven van het ontwerp en de ontwikkeling van het dorp Nagele en diens unieke plaats in de architectuurgeschiedenis van Nederland. In het museum is onder meer ook het proefschrift van de Spaanse architect Enrique Abad Monllor, genaamd; Nágele. Un nuevo asentamiento en un paisaje artificial' (Nagele. Een nieuwe nederzetting in een kunstmatig landschap), uit 2016. Naast dit museum kent Nagele nog museumhuis Polman, dat laat de oorspronkelijk staat van bewoning uit de begintijd van Nagele zien.
Onderwijs
[bewerken | brontekst bewerken]Het dorp kent anno 2024 een drietal basisscholen en een peuterspeelzaal. De drie basisscholen, Titus Brandsma, De Ringloop en Polderwijs liggen vrij dichtbij elkaar in de groene kern van het dorp. De vrijwel identieke gebouwen zijn gebouwd tussen 1956 en 1957 naar het ontwerp van Daniel van Ginkel en Aldo van Eyck. Het metselwerk van de scholen zijn kenmerkend door het blokverband dat is toegepast. Om dat effect te krijgen zijn de roodgekleurde bakstenen halfsteens boven elkaar geplaatst. Verder werden de scholen ontworpen met het idee dat alle klaslokalen van elkaar verspringen en zo meer op zichzelf staan. Ze worden met elkaar verbonden met een verbrede gang. Hierin is ook overblijfruimte verwerkt. Het ontwerp was voor die tijd experimenteel te noemen en de ontwerpvorm wordt een 'haltype' genoemd.
De scholen zijn alle drie aangewezen als een rijksmonument.
Sport en cultuur
[bewerken | brontekst bewerken]Op het sportpark van het dorp zitten de voetbalclub VV Nagele, een ijsclub met een ijsbaan en een tennisvereniging. Daarnaast kent het nog een algemene sportvereniging, S.V. Nakala die onderdak heeft in het multifunctionele centrum Het Rietveld, samen met onder meer een toneelvereniging en een smartlappenkoor. In het begin van september vindt er in Nagele een autocross plaats.
Geboren in Nagele
[bewerken | brontekst bewerken]- Rien van der Velde (1957), politicus
- Eline de Zeeuw (1993), presentatrice en verslaggeefster
Overleden in Nagele
[bewerken | brontekst bewerken]- Cor Dijkman Dulkes (1938-2006), amateur vliegtuigbouwer
Externe link
[bewerken | brontekst bewerken]- Ontstaan en bouwgeschiedenis
- flevolanderfgoed.nl, pagina 'Cultureel erfgoed in Nagele' Geraadpleegd op 24/25 juli 2024.
- Kopje: Herkomst van de plaatsnaam
- 'Nederlandse plaatsnamen verklaard' (2018), G. van Berkel en Kees Samplonius via etymologiebank.nl, pagina Nagele Geraadpleegd op 25 juli 2024.
- 'De legende van het eiland Nagele', Historiek 17 september 2023 Geraadpleegd op 25 juli 2024.
- Emmeloord.info over Nagele Geraadpleegd op 25 juli 2024.
- Kopje Onderwijs
- Flevoland Erfggoed, Cultureel Erfgoed, Nagele pagina Basisscholen Geraadpleegd op 24 juli 2024.
· 
· 