Pseudowintera

Pseudowintera
Systematikk
Rike: Planteriket Plantae
Rekkje: Karplantar Tracheophytes
Underrekkje: Frøplantar Spermatophytes
Orden: Canellales
Familie: Winteraceae
Slekt: Pseudowintera
Dandy, 1933

Pseudowintera er ei planteslekt av blømande vintergrøne tre og buskar. Artane i Pseudowintera stammar frå New Zealand, der dei er kjende som horopito. Winteraceae er magnolidar som er tilknytte den fuktige antarktiske floraen på den sørlege halvkula. Plantane kan tyggast og gjev ein varm, pepra smak.[1]

  • Pseudowintera axillaris, kjend som lowland horopito. Dette er ein busk eller eit lite tre som veker opp til åtte meter høgt i lågland og lågare fjellskog frå 35° til 42° sør. På Sørøya veks arten vest for hovudvasskiljet i Søralpane.
  • Pseudowintera colorata, eller mountain horopito, er ein eviggrønn busk eller eit lite tre (1-2.5 m) som vanlegvis blir kalla pepperwood fordi blada har ein sterk smak. Dei gule og grøne blada har raude flekkar; nye blad om våren er lyseraude. Det er utbreidd over heile New Zealand, frå låglandsskogane til høgare fjellskogar, og frå 36° 30' sør så langt sørover som Stewart Island/Rakiura. På grunn av ulike brukar, både medisinsk og kulinarisk, viser namnet horopito når det blir brukt i daglegtale normalt til colorata-arten.
  • Pseudowintera traversii, eller Travers horopito,[2] er ein kompakt busk som blir opptil ein meter høg. Han veks berre naturleg i nordvesthjørnet på Sørøya, frå Collingwood til Westport.

Dyrking

[endre | endre wikiteksten]

Horopito spreier seg naturleg gjennom gjengroing på rydda land, men kan ofte også finnast planta i hagar som ein dekorativ plante. Planting til kommersielle formål har byrja dei siste åra.[3]

Bruk

[endre | endre wikiteksten]

Medisin

[endre | endre wikiteksten]

Horopito inneheld eit stoff som blir kalla sesquiterpene dialdehyd polygodiali, eller polygodial, som har ei rekkje biologiske eigenskapar som kan motverka sopp, bakteriar, inflammasjon, allergi og insekt. Polygodial har vore testa og funnen å vera ein svært effektiv inhibitor av trauskegjær.[4][5] Maoriar har tradisjonelt nytta planten til ulike medisinsk formål, inkludert behandling av hudsoppinfeksjon, magepine, diaré og som smertestillande middel. Tidlegare europeiske busetjarar på New Zealand nytta òg horopito til medisinsk føremål.

Matlaging

[endre | endre wikiteksten]

Horopito blada blir brukt i matlaging på ulike måtar. Det blir nytta som krydder i moderne newzealandsk matlaging. Vanlegvis blir blada tørka og så molne til eit pulver. Pulveret kan nyttast på same måte som pepar, direkte på kjøt, blanda med olje, til å laga sausar (til dømes med sennep), i eddik, kjeks og til og med til is.[6]

Kjelder

[endre | endre wikiteksten]
  1. ↑ «The Encyclopedia of New Zealand: Pepper trees: horopito and kawakawa». 
  2. ↑ «Winteraceae» (på engelsk). University of Waikato. Arkivert frå originalen 7. februar 2018. Henta 6. februar 2018. «Pseudowintera traversii (Travers horopito) Compactly branched shrub up to 2m tall. Leaves are 2-2.5cm long, ovate-oblong, very thick and coriaceous, dull green above, bluish-green below. Flowers solitary or in pairs. Found only in N.W. Nelson growing on montane forest margins and scrub. Foliage of Pseudowintera traversii, note that the leaves are small and the branching is quite dense» 
  3. ↑ «Kaituna Farm». Arkivert frå originalen 9. november 2012. Henta 26. september 2012. 
  4. ↑ McCallion, R. F., A. L. Cole, J. R. L. Walker, J. W. Blunt, and M. H. G. Munro.
  5. ↑ Lee, S.H., Lee, J.R., Lunde, Kubo, I., In vitro antifungal susceptibilities of Candida albicans and other fungal pathogens to polygodial, a sesquiterpene dialdehyde.
  6. ↑ «The cuisine of Aotearoa», homestyle magazine (på engelsk), 11. august 2020, henta 25. januar 2025 

Bakgrunnsstoff

[endre | endre wikiteksten]