Qarmaq

Restar etter ein qarmaq frå Thule-kulturen i Ukkusiksalik nasjonalpark.
Qarmaq med rekonstruert tak av kvalbein nær Resolute i Nunavut.
Torvhus fotografert i Alaska på byrjinga av 1900-talet

Qarmaq (inuktitut, fleirtal qarmat)[1] er ein type eittromsbustad brukt av inuittar i mellomårstidene.[2] For sentral-inuittar frå Nord-Canada viser det til ein hybrid av telt og iglo, eller telt og torvhus. For kalaallitar frå Grønland viser qarmaq til veggane i bustaden.[3] Ein bygde desse bustadane om våren og hausten. Dei har eit rundt grunnplan. Alt etter årstid bygde ein underdelen av snøblokker, torv eller stein, reisverket av bein og øverdelen av skinn eller lerret.[4][5]

Historie

[endre | endre wikiteksten]

Qarmaqar blei brukte så tidlig som av Thule-kulturen, hovudsakleg i den kalde årstida. Om vinteren budde dei også i iglo, særleg under reiser, men ein føretrekte qarmaq når det var mogleg. Bustadtypen blei brukt av inuittar fram til 1950-talet.

Bygging

[endre | endre wikiteksten]

Å finna den rette staden å reisa ein qarmaq på omfatta ei forståing av den geologiske utforminga av eit område i høve til vêrtilhøva. Menn, kvinner og barn var med på bygginga.[6]

Snøqarmaq

Menn samla og sette saman steinblokker og rammeverk. I mangel av tømmer var rammeverket vanlegvis laga av bein, gjerne kvalbein. Kvinner og barn samla tundramose til å tetta sprekker, og preparerte skinn for taktekking og ytterkleding. Etter at vintersnøen kom, brukte mennene lange kniver til å skjera opp snøblokker, og plasserte dei i ei utoverstilt stilling for å gje meir vern. Om det ytre dekselet blei øydelagt av vêret eller av dyr som ulv eller rev, lappa kvinnene det, ofte med numne fingre i den iskalde og biande vinden.[7]

Torvqarmaq

Sommertelta, som var enkle å transportere, blei erstatta av torvqarmaq om hausten.[8]

Innreiing

[endre | endre wikiteksten]

Qarmaqar blei varma og lyste opp av ein seloljelampe eller qulliq. Soveområdet var noko opphøgd, og polstra med karibupelsar.

Kjelder

[endre | endre wikiteksten]
  1. ↑ Henshaw, Anne Stevens (2000). Central Inuit household economies: zooarchaeological, environmental, and historical evidence from outer Frobisher Bay, Baffin Island, Canada. Archaeopress. s. 10. ISBN 978-1-84171-073-0. Henta 28. august 2011. 
  2. ↑ Nabokov, Peter; Easton, Robert (1989). Native American architecture. Oxford University Press US. s. 201, 425–. ISBN 978-0-19-503781-4. Henta 28. august 2011. 
  3. ↑ Denmark. Kommissionen for videnskabelige undersøgelser i Grønland (1891). Meddelelser om Grønland (Now in the public domain. utg.). C. A. Reitzels Forlag. s. 72–. Henta 28 August 2011. 
  4. ↑ Stern, Pamela R. (2004). Historical dictionary of the Inuit (Print). Lanham, Md: Scarecrow Press. s. 129–. ISBN 978-0-8108-5058-3. Henta 28 August 2011. 
  5. ↑ Barrett, Carole A.; Markowitz, Harvey (May 2004). American Indian Culture: Acorns-Headdresses. Salem Press. s. 38. ISBN 978-1-58765-193-9. Henta 28 August 2011. 
  6. ↑ Wilson, Pamela; Stewart, Michelle (January 2008). Global indigenous media: cultures, poetics, and politics. Duke University Press. s. 83–. ISBN 978-0-8223-4308-0. Henta 28 August 2011. 
  7. ↑ Walk, Ansgar (1998). Kenojuak : Lebensgeschichte einer bedeutenden Inuit-Künstlerin (på tysk). Bielefeld Pendragon-Verl. ISBN 3-929096-61-7. 
  8. ↑ Ehrlich, Gretel (20 April 2010). In the Empire of Ice: Encounters in a Changing Landscape. National Geographic Books. s. 158–. ISBN 978-1-4262-0574-3. Henta 28 August 2011.