Hastiin Chʼil Haajiní (Manuelito)
Hastiin Chʼil Haajiní éí Naabeehó binaatʼaanii nilį́į́hnigo naʼhaaszhiizh, Naabeehó Hwéeldigo nanééskáádi yę́ędą́ą́ʼ áádóó bikʼíjį́ʼ. Azhí "Manuelito" éí Naakáí bizaadjí "Manuel yázhí" jinį́ʼgo oolyé. Doodinéʼiʼ nilį́ʼniʼígíí éí Bitʼahni dinéʼiʼ nilį́ʼgo diné nilį́ʼ nitʼę́ę́h. 1818 biyihah yę́ędą́ą́ʼ éí Hastiin Chʼil Haajiní Shash jaaʼdi (Áshįįh Biiʼtó Hahoodzo) hoolyéedi éí bidizhchíʼ. Áádóó tʼáá dinéʼiʼ bikéyah bikáágo éí akwii shį́į́h ałʼááh átʼéego azhí beeʼbeehódlizhin nitʼééh: Ashkii Diyin, Dahaana Baadaané, Hastiin Chʼil Haajiní, dóó Naabah Jiltʼaa. Naanáłá éí Kʼáákʼéʼiʼ déíłní nitʼééh.
1862 yę́ędą́ą́ʼ Wááshindoon bisiláo Naabeehó bichʼíʼ yiiládiʼ, áádóó Wááshindoon bibee hazʼáanii-Indian Removal Act woolyéʼígíí beeʼoonish Diné bikʼíjį́ʼ (Tʼáá ałtsó Bitsį́ʼ yishtłizhii beeʼbikʼíjį́ ʼoonish dóó beeʼyiilzhiizh). Diné Hwéeldigo adaʼyiinkáádgo (aadi daasná), Hastiin Chʼil Haajiní bidiné yichʼąąʼ naabahgo binaanish ayiilá. Akwii shį́į́h naháí Hastiin Chʼil Haajiní dóó łaʼ Hastóí Diné yichʼąą nidaaskáá dóó nidaasbaʼ. Áádóó Hwéeldidi Diné kéhatʼį́ʼ doolééł hániniiʼígíí yichʼąąʼ yaałtiʼ. Hwéeldidi éí Naaltsoos saní bikáaʼgi bizhíʼ ayiilá, akwiishí yííłyiiltʼéíʼgo.