L'Estaca (cançon)

Pels articles omonims, vejatz L'Estaca.

L'Estaca qu'es ua cançon famosa deu cantautor catalan Lluís Llach. Qu'estoc publicada peu prumèr còp en 1968 ser la cara B deu tresau EP de Lluís Llach produït peu productor e editor catalan Concèntric.

Qu'estoc compausada pendent lo periòde de la dictatura deu General Franco en Espanha e qu'es ua cançon engatjada contra lo regim franquista e ua crida a la luta collectiva e a la libertat. Que celèbra tanben, d'un biais metaforic, la transmission entre generacions de militants, d'un mainatge a un pairbon ("avi" en catalan).

La cançon que serà censurada peu regim franquista e interdita pendent los concèrts aprèp ua mieja annada de difusion shens interdiccion^[1]. Mès èra dejà ua cançon plan coneguda e quan lo public e la reclamava, Lluís Llach e los sons musicians que la jogavan e lo public que's la cantava eth, ça conta Llach^[2].

Aquera cançon que coneishoc un gran succès en Catalonha on es considerada coma l'imne non-oficiau deu país, a costat d'Els Segadors. Qu'es segurament la cançon de Llach mes celèbra peu mond. Qu'estoc tradusida en de nombrosas lengas, com l'occitan (dialèctes gascon, lengadocian e provençau), l'arabi dialectau tunisian ("Dima, dima"), lo basco ("Agure Zaharra"), lo còrs ("Catena"), lo dari (afgan), lo francés ("Le pieu"), lo polonés ("Mury, mury"), lo rus ("Steny (Стены) "), etc.

Genèsi e composicion

Lluís Llach que compausèc L'Estaca au piano deu Mas Pi de Verges, en Baish Empordan, un vrèspe d'ivèrn que passava damb los sons amics e amigas^[3]. Qu'es per aquesta rason qu'enregistrèc la prumèra version au piano, quan las versions mes conegudas e son acompanhadas de la guitarra, subretot en concèrt. Qu'es ua de las prumèras cançons que creèc. Lo cantautor que's bremba que los sons amics " tostemps e la'u demandav[a]"^[4]. Qu'explica que, se hagoc la musica "damb innocéncia", necessitèc l'ajuda de l'escrivana catalana Maria Aurèlia Capmany entau tèxte pramor que "d'escríver en catalan e'n sabèv[a] hèra pauc"^[3]. La musica qu'es ua valsa rapida (signatura ritmica 3/4 e tempo a l'entorn de 210) en la minor. Per çò de las paraulas, Llach que s'inspirèc deus proseis qui avèva adolescent damb un vielh Siset, pairbon d'un amic son au son vilatge de Verges.

L'Avi Siset

La cançon que hica en scèna lo dialòg deu narrator damb un òme vielh nomenat "L'avi Siset". Lluís Llach que revelèc qu'aqueste òme existic reaument e sabèm adara que s'ageish de Narcís Llansa, pairbon d'un amic de Llach, qui anava pescar damb los dus adolescents pròp deu son vilatge de Verges en Empordan. Narcís Llansa, dit Siset, qu'èra un republican e un catalanista convençut, qu'estoc regidor de la vila de Besalú pendent la Segonda Republica Espanhòla, avant d'èster presonèr pendent los prumèrs ans de la dictatura franquista^[5]. Qu'ensenhèc a Lluís Llach l'istòria de la guèrra civila e lo formèc aus ideaus republicans e catalanistas, çò qui Llach e descriu coma "leiçons de filosofia, istòria e vita"^[6] hens lo prològ deu libe dedicat a l'istòria de Narcís Llansa e escrit per l'arrèr-hilh de Siset, Feliu Llança Pons^[7].

Aqueths proseis inspirèn Lluís Llach quan escrivoc la cançon^[8].

Paraulas

**L'Estaca**
Paraulas en catalan	Paraulas en gascon
1
L'avi Siset em parlava De bon matí al portal, Mentre el sol esperàvem I els carros veiem passar. Siset, que no veus l'estaca On estem tots lligats ? Si no podem desfer-nos-en Mai no podrem caminar !	Lo vielh Siset que'm parlava De d'òra au ras deu portau, Dab lo solelh qu'esperàvam Catavas suu caminau. Siset, e vedes l'estaca? A tots, que ns'i an ligats; Si arrés non nse'n destaca, Quin poderam caminar?
Recoble	Repic
Si estirem tots, ella caurà I molt de temps no pot durar: Segur que tomba, tomba, tomba! Ben corcada deu ser ja. Si tu l'estires fort per aquí I jo l'estiro fort per allà, Segur que tomba, tomba, tomba! I ens podrem alliberar.	Si tiram tots, que caderà ! Guaire de temps, pòt pas durar. Segur que tomba, tomba, tomba Plan croishida qu'ei dejà. Si tiri hòrt, jo, per ençà, Si tiras hòrt, tu, per delà, Segur que tomba, tomba, tomba Que nse'n poiram desliurar.
2
Però, Siset, fa molt temps ja : Les mans se'm van escorxant, I quan la força se me'n va Ella és més ampla i més gran. Ben cert sé que està podrida Però és que, Siset, pesa tant Que a cops la força m'oblida. Torna'm a dir el teu cant	Totun, i a pro de temps ara Qui ns'escarronham las mans, Si la fòrça e'ns dèisha càder, Pareish mei grana qu'abans... De tot segur qu'ei poirida, Totun, Siset pesa tant ! A còps, que'm pèrdi l'ahida, Vè, torna'm díser ton cant
Recoble	Repic
3
L'avi Siset ja no diu res, Mal vent que se l'emportà, Ell qui sap cap a quin indret I jo a sota el portal. I mentre passen els nous vailets Estiro el coll per cantar El darrer cant d'en Siset, El darrer que em va ensenyar	Lo vielh Siset que se'm cara. Mau vent se l'a miat atau... Qui sap on se tròba adara ? Demori sol au portau... A pausas, passan los dròlles, Lhèvi lo cap tà cantar Lo darrèr cant deu vielh òmi Lo darrèr qui m'ensenhà.
Recoble	Repic

Versions

La cançon L'estaca que conseish dempush la soa creacion, ua longa istòria de traduccions e reinterpretacions. Qu'estoc notadament tradusida en "occitan, castelhan, basco, francés, còrs, sard, breton, polonés, alemanh, neerlandés, anglés, grèc, arabi, rus, galhèc, dari, yiddish"^[9] segon lo magasina musicau catalan Enderrock.

En occitan se coneisson las versions de Patric (en lengadocian), dels Pagalhós (en gascon) e de Lo Dalfin ("Lo Pal") en aupenc de las valadas.

Simbòl de la luta contra los poders autoritaris, que's la cantèn hens hèras movements de contestacion. Lo sindicat Solidarność que hagoc de la version polonesa Mury de Jacek Kaczmarski lo son imne contra lo regim comunista de la Republica Populara de Polònha^[10]. En arabi dialectau tunisian, qu'es la version Dima, dima de Yasser Jradi, qui es interpretada per la cantaira Emel Mathlouthi (qui representèc la Tunisia a la ceremonia de remesa deu Prèmi Nobel de la Patz aus dirigents de la transicion democratica) au temps de las protèstas de la "Revolucion deu Jansemin"^[11]. La version russa, Steny (Стены, Las parets, 2012) cantada peu grop Arkadiy Kots pendent las amassadas anti-Potin, conseishoc un succès retrenient en Russia en seguida de l'arrestacion deus sòcis deu grop^[12]. L'Associacion de las Hemnas Revolucionàrias d'Afganistan qu'enregistrèc ua version en dari intitolada برپا (barku) ser un deus sos àlbums de cançons patrioticas e revolucionàrias^[13].

En catalan, hèras artistas qu'an tornat interpretar L'Estaca. Lo collectiu musicau Tactikollectif creat a l'entorn deu grop tolosenc Zebda que n'enregistrèc ua version ser l'àlbum Motivés^[14]. Lo club de rugbi de Perpinhan, l'USAP, que l'a causit com imne esportiu aprèp que l'entrenaire de las annadas 90 Alain Teixidor e la prepausèssi entà "amuishar la catalanitat deu club"^[15].

Ligams extèrnes

Version de Lluís Llach en 1976 au Palau dels Espòrts de Barcelona

Version deu Tactikollectif ser l'àlbum Motivés

Version polonesa de Mury en mp3.

Nòtas

[1] ttp://www.enderrock.cat/noticia/11005/censura/10/cancons

[2] ttps://www.nuvol.com/llibres/lluis-llach-no-fare-mai-canco-de-protesta-9413

[:0-3] 3,0 et ^3,1 Josepmiquel Servià, ‘Lluís Llach. Un trobador per a un poble’ (Puntual Edicions, 1977) [1]

[4] ttp://www.enderrock.cat/noticia/15518/cancons-revolta-estaca

[5] ttp://www.elpuntavui.cat/politica/article/17-politica/898652-els-rebesnets-de-l-avi-siset-eren-a-fontajau.html

[6] ttps://web.archive.org/web/20171022094048/https://www.vilaweb.cat/www/elpunt/noticia?p_idcmp=-735265

[7] ttps://web.archive.org/web/20230127211046/https://www.llardelllibre.cat/es/libro/avi-siset-l-_772124

[8] ttps://web.archive.org/web/20201024155252/https://www.vilaweb.cat/www/elpunt/noticia?p_idcmp=-735266

[9] ttp://www.enderrock.cat/noticia/17032/mil-veus-estaca

[10] ttp://www.enderrock.cat/noticia/15518/cancons-revolta-estaca

[11] ttps://www.circuitmagazine.org/dossier-143/petite-histoire-de-l-estaca-chanson-contestataire-catalane-traduite-et-retraduite

[12] ttps://www.circuitmagazine.org/dossier-143/petite-histoire-de-l-estaca-chanson-contestataire-catalane-traduite-et-retraduite

[13] ttp://pz.rawa.org/rawasongs/12cd.htm

[14] ttps://web.archive.org/web/20210615135840/https://lesmotives.org/release/motives-ya-toujours-pas-darrangement/

[15] ttps://www.lindependant.fr/2012/11/28/de-l-estaca-au-bouclier,1706059.php

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]