ଗୁଲାବ ବାଇ | |
|---|---|
| ଜନ୍ମ | ୧୯୨୬ ବାଲପୁରଭା, କନ୍ନଉଜ ଜିଲ୍ଲା, ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶ, ଭାରତ |
| ମୃତ୍ୟୁ | ୧୯୯୬ (aged 69-70) |
| ଅନ୍ୟ ନାମ | ଗୁଲାବ ଜାନ |
| ବୃତ୍ତି(ସମୂହ) | ମଞ୍ଚ ଅଭିନେତା ଲୋକ ସଂଗୀତଜ୍ଞ |
| ପୁରସ୍କାର | ପଦ୍ମଶ୍ରୀ |
ଗୁଲାବ ବାଇ (୧୯୨୬–୧୯୯୬), ଗୁଲାବ ଜାନ ଭାବରେ ଜଣାଶୁଣା, ନୌଟଙ୍କୀର ଜଣେ ଭାରତୀୟ ମଞ୍ଚ ଅଭିନେତା ସହିତ [୧] ଜଣେ ପାରମ୍ପାରିକ ଅପରେଟିଭ୍ ଡ୍ରାମାର ପ୍ରଥମ ମହିଳା କଳାକାର[୨] ଥିଲେ । ତାଙ୍କୁ ବହୁ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ବ୍ୟକ୍ତି ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଇଥିଲା ।[୩] ସେ ୧୨-୧୩ ବର୍ଷ ବୟସରେ ନୌଟଙ୍କୀ ଗୋଷ୍ଠୀରେ ଅଭିନୟ ଏବଂ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ସେ ଗ୍ରେଟ ଗୁଲାବ ଥିଏଟର କମ୍ପାନୀର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ଥିଲେ ।[୪] ୧୯୯୦ ମସିହାରେ ଭାରତ ସରକାର ତାଙ୍କୁ ପଦ୍ମଶ୍ରୀ ଚତୁର୍ଥ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନାଗରିକ ପୁରସ୍କାର ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ।[୫] ଛଅ ବର୍ଷ ପରେ, ସେ ୭୦ ବର୍ଷ ବୟସରେ ମୃତ୍ୟୁ ବରଣ କଲେ।
ଗୁଲାବ ବାଇ ୧୯୨୬ ମସିହାରେ ଭାରତ ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶର ଫାରୁଖବାଦ୍ ଜିଲ୍ଲାର ବାଲାପୁରୱାଠାରେ ମନୋରଞ୍ଜନକାରୀଙ୍କ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ବେଡିଆ ଜାତିରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ।[୬] ସେ କାନପୁର ଘରାନାର ଉସ୍ତାଦ୍ ତ୍ରିମୋହନ ଲାଲ ଏବଂ ହାଥ୍ରାସ୍ ଘରାନାର ଉସ୍ତାଦ୍ ମହମ୍ମଦ ଖାନଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଗୀତ ଗାଇବାରେ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ତାଲିମ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ ଏବଂ ତ୍ରୟୋଦଶ ବର୍ଷ ବୟସରେ ତ୍ରିମୋହନ ଲାଲଙ୍କ ନୌଟଙ୍କୀ ଯାତ୍ରାଦଳରେ ଯୋଗ ଦେଇ ସର୍ବସାଧାରଣରେ ଅଭିନୟ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ, ଏବଂ କଳା ଫର୍ମର ପ୍ରଥମ ମହିଳା ଅଭିନେତା ହୋଇଥିଲେ । ଯଥାଶୀଘ୍ର, ସେ ଗୀତର ଏକ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଶୈଳୀ ବିକଶିତ କଲେ ଯାହା ତାଙ୍କୁ ମୋନିକର୍, ଗୁବା ଜାନ ଅର୍ଜନ କରେଇଥିଲା ।
ତାଙ୍କର ଲୋକପ୍ରିୟତା ତାଙ୍କୁ ତ୍ରିମୋହନ ଲାଲଙ୍କ ଇଚ୍ଛା ବିରୁଦ୍ଧରେ ନିଜର ଏକ ମହାନ ଗୁଲାବ ଥିଏଟର କମ୍ପାନୀର ଏକ ନୌଟଙ୍କୀ ଯାତ୍ରାଦଳ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କଲା । ଏହାର ପରିଚାଳନା ଦାୟିତ୍ୱ ଏବଂ ତାଙ୍କର ବୃଦ୍ଧାବସ୍ଥା ତାଙ୍କୁ ୧୯୬୦ ଦଶକରେ ନିଜର ଅଭିନୟକୁ ବନ୍ଦ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ କରିଥିଲା ଏବଂ ସେ ନିଜ ସାନ ଭଉଣୀ ସୁଖବାଦନଙ୍କୁ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଦିନରେ ମୁଖ୍ୟ କଳାକାର ଭାବରେ ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ ଭାବରେ ନନ୍ଦା ଗୁହାଙ୍କ ସ୍ଥାନ ଦେଇଥିଲେ । ତାଙ୍କ ଝିଅ ମଧୁ ମଧ୍ୟ ଜଣେ ଜଣାଶୁଣା ଅଭିନେତା । ତାଙ୍କ କ୍ୟାରିୟରର ଶେଷ ଭାଗ ଆଡକୁ, ନୌଟଙ୍କୀର ଆବେଦନ, ଏକ କଳା ରୂପ ଭାବରେ ଧୀରେ ଧୀରେ ହ୍ରାସ ପାଇଲା ।
ସେ ହରିଚନ୍ଦ୍ରରେ ରାଣୀ ତାରାମତୀଙ୍କ ଭୂମିକାରେ ଅଭିନୟ କରିଛନ୍ତି ଯାହାକି ଅଭିନୟର ଏକ ବ୍ୟାପକ ପରିସର ପ୍ରଦାନ କରୁଥିବା ଏକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଭୂମିକା ଥିଲା ଏବଂ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ରଙ୍ଗରେ ଅଭିନୟ କରାଯାଇଥିଲା । ମଞ୍ଚରେ ବିଭିନ୍ନ ଭାବନା ସୃଷ୍ଟି କରିବାର ଭୂମିକାରେ ସେ ଅସାଧାରଣ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ଜୀବନ ସଂଘର୍ଷରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ଏବଂ ପାରିବାରିକ ଅବସ୍ଥା ସତ୍ତ୍ୱେ; ସେ ଜଣେ ପ୍ରକୃତ କଳାକାରଙ୍କ ଜୀବନ ବିତାଇଛନ୍ତି ।
ତାଙ୍କ ଜୀବନକୁ ଗୁଲାବ ବାଇ : କୁଇନ ଅଫ ନୌଟଙ୍କୀ ଥିଏଟର ନାମରେ ଦୀପ୍ତି ପ୍ରିୟା ମେହେରୋତ୍ରାଙ୍କ ଜୀବନୀରେ ଦଲିଲ କରାଯାଇଛି । ଏହି ପୁସ୍ତକ ପେଙ୍ଗୁଇନ୍ ଇଣ୍ଡିଆଦ୍ୱାରା ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା ।[୭] ତାଙ୍କ ଜୀବନ କାହାଣୀ ମଧ୍ୟ ଏକ ନାଟକର ବିଷୟବସ୍ତୁ ଥିଲା, ଯାହାକି ମେ ୨୦୧୪ରେ କାନପୁରରେ ମଞ୍ଚରେ ପ୍ରବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇଥିଲା ।[୮]