ਧੀਰੂਬੇਨ ਪਟੇਲ

ਧੀਰੂਬੇਨ ਗੋਰਧਨਭਾਈ ਪਟੇਲ (ਗੁਜਰਾਤੀ: ધીરુબેન પટેલ) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਨਾਵਲਕਾਰ, ਨਾਟਕਕਾਰ ਅਤੇ ਅਨੁਵਾਦਕ ਹੈ।

ਜ਼ਿੰਦਗੀ

ਧੀਰੂਬੇਨ ਗੋਰਧਨਭਾਈ ਪਟੇਲ ਦਾ ਜਨਮ 25 ਮਈ 1926 ਨੂੰ ਬੜੌਦਾ (ਹੁਣ ਵਡੋਦਰਾ, ਗੁਜਰਾਤ) ਵਿੱਚ ਬੰਬੇ ਕ੍ਰੋਨੀਕਲ ਦੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਗੋਰਧਨਭਾਈ ਪਟੇਲ ਅਤੇ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕਾਰਕੁਨ ਅਤੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਕਾਂਗਰਸ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਗੰਗਾਬੇਨ ਪਟੇਲ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਅਨੰਦ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਧਰਮਜ ਪਿੰਡ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹੈ। ਉਹ ਮੁੰਬਈ ਦੇ ਇੱਕ ਉਪਨਗਰ, ਸਾਂਤਾਕਰੂਜ਼ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਹੋਈ ਅਤੇ ਅਜੇ ਵੀ ਉਥੇ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਮੁੰਬਈ ਦੇ ਪੋਦਾਰ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਐਲਫਿਨਸਟਨ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ 1945 ਵਿਚ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਬੀਏ ਅਤੇ 1949 ਵਿਚ ਭਵਨ ਦੇ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਐਮ.ਏ. ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ 1963-64 ਵਿਚ ਦਹੀਸਰ ਵਿਖੇ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਪੜਾਈ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਿਆ ਭਵਨ ਵਿਖੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਾਹਿਤ ਪੜ੍ਹਾਇਆ। ^{[1] [2] [3]}

ਉਸਨੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਆਨੰਦ ਪਬਿਲਸ਼ਰਾਂ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ 1963-64 ਵਿਚ ਕਲਕੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਨਾਮ ਦੇ ਇੱਕ ਪਬਲਿਸ਼ਿੰਗ ਹਾਊਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। 1966 ਤੋਂ 1975 ਤੱਕ ਉਸਨੇ ਸੁਦਾ ਨਾਮ ਦਾ ਗੁਜਰਾਤੀ ਰਸਾਲਾ ਸੰਪਾਦਿਤ ਕੀਤਾ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਸਨੇ ਗੁਜਰਾਤ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਸਨੇ 2003―2004 ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤੀ ਸਾਹਿਤ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਇੱਕ ਨਾਟਕ ਭਵਨੀ ਭਾਵਈ ਨੂੰ ਇੱਕ ਫਿਲਮ ਵਿੱਚਢਾਲਿਆ ਗਿਆ। ^{[3] [4] [5]}

ਸਾਹਿਤਕ ਕੰਮ

ਧੀਰੂਬੇਨ ਪਟੇਲ ਨੇ ਛੋਟੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੇ ਕਈ ਸੰਗ੍ਰਹਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਨਾਵਲ ਵੀ ਲਿਖੇ ਹਨ। ਉਸਨੇ ਰੇਡੀਓ ਨਾਟਕ ਅਤੇ ਸਟੇਜ ਨਾਟਕ ਲਿਖੇ ਹਨ। ਉਸ ਦਾ ਕੰਮ ਗਾਂਧੀਵਾਦੀ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੈ। ਆਲੋਚਕ ਸੂਸੀ ਥਾਰੂ ਅਤੇ ਕੇ ਲਲਿਤਾ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, "ਹਾਲਾਂਕਿ ਧੀਰੂਬੇਨ, ਨਾਵਲਕਾਰ ਕੁੰਦਨਿਕਾ ਕਪਾਡੀਆ ਵਾਂਗ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੀ ਪਰ ਉਹ ਇਹ ਮੰਨਦੀ ਹੈ ਕਿ ਨਾਰੀ ਦੇ ਨੀਵੇਂ ਰੁਤਬੇ ਦੀ ਜੜ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਮਾਨਸਿਕ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਹਨ।" ^[4] ਉਸਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਕੰਮ, ਖ਼ਾਸਕਰ, ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਸ ਬਾਰੇ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਥਾਰੂ ਅਤੇ ਲਲਿਤਾ ਨੇ "ਸਵੈ ਦੀ ਭਾਲ" ਦੱਸਿਆ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਬਾਅਦ ਦਾ ਕੰਮ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਬਾਲਗਾਂ ਲਈ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਇੰਟਰਨੈਟ ਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੀ ਅਸਾਨ ਉਪਲਬਧਤਾ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ।^[6]

ਧੀਰੂਬੇਨ ਪਟੇਲ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਦੇ ਸਨ। ਉਸ ਦੇ ਨਾਵਲ, ਅਗੰਤੁਕ ਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਰਾਜ ਸੁਪੇ ਨੇ 2011 ਵਿੱਚ ਰੇਨਬੋ ਐਟ ਨੂਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਿੱਚ, ਪਟੇਲ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਸੁਪ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਨ ਦੇਣ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ".. ਉਹ ਮੇਰੇ ਨਾਇਕ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝੇਗਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੇ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਰਗ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਹੈ।"^[7] ਉਸ ਨੇ ਹੁਣ ਉਹੀ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦਾ ਗੁਜਰਾਤੀ "ਕਿਚਨ ਪੋਇਮਜ਼" (ਗੁਜਰਾਤੀ 2016) ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਹੈ।^[8]

ਉਸ ਦੇ ਨਾਵਲਾਂ ਅਤੇ ਨਾਵਲੇਟ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:

• ਵਡਵਾਨਲ (1963)
• ਵਾਸਨੋ ਅੰਕੁਰ (1967)
• ਵਾਵਾਂਟੋਲ (1970)
• ਸ਼ਿਮਲਾ ਨਾ ਫੂਲ (1976)
• ਏਕ ਭਲੋ ਮਾਨਸ (1979)
• ਵਾਮਲ (1980)
• ਅੰਧਲੀ ਗਲੀ (1983)
• ਗਗਨਾ ਲਗਾਨ (1984)
• ਕਾਦੰਬਰਿਣੀ ਮਾਂ (1988)
• ਏਕ ਫੂਲ ਗੁਲਾਬੀ ਵਤ (1990)
• ਏਕ ਦਾਲ ਮਿਠੀ (1992)
• ਹੁਤਾਸ਼ਨ (1993)
• ਅਗੰਤੁਕ (1996)^[3]
• ਸੰਸ਼ਯਬੀਜ (1998)
• ਪੇਇੰਗ ਗੈਸਟ (1998)
• ਅਤੀਤਰਾਗ (2000)
• ਅੰਧਲੀ ਗਲੀ (1983) ਇੱਕ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਨਾਵਲ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਕੁੰਦਨ ਨਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਔਰਤ ਦੇ ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ ਸੂਝ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ 45 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।^[9]

ਉਸ ਦੇ ਲਘੂ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹਨ।

• ਅਧੂਰੋ ਕਾਲ (1955)
• ਏਕ ਲਹਿਰ (1957)
• ਵਿਸ਼ਰਾਮਭਕਥਾ (1966)
• ਤਧ (1976)
• ਜਵਾਲ (2001)^[3]
• ਧੀਰੂਬੇਨ ਨੀ ਤੁੰਕੀ ਵਾਰਤਾਓ (2019)
• ਕਿਚਨ ਪੋਇਮਸ (2011) ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ ਅਤੇ 2016 ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤੀ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਉਸ ਦੇ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੂ ਇਨਾਮ (1955), ਪੰਖੀਨੋ ਮਾਲੋ (1956), ਵਿਨਾਸ਼ਨਾ ਪੰਥ (1961), ਮੰਨੋ ਮਾਨੇਲੋ (1959) ਅਤੇ ਆਕਾਸ਼ ਮੰਚ (2005) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਨਮਾਨੀ ਨਾਗਰਵੇਲ (1961) ਅਤੇ ਮਾਇਆਪੁਰਸ਼ (1995) ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਇਕ-ਨਾਟਕ ਨਾਟਕਾਂ ਅਤੇ ਰੇਡੀਓ ਨਾਟਕਾਂ ਦੇ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹਨ।^[3]

ਉਸ ਨੇ ਹਾਸਰਸ ਸਾਹਿਤ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਹੈ। ਪਰਦੁਖਭੰਜਕ ਪੇਸਟਨਜੀ (1978) ਪਾਤਰ ਪੇਸਟਨਜੀ ਦੀਆਂ ਹਾਸ-ਰਸ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹਨ। ਉਸ ਦਾ ਗਗਨਾ ਲਗਾਨ (1984) ਹਾਸਰਸ ਨਾਵਲ ਹੈ। ਕਾਰਤਿਕ ਰੰਗ ਕਥਾ (1990) ਉਸ ਦੀ ਹਾਸਰਸ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਕਾਰਤਿਕ ਅਨੇ ਬੀਜਾ ਬੱਧਾ (1988) ਉਸ ਦੇ ਹਾਸ-ਰਸ ਲੇਖਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ।^[3]

ਉਸ ਨੇ ਬਾਲ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਬਾਲ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ, ਕਿਸ਼ੋਰ ਵਾਰਤਾ ਸੰਗਰਾਹ (2002) ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਲਈ ਕਵਿਤਾ, ਮਿੱਤਰਾ ਨਾ ਜੋੜਕਨਾ (1973) ਲਿਖਿਆ। ਅੰਦਰੀ ਗੰਦੇਰੀ ਟਿਪਰੀ ਦਸ ਉਸ ਦਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਅਤੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਬਾਲ ਨਾਟਕ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਨੌਜਵਾਨ ਬਾਲਗਾਂ ਲਈ ਮਾਰਕ ਟਵੇਨ ਦੇ ਸਾਹਸੀ ਨਾਵਲਾਂ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ; ਦੋ ਭਾਗਾਂ (1960, 1966) ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ 1967 ਵਿੱਚ ਹਕਲਬੇਰੀ ਫਿਨ ਦੇ ਸਾਹਸ ਕੀਤਾ।^[3]

ਉਸ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਤਾਜ਼ਾ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ, ਧੀਰੂਬੇਨ ਨਾ ਨਿਰਬੰਧ ਨਿਬੰਧੋ ਲੇਖਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ। ਚੋਰਸ ਟੀਪੂ ਪਾਗਲ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਚਿੱਤਰਿਤ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹਨ:

• ਗਾਡਾ ਨੇ ਪੇਦਾ ਜੇਵਦਾ ਰੋਟਲਾ ਨੀ ਗੱਲ
• ਕਾਕੁ ਮਾਕੁ ਆਨੇ ਪੁਛੜੀ ਨ ਪੰਚਾਤ ॥
• ਕਿਨੁ ਕਨਖਜੁਰੋ ॥
• ਮੀਨੂੰ ਨੀ ਮੋਜਦੀ
• ਡਾਕਟਰ ਨੀ ਫੀਸ
• ਬਡਬੁਡਸਲਕ ਅਨੇ ਤ੍ਰਿਮਤ੍ਰਮਧਕ

ਅਵਾਰਡ

ਉਸ ਨੇ 1980 ਵਿੱਚ ਰੰਜੀਤਰਾਮ ਸੁਵਰਨਾ ਚੰਦਰਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੂੰ ਗੁਜਰਾਤ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਦੁਆਰਾ 1981 ਵਿੱਚ ਕੇ.ਐਮ. ਮੁਨਸ਼ੀ ਸੁਵਰਨਾ ਚੰਦਰਕ ਅਤੇ 2002 ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤ ਗੌਰਵ ਇਨਾਮ ਮਿਲਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ 1996 ਵਿੱਚ ਨੰਦਸ਼ੰਕਰ ਸੁਵਰਨਾ ਚੰਦਰਕ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਕ ਅਵਾਰਡ ਮਿਲਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਵਲ ਅਗੰਤੁਕ ਲਈ ਗੁਜਰਾਤੀ ਭਾਸ਼ਾ ਲਈ 2001 ਦਾ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਅਵਾਰਡ ਜਿੱਤਿਆ।^[1][3][10]

ਹਵਾਲੇ

1. Vyas, Daksha. "સાહિત્યસર્જક: ધીરુબેન પટેલ" [Writer: Dhiruben Patel] (in Gujarati). Gujarati Sahitya Parishad.
3. Brahmabhatt, Prasad (2010). અર્વાચીન ગુજરાતી સાહિત્યનો ઈતિહાસ - આધુનિક અને અનુઆધુનિક યુગ (History of Modern Gujarati Literature – Modern and Postmodern Era) (in ਗੁਜਰਾਤੀ). Ahmedabad: Parshwa Publication. pp. 248–251. ISBN 978-93-5108-247-7.
4. Tharu, Susie, Ke Lalita and (1993). "Dhiruben Patel" in Women Writing in India vol 1. Feminist Press at CUNY. pp. 224–226. ISBN 9781558610293.
5. "Dhiruben Patel". Muse India. Archived from the original on 15 June 2012. Retrieved 12 November 2011.
9. Basiya, Rajesh V. (June 2012). "Dhiruben Patel's Aandhali Gali: a Psychoanalytical Insight into the Emotions of a Woman". Language in India. 12 (6): 321. Retrieved 28 April 2019 – via Academic Onefile. (subscription required)
10. "Sanskrit Sahitya Akademi Awards 1955-2007". Sahitya Akademi Official website. Archived from the original on 2009-03-31.