ਵਿਆਪਮ ਘੋਟਾਲਾ

ਵਿਆਪਮ ਘੁਟਾਲਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰਾਜ ਵਿਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਦਾਖਲਾ ਅਤੇ ਭਰਤੀ ਘੁਟਾਲਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਸਿਆਸਤਦਾਨ, ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। 300 ਤੋਂ ਵਧ ਅਯੋਗ ਉਮੀਦਵਾਰ ਮੈਰਿਟ ਵਿਚ ਆਉਣ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਬਾਅਦ ਕੁਝ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਵਲੋਂ ਦਾਇਰ ਜਨਹਿੱਤ ਪਟੀਸ਼ਨ '(ਪਟੀਸ਼ਨ) ਹੇਠ ਮਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਇੰਦੌਰ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਪ੍ਰੋਫੈਸ਼ਨਲ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਬੋਰਡ (MPPEB) ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੈਡੀਕਲ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ (MCI) ਨੂੰ ਨੋਟਿਸ ਦੇ ਦਿੱਤੇ।^[1]ਪ੍ਰੀ-ਮੈਡੀਕਲ ਟੈਸਟ (PMT) ਵਿਚ ਬੇਨਿਯਮੀਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ੱਕੀ ਸੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ 2009 ਤੋਂ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਰਹੀਆਂ ਸਨ, ਪਰ ਸਾਲ 2013 ਵਿੱਚ, ਇਸ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਘੁਟਾਲੇ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਅਧਿਕਾਰੀ ਅਤੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਮਾਨਵੀਕਰਨ ਰੈਕੇਟ ਦੇ ਸਰਗਨਾ ਡਾ. ਜਗਦੀਸ਼ ਸਾਗਰ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਕਈ ਹੋਰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਲੋਕ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਬਕਾ ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਲਕਸ਼ਮੀਕਾਂਤ ਸ਼ਰਮਾ, MPPEB ਦੇ ਇਮਤਿਹਾਨ ਕੰਟਰੋਲਰ ਪੰਕਜ ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ, MPPEB ਦੇ ਸਿਸਟਮ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕ ਨਿਤਿਨ ਮਹਿੰਦਰ ਅਤੇ ਅਜੈ ਸੇਨ ਅਤੇ ਰਾਜ PMT ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਵਿਚ ਇੰਚਾਰਜ ਸੀ.ਕੇ. ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਮਿਸ਼ਰਾ ਘਪਲੇ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਕਰੈਡਿਟ ਇੰਦੌਰ-ਅਧਾਰਿਤ ਮੈਡੀਕਲ ਪ੍ਰੈਕਟੀਸ਼ਨਰ ਡਾ ਆਨੰਦ ਰਾਏ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।^[2]

ਵਿਆਪਮ ਘੁਟਾਲੇ ਦੀ ਜਾਂਚ ਹੁਣ ਸੀ.ਬੀ.ਆਈ. ਕਰੇਗੀ। ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਇਸ ਘੁਟਾਲੇ ਦੀ ਜਾਂਚ ਸੀ.ਬੀ.ਆਈ. ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਮਾਮਲੇ ਸਬੰਧੀ ਕਈ ਪਟੀਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਸੁਣਵਾਈ ਕਰਦਿਆਂ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਸੀ.ਬੀ.ਆਈ. ਜਾਂਚ ਕਰਵਾਉਣ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਹਨ^[3]।

ਵਿਆਪਮ ਘੁਟਾਲੇ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ

ਵਿਆਪਮ ਘੁਟਾਲੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਸਾਲ 2009 ਤੋਂ ਹੋਈ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਮਾਮਲਾ 2013 ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ। ਅਗਸਤ 2013 ਵਿੱਚ ਇਸ ਘੁਟਾਲੇ ਦੀ ਜਾਂਚ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਪੁਲੀਸ ਦੀ ਇੱਕ ਸਪੈਸ਼ਲ ਟਾਸਕ ਫੋਰਸ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਲਈ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਨੇ ਸਾਬਕਾ ਜੱਜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਤਿੰਨ ਮੈਂਬਰੀ ਕਮੇਟੀ ਬਣਾਈ।

ਸ਼ੱਕੀ ਮੌਤਾਂ

ਇਸ ਘੁਟਾਲੇ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਫ਼ਰਜ਼ੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆਰਥੀਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਂਚ ਕਰ ਰਹੇ ਜੱਬਲਪੁਰ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਦੇ ਡੀਨ ਡਾ. ਅਰੁਣ ਸ਼ਰਮਾ, ਖੋਜੀ ਪੱਤਰਕਾਰ ਅਕਸ਼ੈ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਇੱਕ ਟਰੇਨੀ ਪੁਲੀਸ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਅਨਾਮਿਕਾ ਦੀਆਂ ਭੇਤਭਰੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਹੋਈਆਂ ਮੌਤਾਂ ਨੇ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਬੇਹੱਦ ਅਹਿਮ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹੁਣ ਤੱਕ ਇਸ ਘੁਟਾਲੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਲੱਗਪਗ 46 ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਗ਼ੈਰ-ਕੁਦਰਤੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਮੌਤਾਂ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ। ਸਰਕਾਰੀ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੁਣ ਤੱਕ 34 ਅਜਿਹੀਆਂ ਮੌਤਾਂ ਹੋ ਚੁਕੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੁੱਝ ਨਾ ਕੁੱਝ ਸੰਬੰਧ ਵਿਆਪਮਂ ਘੋਟਾਲੇ ਦੀ ਜਾਂਚ ਨਾਲ ਸੀ।

ਮੌਤਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ

1. ਅਨੁਜ ਉਇਕੇ: 22 ਸਾਲ ਦੇ ਅਨੁਜ ਦੀ ਮੌਤ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਇਸੇਨ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਹੋਸ਼ੰਗਾਬਾਦ ਰੋਡ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਕਾਰ ਹਾਦਸੇ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਐਸਟੀਐਫ ਜਾਂਚ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਆਰੋਪੀ ਦੀ ਮੌਤ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸ਼ੰਕਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।
2. ਅੰਸ਼ੁਲ ਬਾਜ਼: 24 ਸਾਲ ਦਾ ਅੰਸ਼ੁਲ ਬਾਜ਼ ਵੀ ਅਨੁਜ ਦੇ ਨਾਲ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਰ ਦੁਰਘਟਨਾ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਅੰਸ਼ੁਲ ਨੇ 2009 ਵਿੱਚ ਸਾਗਰ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਜਾਂਚਕਰਤਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਉਹ ਇੱਕ ਦਲਾਲ ਸੀ। ਭੋਪਾਲ ਤੋਂ ਸਾਗਰ ਪਰਤਦੇ ਵਕਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਰ ਇੱਕ ਟਰੱਕ ਨਾਲ ਟਕਰਾ ਗਈ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨੇ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀ ਰੱਖੀ ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਸ਼ੰਕਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।
3. ਸ਼ਿਆਮਵੀਰ ਯਾਦਵ: 24 ਸਾਲ ਦਾ ਸ਼ਿਆਮਵੀਰ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਮੋਰਾਰ ਦਾਨਿਵਾਸੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਵੀ ਮੌਤ ਅਨੁਜ ਅਤੇ ਅੰਸ਼ੁਲ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਹੋਸ਼ੰਗਾਬਾਦ ਰੋਡ ਉੱਤੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ਕਾਰ ਹਾਦਸੇ ਵਿੱਚ 14 ਜੂਨ 2010 ਨੂੰ ਹੋਈ।
4. ਵਿਕਾਸ ਸਿੰਘ ਠਾਕੁਰ: ਜਾਂਚਕਰਤਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਕਾਸ ਸਿੰਘ ਠਾਕੁਰ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਸੀ ਅਤਿਆਧਿਕ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਏਸਪਿਰਿਨ ਦਵਾਈ ਖਾ ਲੈਣਾ #ਗਵਾਲਿਅਰ , ਸਾਗਰ ਅਤੇ ਜਬਲਪੁਰ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਮਂ ਘੋਟਾਲੇ ਵਲੋਂ ਜੁਡ਼ੇ ਤਿੰਨ ਮਾਮਲੀਆਂ ਦੀ ਏਫ਼ਆਈਆਰ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸੀ।
5. ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਜਾਟਵ: 29 ਸਾਲ ਦੇ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਜਾਟਵ ਦੀ ਮੌਤ ਅਤਿਆਧਿਕ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੋਈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਲਿਵਰ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਸਚਾਈ ਐਸਟੀਐਫ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ। ਇਸ ਉੱਤੇ ਵਿਆਪਮਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਘੱਟੋਘੱਟ ਛੇ ਮਾਮਲੇ ਦਰਜ ਸਨ।
6. ਨਿਮਰਤਾ ਡਾਮੋਰ: ਨਿਮਰਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਉਸ ਲਿਸਟ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜੋ ਐਸਟੀਐਫ ਨੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਟੀਵੀ ਸੰਪਾਦਕ ਅਕਸ਼ੈ ਸਿੰਘ ਇਸ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਜਾਂਚ ਵਿੱਚ ਜੁਟੇ ਸਨ ਜਦੋਂ ਉਸਦੇ ਘਰ ਤਬੀਅਤ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਅਕਸ਼ੈ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਜਨਵਰੀ 2012 ਵਿੱਚ ਨਿਮਰਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਆਤਮਹੱਤਿਆ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਲੇਕਿਨ ਅਕਸ਼ੈ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਬਾਅਦ ਨਿਮਰਤਾ ਦਾ ਪੋਸਟ ਮਾਰਟਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜੋ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਉਸਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਨਿਮਰਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਜਰੀਏ ਦਮ ਘੁਟਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੋਈ ਸੀ।
7. ਦੀਪਕ ਵਰਮਾ: ਐਸਟੀਐਫ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪੀਐਮਟੀ ਘੋਟਾਲੇ ਵਿੱਚ ਦੀਪਕ ਇੱਕ ਰੈਕੇਟਿਅਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਮੌਤ ਸਾਲ 2010 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੜਕ ਹਾਦਸੇ ਵਿੱਚ ਹੋਈ।
8. ਅਨੰਤ ਰਾਮ ਟੈਗੋਰ: ਮੁਰੈਨਾ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ 70 ਸਾਲ ਦੇ ਅਨੰਤ ਰਾਮ ਤੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਰੇਲਵੇ ਪ੍ਰੋਟੇਕਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਵਿੱਚ ਫਰਜੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਨੌਕਰੀ ਲਗਵਾਉਣ ਦਾ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲੱਗਿਆ ਸੀ। ਸਰਕਾਰੀ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅਨੰਤ ਰਾਮ ਦੀ ਮੌਤ ਕੈਂਸਰ ਨਾਲ ਹੋਈ।
9. ਆਦਿਤਿਅ ਚੌਧਰੀ: ਚੌਧਰੀ ਨੂੰ ਵਿਆਪਮਂ ਘੋਟਾਲੇ ਦੀ ਜਾਂਚ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਦੇ ਦੂਜੇ ਨਾਮ ਰਵੀ ਪਿੱਪਲ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਵੀ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।ਐਸਟੀਐਫ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਨੇ ਸਾਲ 2012 ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਂਸੀ ਲਗਾਕੇ ਆਤਮਹੱਤਿਆ ਕਰ ਲਈ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਵਾਰ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਮੌਤ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਹੈ।
10. ਅਰਵਿੰਦ ਬੁੱਧ-ਦੇਵ: ਜਾਂਚਕਰਤਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਰੈਕੇਟਿਅਰ ਅਰਵਿੰਦ ਜਬਲਪੁਰ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਦੇ ਬਾਹਰ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਘੁੰਮਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਰਤਦੇ ਸਮਾਂ ਇੱਕ ਬਸ ਕੰਡਕਟਰ ਨਾਲ ਟਿਕਟ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਹੋਈ ਝੜਪ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਕੰਡਕਟਰ ਦੇ ਧੱਕੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਬਸਤੋਂ ਬਾਹਰ ਡਿੱਗਣ ਨਾਲ ਇਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।
11. ਤਰੁਣ ਮਚਾਰ: 19 ਸਾਲ ਦਾ ਤਰੁਣ ਭੋਪਾਲ ਦੇ ਗਾਂਧੀ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਦਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸੀ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਇਸ ਤੇ ਆਪਣੀ ਪੀਐਮਟੀ ਪਰੀਖਿਆ ਦੇਣ ਲਈ ਕਿਸੇ ਦੂਜੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦਾ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਇਆ ਸੀ। ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਦੀ ਮੌਤ ਇੱਕ ਸੜਕ ਹਾਦਸੇ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਅਤੇ ਇਹ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਮਿੱਤਰ ਦੇ ਨਾਲ ਬਾਇਕ ਉੱਤੇ ਪਿੱਛੇ ਬੈਠ ਕੇ ਕਿਤੇ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।
12. ਪ੍ਰਮੋਦ ਸ਼ਰਮਾ: ਅੰਬਾਹ, ਮੁਰੈਨਾ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਰਿੰਕੂ ਉਰਫ ਪ੍ਰਮੋਦ ਸ਼ਰਮਾ ਦੀ ਮੌਤ ਅਪ੍ਰੈਲ 2013 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਆਪਮਂ ਘੋਟਾਲੇ ਵਿੱਚ ਰੈਕੇਟਿਅਰ ਦੱਸੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਮੋਦ ਦੀ ਲਾਸ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੇ ਸੀਲਿੰਗ ਫੈਨ ਤੇ ਲਟਕੀ ਪਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਦੇ ਭਰਾ ਨੇ ਕੁੱਝ ਸਮਾਚਾਰ ਚੈਨਲਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਪੰਖੇ ਨਾਲ ਰੱਸੀ ਬੱਝੀ ਪਾਈ ਜਾਣ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਨਹੀਂ ਮਿਲੇ ਸਨ।
13. ਕੁਲਦੀਪ ਮਾਰਾਵੀ: ਰੈਕੇਟਿਅਰ ਹੋਣ ਦੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਹੇ ਕੁਲਦੀਪ ਦੀ ਮੌਤ ਮੰਡਲਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੜਕ ਦੁਰਘਟਨਾ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ।
14. ਪ੍ਰੇਮਲਤਾ ਪਾਂਡੇ: ਨਹਿਰੂਨਗਰ, ਭੋਪਾਲ ਦੀ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਮੈਡੀਕਲ ਵਿਦਿਆਰਥਣ ਪ੍ਰੇਮਲਤਾ ਪਾਂਡੇ ਦੇ ਪਤੀ ਅਰਵਿੰਦ ਨੇ ਐਸਟੀਐਫ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਦੀ ਮੌਤ ਮਈ 2013 ਵਿੱਚ ਲਿਵਰ ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੋਈ ਸੀ।
15. ਆਸ਼ੁਤੋਸ਼ ਤੀਵਾਰੀ: ਜਾਂਚਕਰਤਿਆਂ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਰੈਕੇਟਿਅਰ ਦਰਜ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਆਸ਼ੁਤੋਸ਼ ਦੀ ਮੌਤ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਰੋਗ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਟੀਕਮਗੜ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ।
16. ਇੰਦਰ ਨਾਗਰ: ਇੰਦਰ ਤੇ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਕਾਂਸਟੇਬਲਾਂ ਦੀ ਭਰਤੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਫਰਜੀਵਾੜੇ ਦਾ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇੰਦਰ ਆਪਣੀ ਬਾਈਕ ਉੱਤੇ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੜਕ ਹਾਦਸੇ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।
17. ਆਨੰਦ ਸਿੰਘ ਯਾਦਵ: ਰੈਕੇਟਿਅਰ ਦੱਸੇ ਗਏ, ਫਤੇਹਪੁਰ - ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ, ਆਨੰਦ ਸਿੰਘ ਯਾਦਵ ਦੀ ਮੌਤ ਵੀ ਰਾਇਸੇਨ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਇੱਕ ਸੜਕ ਦੁਰਘਟਨਾ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਹੋਈ ਸੀ। ਦਿਗਵੀਜੈ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੀ ਮਾਮਲੇ ਦੀ ਸੀਬੀਆਈ ਜਾਂਚ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਸੀ।
18. ਦਿਨੇਸ਼ ਜਾਟਵ: ਦਿਨੇਸ਼ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਮੁਰੈਨਾ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡ ਦੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਮੌਤ ਵੀ ਫਰਵਰੀ 2014 ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਇੱਕ ਸੜਕ ਹਾਦਸੇ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਜਨਾਂ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਤੋਂ ਮਾਮਲੇ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨਦੀ ਗੁਹਾਰ ਲਗਾਈ ਸੀ।
19. ਬੰਟੀ ਸਿਕਰਵਾਰ: ਐਸਟੀਐਫ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ 32 ਸਾਲਾ ਬੰਟੀ ਨੇ ਗਵਾਲੀਅਰ ਸਥਿਤ ਆਪਣੇ ਨਿਵਾਸ ਤੇ ਜਨਵਰੀ 2014 ਵਿੱਚ ਆਤਮਹੱਤਿਆ ਕਰ ਲਈ ਸੀ।
20. ਦੀਪਕ ਜੈਨ: ਜਾਂਚਕਰਤਿਆਂ ਨੇ ਵਿਆਪਮਂ ਘੋਟਾਲੇ ਵਿੱਚ ਰੈਕੇਟਿਅਰ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਦੀਪਕ ਦੀ ਮੌਤ ਵੀ ਫਰਵਰੀ 2014 ਵਿੱਚ ਗਵਾਲੀਅਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੜਕ ਦੁਰਘਟਨਾ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ।
21. ਵਿਕਾਸ ਪੰਡਿਤ: ਰੈਕੇਟਿਅਰ ਦੱਸੇ ਗਏ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਮੌਤ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਬਰੇਨ ਹੈੰਮ੍ਰਿੇਜ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੋਈ ਦੱਸੀ ਗਈ।
22. ਰਵੀਂਦਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ: ਸਿੰਗਰੌਲੀ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਰਵੀਂਦਰ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਐਸਟੀਐਫ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਜਹਿਰ ਪੀਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੋਈ। ਇਸ ਤੇ ਪੀਐਮਟੀ ਘੋਟਾਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦਾ ਇਲਜ਼ਾਮ ਸੀ।
23. ਨਰੇਂਦਰ ਰਾਜਪੂਤ: ਜਾਂਚ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਰੈਕੇਟਿਅਰ ਦੱਸੇ ਗਏ ਨਰੇਂਦਰ ਦੀ ਮੌਤ ਜੁਲਾਈ, 2014 ਵਿੱਚ ਝਾਂਸੀ ਵਿੱਚ ਬੀਮਾਰੀ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਦੱਸੀ ਗਈ।
24. ਡਾਕਟਰ ਡੀਕੇ ਸਕਾਲੇ: ਜਬਲਪੁਰ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਦੇ ਡੀਨ ਡਾਕਟਰ ਸਕਾਲੇ ਨੇ ਕਥਿੱਤ ਤੌਰ ਤੇ ਆਪਣੇ ਸਰਕਾਰੀ ਨਿਵਾਸਤੇ ਹੀ ਆਤਮਦਾਹ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਆਤਮਹੱਤਿਆ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਨਹੀਂ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਸ਼ੱਕੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਹੋਈ ਸੀ।
25. ਲਲਿਤ ਗੋਲਾਰੀਆ: ਪੀਐਮਟੀ ਘੋਟਾਲੇ ਵਿੱਚ ਮੁਲਜ਼ਮ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਲਲਿਤ ਦੀ ਲਾਸ ਜਨਵਰੀ 2015 ਵਿੱਚ ਕਥਿੱਤ ਤੌਰ ਤੇ ਮੁਰੈਨਾ ਦੇ ਇੱਕ ਪੁੱਲ ਦੇ ਕੋਲ ਪਈ ਮਿਲੀ ਸੀ।
26. ਰਾਮੇਂਦਰ ਸਿੰਘ ਭਦੌਰਿਆ: ਰਾਮੇਂਦਰ ਦਾ ਨਾਮ ਉਸ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਭਿਯੁਕਤਾਂ ਨੂੰ ਰੈਕੇਟਿਅਰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਲੇਕਿਨ ਇਸ ਤੇ ਦਰਜ ਹੋਏ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਪੁੱਛਗਿਛ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਕੁੱਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇਸ ਨੇ ਆਤਮਹੱਤਿਆ ਕਰ ਲਈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਐਸਟੀਐਫ ਨੇ ਮੌਤ ਦੇ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸਨੇ ਰਾਮੇਂਦਰ ਨੂੰ ਕਲੀਨ ਚਿਟ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।
27. ਅਮਿਤ ਸਾਗਰ: ਮੈਡੀਕਲ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅਮਿਤ ਦੀ ਅਰਥੀ ਸ਼ਿਵਪੁਰੀ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਫਰਵਰੀ 2015 ਵਿੱਚ ਮਿਲੀ ਸੀ। ਅਮਿਤ ਦਾ ਨਾਮ ਕਥਿੱਤ ਤੌਰ ਤੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਮੁਲਜ਼ਮ ਨੇ ਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਜਾਂਚਕਰਤਿਆਂ ਨੇ ਅਮਿਤ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਪਤਾ ਚਲਾ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ।
28. ਸ਼ੈਲੇਸ਼ ਯਾਦਵ: ਵਿਆਪਮਂ ਘੋਟਾਲੇ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਹਾਈ ਪ੍ਰੋਫਾਇਲ ਮੌਤ 50 ਸਾਲ ਦੇ ਸ਼ੈਲੇਸ਼ ਦੀ ਕਹੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਰਾਮ ਨਰੇਸ਼ ਯਾਦਵ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ ਹਨ। ਐਸਟੀਐਫ ਨੇ ਇਸ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਰੈਕੇਟਿਅਰ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਮੌਤ ਲਖਨਊ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਨਿਵਾਸ ਤੇ ਹੋਈ। ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹਾਰਟ ਅਟੈਕ ਅਤੇ ਬਰੇਨ ਸਟਰੋਕ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸ਼ੈਲੇਸ਼ ਯਾਦਵ ਦਾ ਅਰਥੀ ਲਖਨਊ ਵਿੱਚ ਪਿਤਾ ਦੇ ਘਰ ਤੋਂ ਮਿਲੀ ਸੀ।
29. ਸੰਜੈ ਸਿੰਘ ਯਾਦਵ: ਸੰਜੈ ਯਾਦਵ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਾਂਸਟੇਬਲ ਭਰਤੀ ਘੋਟਾਲੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗਵਾਹ ਸੀ ਅਤੇ ਐਸਟੀਐਫ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਅਦਾਲਤ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਕਿ ਸੰਜੈ ਦੀ ਮੌਤ ਰੋਗ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਭੋਪਾਲ ਦੇ ਇੱਕ ਨਿਜੀ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਫਰਵਰੀ 2015 ਵਿੱਚ ਹੋਈ।
30. ਨਰੇਂਦਰ ਸਿੰਘ ਤੋਮਰ: ਵਿਆਪਮਂ ਘੋਟਾਲੇ ਵਿੱਚ ਸਾਲ 2009 ਵਲੋਂ ਹੀ ਨਰੇਂਦਰ ਤੋਮਰ ਦਾ ਨਾਮ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੁਲਜ਼ਮ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਨਰੇਂਡਾ ਤੋਮਰ ਦੀ ਮੌਤ ਇੰਦੌਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਸ਼ੱਕੀ ਹਾਲਾਤ ਵਿੱਚ ਜੂਨ 2015 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਲੇਕਿਨ ਜੇਲ੍ਹ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹਾਰਟ ਅਟੈਕ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਰਵਾਰ ਨੇ ਮਾਮਲੇ ਦੀ ਜਾਂਚ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਹੈ।
31. ਵਿਜੈ ਸਿੰਘ ਮੁਖੀਆ: ਵਿਆਪਮਂ ਘੋਟਾਲੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਦੋ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿਜੈ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਕੇਸ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਪੇਸ਼ੇ ਤੋਂ ਫਾਰਮਾਸਿਸਟ ਸੀ। ਅਪ੍ਰੈਲ 2015 ਵਿੱਚ ਛੱਤੀਸਗੜ ਦੇ ਕਾਂਕੇਰ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਅਰਥੀ ਇੱਕ ਸ਼ਰਮ ਵਿੱਚ ਮਿਲੀ ਸੀ ਅਤੇ ਪੋਸਟਮਾਰਟਮ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਪਤਾ ਚਲਿਆ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਜਹਿਰ ਦੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਮਾਤਰਾ ਸੀ। ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਆਤਮਹੱਤਿਆ ਦੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
32. ਰਾਜੇਂਦਰ ਆਰਿਆ: ਰਾਜੇਂਦਰ ਆਰਿਆ ਸਾਗਰ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਅਸਿਸਟੇਂਟ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਉੱਤੇ ਪਰੀਖਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਨਕਲ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਾਉਣ ਦਾ ਇਲਜ਼ਾਮ ਸੀ। ਸਾਢੇ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾ ਕੇ ਜ਼ਮਾਨਤ ਤੇ ਆਉਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਡਾਕਟਰ ਆਰਿਆ ਦੀ ਤਬੀਅਤ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋਈ ਅਤੇ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।
33. ਅਨਾਮਿਕਾ ਕੁਸ਼ਵਾਹਾ: ਇੱਕ ਟਰੇਨੀ ਸਬ-ਇੰਸਪੇਕਟਰ ਦੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਨੌਕਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਅਨਾਮਿਕਾ ਦੀ ਭਰਤੀ ਵਿਆਪਮਂ ਦੇ ਜਰਿਏ ਸਾਲ 2014 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਜੁਲਾਈ 2015 ਵਿੱਚ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਾਗਰ ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਲਾਸ ਇੱਕ ਤਾਲਾਬ ਵਿੱਚੋਂ ਮਿਲੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਨਾ ਤਾਂ ਵਿਆਪਮਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਹ ਕਿਸੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਗਵਾਹ ਸੀ। ਲੇਕਿਨ ਐਸਟੀਐਫ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਵੀ ਜਾਂਚ ਹੋਵੇਗੀ।
34. ਰਮਾਕਾਂਤ ਪੰਡਿਤ: ਰਮਾਕਾਂਤ ਪੰਡਿਤ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਪੁਲਿਸ ਵਿੱਚ ਕਾਂਸਟੇਬਲ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਕੁੱਝ ਹਫਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਕਥਿੱਤ ਤੌਰ ਤੇ ਐਸਟੀਐਫ ਨੇ ਉਸ ਤੋਂ ਪੁੱਛਗਿਛ ਕੀਤੀ ਸੀ। ।6 ਜੁਲਾਈ 2015 ਨੂੰ 35 ਸਾਲ ਦੇ ਰਮਾਕਾਂਤ ਦੀ ਅਰਥੀ ਟੀਕਮਗੜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੀਲਿੰਗ ਫੈਨ ਤੇ ਲਟਕੀ ਹੋਈ ਮਿਲੀ ਸੀ। ਦਰਜ ਹੋਈ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਉਸ ਨੇ ਆਤਮਹੱਤਿਆ ਕੀਤੀ ਸੀ।

ਹਵਾਲੇ

1. MPPMT impersonation scam: HC notices to state, MPPEB, MCI, The Times of India July 24, 2013.
2. I have been asked to shut my mouth, but work will go on- An interview with the whistleblower who exposed Madhya Pradesh Vyapam scam Archived 2015-08-11 at the Wayback Machine., The News Minute June 25, 2014.
3. http://abpsanjha.abplive.in/india/2015/07/09/article644594.ece/vyapam-case-in-supreme-court^{[permanent dead link]}