ਕੁਤੁਲੂਗ਼ ਨਿਗਾਰ ਖ਼ਾਨਮ

Qutlugh Nigar Khanum
Queen consort of Ferghana Valley
Tenure	ਅੰ. 1475 – 1492
ਮੌਤ	June 1505
ਜੀਵਨ-ਸਾਥੀ	Umar Shaikh Mirza II
ਔਲਾਦ	Khanzada Begum Babur, Mughal emperor
ਨਾਮ Qutlugh Nigar
ਘਰਾਣਾ	House of Borjigin (by birth) House of Timur (by marriage)
ਪਿਤਾ	Yunus Khan
ਮਾਤਾ	Aisan Daulat Begum
ਧਰਮ	Islam

ਕੁਤੁਲੂਗ਼ ਨਿਗਾਰ ਖ਼ਾਨਮ (ਕੁਟਲਕ ਨਿਗਾਰ ਖ਼ਾਨਮ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ d. 1505) ਫੇਰਘਨਾ ਵੈਲੀ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਉਮਰ ਸ਼ੇਖ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦੂਜੇ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਮੁੱਖੀ ਧਰਮਪਤਨੀ ਸੀ।^[1] ਉਹ ਜਨਮ ਤੋਂ ਹੀ ਮੁਗਲੀਸਤਾਨ ਦੀ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਮੋਘੂਲੀਸਤਾਨ ਦੇ ਮਹਾਨ ਖ਼ਾਨ ਯੂਨਸ ਖਾਨ ਦੀ ਧੀ ਸੀ।

ਉਹ ਸਮਰਾਟ ਬਾਬਰ ਦੀ ਮਾਂ ਵੀ ਸੀ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਦਾ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸਮਰਾਟ ਸੀ।

ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਵੰਸ਼

ਕੁਤੁਲੂਗ਼ ਖ਼ਾਨਮ ਦਾ ਜਨਮ ਮੋਗ਼ੁਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਵਜੋਂ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਯੂਨੁਸ ਖ਼ਾਨ, ਮੋਘੁਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਮਹਾਨ ਖ਼ਾਨ ਅਤੇ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਧਰਮਪਤਨੀ ਆਇਸਾਂ ਦੌਲਤ ਬੇਗਮ, ਦੀ ਦੂਜੀ ਪੁੱਤਰੀ ਸੀ।^[2] ਇਸਦੇ ਦਾਦਾ ਉਵਾਇਸ ਖ਼ਾਨ ਸੀ, ਜੋ ਮੋਗ਼ੁਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਮੰਗੋਲਤਾ ਦਾ ਪੂਰਵ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸੀ। 

ਕੁਤੁਲੂਗ਼ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਵੱਲੋਂ ਚੰਗੇਜ਼ ਖਾਨ ਦੇ ਵੰਸ਼ ਵਿਚੋਂ ਹੈ, ਜੋ ਮੰਗੋਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਖਾਗਾਨ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਸੀ। ਇੱਕ ਖਾਨ ਦੀ ਧੀ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਕੁਤਲੂਗ ਨੇ ਜਨਮ ਦੁਆਰਾ "ਖਾਨਮ" ("ਇੱਕ ਖਾਨ ਜਾਂ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਦੀ ਧੀ") ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਰੱਖੀ ਸੀ।

ਕੁਤਲੂਗ ਦੇ ਸਾਰੇ ਭੈਣ-ਭਰਾ ਉਸ ਦੇ ਸਾਲੇ ਬਣ ਗਏ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦੀ ਵੱਡੀ ਭੈਣ ਮਿਹਰ ਨਿਗਾਰ ਖਾਨੁਮ ਨੇ ਅਬੂ ਸਈਦ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਸੁਲਤਾਨ ਅਹਿਮਦ ਮਿਰਜ਼ਾ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਖੁਬ ਨਿਗਾਰ ਖਾਨੁਮ ਨੇ ਸੁਲਤਾਨ ਅਹਿਮਦ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਸੁਲਤਾਨ ਮਹਿਮੂਦ ਮਿਰਜ਼ਾ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ।

ਵਿਆਹ

ਕੁਤਲੁਗ ਨੇ 1475 ਵਿੱਚ ਤੈਮੂਰਿਦ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਬੂ ਸਈਦ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦੇ ਚੌਥੇ ਪੁੱਤਰ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਉਮਰ ਸ਼ੇਖ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਉਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਪਤਨੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਸ ਦੇ ਸਹੁਰੇ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਮਰ ਨੂੰ ਅੱਜ ਦੇ ਉਜ਼ਬੇਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਫਰਗਾਨਾ ਘਾਟੀ ਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇੱਥੇ, ਅੰਡੀਜ਼ਾਨ ਵਿਖੇ, ਉਸ ਨੇ 14 ਫਰਵਰੀ 1483 ਨੂੰ ਉਮਰ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ, ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਬਾਬਰ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ।^[3] ਬਾਬਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਬਣਿਆ ਅਤੇ ਪਹਿਲਾ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਸੀ।

ਕੁਤਲੂਗ ਨੇ ਉਮਰ ਦੀ ਵੱਡੀ ਧੀ, ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਖਾਨਜ਼ਾਦਾ ਬੇਗਮ ਨੂੰ ਵੀ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਬਾਬਰ ਤੋਂ ਪੰਜ ਸਾਲ ਵੱਡੀ ਸੀ ਅਤੇ 1478 ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸੀ। ਕੁਤਲੂਗ, ਇੱਕ ਮੰਗੋਲ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਬਹੁਤ ਪੜ੍ਹੀ-ਲਿਖੀਸੀ। ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੀ ਬੇਵਕਤੀ ਮੌਤ ਦੇ ਨਾਲ, ਜਦੋਂ ਉਸ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਬਾਬਰ ਸਿਫ਼ਫ ਦਸ ਸਾਲ ਦਾ ਸੀ, ਕੁਤਲੂਗ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਆਈਸਾਨ ਦੌਲਤ ਬੇਗਮ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਖੁਦ ਪਾਲਿਆ।^[4] ਉਹ ਆਪਣੇ ਬੇਟੇ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਗੁਰੀਲਾ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਅਤੇ ਗੱਦੀ-ਰਹਿਤ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਗਈ ਸੀ।

ਮੌਤ

ਕੁਤੁਲੂਗ਼ ਨਿਗਾਰ ਨੂੰ ਪੰਜ ਦਿਨ ਬੁਖ਼ਾਰ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਜੂਨ 1505 ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਪੰਜ ਜਾਂ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਬਾਬਰ ਨੇ ਕਾਬੁਲ ਉੱਪਰ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਈ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਜਿਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਸਮਰਾਟ ਬਣੇ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਨਿਊ ਈਅਰ ਬਾਗ਼ ਦੇ ਵਿੱਚ ਦਫਨਾਇਆ ਗਿਆ। 

ਹਵਾਲੇ

1. Robinson, Annemarie Schimmel ; translated by Corinne Attwood ; edited by Burzine K. Waghmar ; with a foreword by Francis (2005). The empire of the Great Mughals: history, art and culture (Revised ed.). Lahore: Sang-E-Meel Pub. p. 144. ISBN 9781861891853. {{cite book}}: |first1= has generic name (help)
2. Lal, Ruby (2005). Domesticity and power in the early Mughal world. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 69. ISBN 9780521850223.
3. The Cambridge History of India. Cambridge University Press Archive. 1922. pp. 3.
4. Beveridge, Annette Susannah (2006). Babur Nama : Journal of Emperor Babur (1.publ. ed.). Penguin Books. pp. 13, 25. ISBN 9780144001491.