ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦ ਬਾਨੋ

ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦ ਬਾਨੋ
ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦ ਹੋਲੀ (1940)
ਜਨਮ
ਇਰਸ਼ਾਦ ਬੇਗਮ

(1914-04-14)14 ਅਪ੍ਰੈਲ 1914
ਲਾਹੌਰ,(ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ), ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ
ਮੌਤ18 ਅਪ੍ਰੈਲ 2001(2001-04-18) (ਉਮਰ 87)[1]
ਕਰਾਚੀ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ
ਪੇਸ਼ਾ
  • ਗਾਇਕਾ
  • ਅਦਾਕਾਰਾ
ਸਰਗਰਮੀ ਦੇ ਸਾਲ1931 – 1956
ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ
ਲਾਲਾ ਯਾਕੂਬ
​
​
(ਵਿ. 1949; ਤ. 1956)​

( ਯਾਕੂਬ ਨਹੀਂ)
ਯੂਸਫ਼ ਭਾਈ ਮੀਆਂ [1]
ਬੱਚੇ3

ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦ ਬਾਨੋ (Urdu: خورشید بانو) (14 ਅਪ੍ਰੈਲ 1914 – 18 ਅਪ੍ਰੈਲ 2001) ਇੱਕ ਗਾਇਕਾ ਅਤੇ ਅਦਾਕਾਰਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇ ਮੋਢੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ।[2] ਉਸ ਦਾ ਕੈਰੀਅਰ 1930 ਅਤੇ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਜੋਬਨ ਤੇ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹ 1948 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਚਲੀ ਗਈ।[2] ਲੈਲਾ ਮਜਨੂੰ (1931) ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਕੇ ਉਸਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਤੀਹ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।[3] ਉਹ ਐਕਟਰ-ਗਾਇਕ ਕੇ.ਐਲ. ਸਹਿਗਲ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਆਪਣੀ ਫ਼ਿਲਮ ਤਾਨਸੇਨ (1943) ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਯਾਦਗਾਰੀ ਗੀਤ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।[4][5]

ਅਰੰਭਕ ਜੀਵਨ

[ਸੋਧੋ]

ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦ ਦਾ ਜਨਮ 14 ਅਪ੍ਰੈਲ 1914 ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।[6][2] ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਇਰਸ਼ਾਦ ਬੇਗਮ ਰੱਖਿਆ। ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਅੱਲਾਮਾ ਇਕਬਾਲ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਅੱਗੇ ਭੱਟੀ ਗੇਟ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ।[1]

ਕੈਰੀਅਰ

[ਸੋਧੋ]

ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦ ਨੇ 1931 ਵਿੱਚ ਕਲਕੱਤਾ ਦੇ ਮਦਨ ਥੀਏਟਰਜ਼ ਰਾਹੀਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਟਾਕੀਜ਼ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਫ਼ਿਲਮੀ ਕੈਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਉਸਦੀ ਪਹਿਲੀ ਫ਼ਿਲਮ ਲੈਲਾ ਮਜਨੂੰ (1931) ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਮਿਸ ਸ਼ੇਹਲਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ (ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਬਹਿਸ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਸ਼ੇਹਲਾ ਕੋਈ ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ)। ਮਦਨ ਥੀਏਟਰਜ਼ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਲਾਹੌਰ ਵਾਪਸ ਚਲੀ ਗਈ।

ਉਸਨੇ ਮੂਕ ਫ਼ਿਲਮ ਆਈ ਫਾਰ ਐਨ ਆਈ (1931) ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਸਾਲ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਟਾਕੀ ਫ਼ਿਲਮ ( ਆਲਮ ਆਰਾ ) ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈ ਸੀ।[2] ਇਹ ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਫ਼ਿਲਮ ਇੰਡਸਟਰੀ ਦੇ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਦੇ ਦਿਨ ਸੀ। ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦ ਹਿੰਦਮਾਤਾ ਸਿਨੇਟੋਨ ਫ਼ਿਲਮ ਕੰਪਨੀ ਵਿਚ ਰਲ਼ ਗਈ ਅਤੇ ਇਸ ਬੈਨਰ ਹੇਠ ਉਹ ਇਸ਼ਕ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਉਰਫ ਮਿਰਜ਼ਾ ਸਾਹਿਬਾਂ (1935) - ਪਹਿਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਕੀ ਫ਼ਿਲਮ ਵਿਚ ਨਜ਼ਰ ਆਈ। ਉਸੇ ਸਾਲ, ਉਸਨੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਮੂਵੀਟੋਨ ਦੀ ਸਵਰਗ ਕੀ ਸੀੜ੍ਹੀ (1935) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਿਥਵੀਰਾਜ ਕਪੂਰ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਉਮਰਜ਼ੀਆ ਬੇਗਮ ਸਹਿਤ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਖੱਟੀ।[7] ਉਹ ਜਲਦੀ ਹੀ ਬੰਬਈ ਚਲੀ ਗਈ ਅਤੇ ਮਹਾਲਕਸ਼ਮੀ ਸਿਨੇਟੋਨ ਕੰਪਨੀ ਦੀ ਬੰਬੇਲ (1935) ਅਤੇ ਚਿਰਾਗ-ਏ-ਹੁਸਨ (1935) ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਸਰੋਜ ਮੂਵੀਟੋਨ ਦੀ ਗੈਬੀ ਸਿਤਾਰਾ (1935) ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਸਾਰੇ ਗੀਤ ਖ਼ੁਦ ਗਾਏ। ਅਫ਼ਸੋਸ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਰਿਕਾਰਡ ਨਹੀਂ ਬਚਿਆ।

ਇਸ ਵੇਲ਼ੇ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈਆਂ ਉਸਦੀਆਂ ਕੁਝ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਸਨ ਲੈਲਾ ਮਜਨੂੰ (1931), ਮੁਫਲਿਸ ਆਸ਼ਿਕ (1932), ਨਕਲੀ ਡਾਕਟਰ (1933), ਬੰਬ ਸ਼ੈੱਲ ਅਤੇ ਮਿਰਜ਼ਾ ਸਾਹਿਬਾਂ (1935), ਕੀਮਿਆਗਰ (1936), ਇਮਾਨ ਫਰੋਸ਼ (1937), ਮਧੁਰ ਮਿਲਨ (1937)। 1938) ਅਤੇ ਸਿਤਾਰਾ (1939)।[2]

1931 ਅਤੇ 1942 ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਉਸਨੇ ਕਲਕੱਤਾ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਸਟੂਡੀਓਆਂ ਦੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਪਰ ਇੱਕ ਗਾਇਕ ਅਦਾਕਾਰਾ ਵਜੋਂ ਪਛਾਣੇ ਜਾਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਨੇ ਕੋਈ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ।[2] 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀਆਂ ਕੁਝ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਸਨ ਮੁਸਾਫਿਰ (1940), ਹੋਲੀ (1940) ("ਭਿਗੋਈ ਮੋਰੀ ਸਾੜੀ ਰੇ"), ਸ਼ਾਦੀ (1941) ("ਹਰੀ ਕੇ ਗੁਣ ਪ੍ਰਭੂ ਕੇ ਗੁਣ ਗਾਊਂ ਮੈਂ" ਅਤੇ "ਘਿਰ ਘਰ ਆਏ ਬਦਰੀਆ"), ਪਰਦੇਸੀ (1941) ("ਪਹਿਲੇ ਜੋ ਮੁਹੱਬਤ ਸੇ ਇੰਕਾਰ ਕੀਆ ਹੋਤਾ" ਅਤੇ "ਮੋਰੀ ਅਤਰੀਆ ਹੈ ਸੂਨੀ")।[2] ਭਗਤ ਸੂਰਦਾਸ (1942) ਵਿੱਚ "ਪੰਚੀ ਬਾਵਰਾ", ਜਿਸਦਾ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਗਿਆਨ ਦੱਤ ਸੀ, 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਗੀਤ ਬਣ ਗਿਆ।[2] ਇਸੇ ਫ਼ਿਲਮ ਦੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗੀਤ ਹਨ "ਮਧੁਰ ਮਧੁਰ ਗਾ ਰੇ ਮਨਵਾ", "ਝੋਲੇ ਭਰ ਤਾਰੇ ਲਾਦੇ ਰੇ', ਅਤੇ ਕੇ.ਐਲ. ਸਹਿਗਲ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਜੋੜੀ "ਚਾਂਦਨੀ ਰਾਤ ਔਰ ਤਾਰੇ ਖਿਲੇ ਹੋਂ"।[8]

ਉਸਦਾ ਸਿਖਰ ਦਾ ਦੌਰ ਉਦੋਂ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਉਹ ਕੇ.ਐਲ. ਸਹਿਗਲ ਅਤੇ ਮੋਤੀਲਾਲ ਵਰਗੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਰਣਜੀਤ ਮੂਵੀਟੋਨ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਬੰਬਈ ਚਲੀ ਗਈ।[2] ਉਸਨੇ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਚਤੁਰਭੁਜ ਦੋਸ਼ੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ, ਭੁਕਤ ਸੂਰਦਾਸ (1942), ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤਾਨਸੇਨ (1943) ਵਿੱਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਗਾਇਕ-ਅਦਾਕਾਰ ਕੇ. ਐਲ. ਸਹਿਗਲ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ "ਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸਿਤਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪਹਿਲੀ" ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।[9] ਉਸਦੇ ਹੋਰ ਦੋ ਮੁੱਖ ਸਿਤਾਰੇ ਜੈਰਾਜ ਅਤੇ ਈਸ਼ਵਰਲਾਲ ਸਨ।[1]

ਉਸਨੇ 1943 ਵਿੱਚ ਨਰਸ ("ਕੋਇਲੀਆ ਕਾਹੇ ਬੋਲੇ ਰੀ") ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।[2] ਤਾਨਸੇਨ (1943), ਖੇਮਚੰਦ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਤ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਨਾਲ, ਉਸਦੇ ਅਦਾਕਾਰੀ ਕੈਰੀਅਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇੱਕ ਉੱਚ- ਬਿੰਦੂ ਸੀ।[2] ਉਸ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੇ ਐਲ ਸਹਿਗਲ ਦੇ ਨਾਲ "ਬਰਸੋ ਰੇ", "ਘਟਾ ਘਨ ਘੋਰ ਘੋਰ", "ਦੁਖੀਆ ਜੀਅੜਾ", "ਅਬ ਰਾਜਾ ਭਏ ਮੋਰੇ ਬਾਲਮ", ਅਤੇ ਇੱਕ ਡੁਇਟ, "ਮੋਰੇ ਬਾਲ ਪਨ ਕੇ ਸਾਥੀ" ਕੇ.ਐਲ. ਸਹਿਗਲ ਨਾਲ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[2]

ਉਸਦੀਆਂ ਹੋਰ ਮਸ਼ਹੂਰ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਹਨ: ਮੁਮਤਾਜ਼ ਮਹਿਲ (1940) ("ਜੋ ਹਮ ਪੇ ਗੁਜ਼ਰਤੀ ਹੈ", "ਦਿਲ ਕੀ ਧੜਕਨ ਬਨਾ ਲਿਆ"), ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ ਬਾਬਰ (1944) ("ਮੁਹੱਬਤ ਮੇਂ ਸਾਰਾ ਜਹਾਂ ਜਲ ਰਹਾ ਹੈ", "ਬੁਲਬੁਲ ਆ ਤੂੰ ਭੀ ਗਾ"), ਪ੍ਰਭੂ ਕਾ ਘਰ ਅਤੇ ਮੂਰਤੀ (1945) ("ਅੰਬਵਾ ਪੇ ਕੋਇਲ ਬੋਲੇ", "ਬਦਰੀਆ ਬਰਸ ਗਈ ਉਸ ਪਾਰ") ਬੁਲੋ ਸੀ. ਰਾਣੀ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਨਾਲ, ਮਿੱਟੀ (1947) ("ਛਾਈ ਕਾਲੀ ਘਟਾ ਮੋਰੇ ਬਾਲਮ") 1947 ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਆਪ ਬੀਤੀ (1948) ("ਮੇਰੀ ਬਿਨਤੀ ਸੁਣੋ ਭਗਵਾਨ")।[2]

ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਪਰਵਾਸ

[ਸੋਧੋ]

ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਆਖਰੀ ਫ਼ਿਲਮ ਪਪੀਹਾ ਰੇ (1948) ਬਹੁਤ ਹਿੱਟ ਸੀ, ਜੋ ਉਸਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਪਰਵਾਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਭਾਰਤੀ ਫ਼ਿਲਮ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਛਾਪ ਛੱਡ ਗਈ।[2] ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦ 1948 ਵਿੱਚ, ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਚਲੀ ਗਈ ਅਤੇ ਕਰਾਚੀ, ਸਿੰਧ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਈ।[1]

ਉਸਨੇ 1956 ਵਿੱਚ ਦੋ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਫ਼ਨਕਾਰ ਅਤੇ ਮੰਡੀ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।[2] ਮੰਡੀ ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਰਫੀਕ ਗਜ਼ਨਵੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ, ਪਰ ਫ਼ਿਲਮ ਦੇ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਾਰਨ, ਫ਼ਿਲਮ ਬਾਕਸ ਆਫਿਸ 'ਤੇ ਸਫਲ ਨਾ ਹੋ ਸਕੀ।[2] ਕਰਾਚੀ ਦੇ ਸੇਂਟ ਪੌਲਜ਼ ਇੰਗਲਿਸ਼ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਦੇ ਇੱਕ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕ ਰੌਬਰਟ ਮਲਿਕ ਦੀ ਬਣਾਈ ਗਈ ਦੂਜੀ ਫ਼ਿਲਮ ਫ਼ਨਕਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸੇ ਹੋਣੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।[1]

ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ

[ਸੋਧੋ]

ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੈਨੇਜਰ ਲਾਲਾ ਯਾਕੂਬ (ਮਸ਼ਹੂਰ ਭਾਰਤੀ ਅਭਿਨੇਤਾ ਯਾਕੂਬ ਨਹੀਂ) ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਕਾਰਦਾਰ ਪ੍ਰੋਡਕਸ਼ਨ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਅਦਾਕਾਰ ਅਤੇ ਭਾਟੀ ਗੇਟ ਗਰੁੱਪ, ਲਾਹੌਰ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਸੀ।[8] ਨਿੱਜੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਉਸਨੇ 1956 ਵਿੱਚ ਯਾਕੂਬ ਨੂੰ ਤਲਾਕ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ 1956 ਵਿੱਚ ਯੂਸਫ਼ ਭਾਈ ਮੀਆਂ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਸ਼ਿਪਿੰਗ ਕਾਰੋਬਾਰ ਵਿੱਚ ਸੀ।[2] ਉਸ ਦੇ ਤਿੰਨ ਬੱਚੇ ਸਨ ਅਤੇ 1956 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਆਖਰੀ ਫ਼ਿਲਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੇ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।[1]

ਮੌਤ

[ਸੋਧੋ]

ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦ ਬਾਨੋ ਦੀ ਆਪਣੇ 87ਵੇਂ ਜਨਮ ਦਿਨ ਤੋਂ ਚਾਰ ਦਿਨ ਬਾਅਦ 18 ਅਪ੍ਰੈਲ 2001 ਨੂੰ ਕਰਾਚੀ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।[1]

ਹਵਾਲੇ

[ਸੋਧੋ]
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 "Khursheed Bano's last interview". cineplot.com website. Archived from the original on 6 October 2019. Retrieved 2 June 2022.
  2. ↑ 2.00 2.01 2.02 2.03 2.04 2.05 2.06 2.07 2.08 2.09 2.10 2.11 2.12 2.13 2.14 2.15 2.16 Pran Nevile (28 April 2017). "The scene-stealer". The Hindu. Retrieved 2 September 2021.Pran Nevile (28 April 2017). "The scene-stealer". The Hindu. Retrieved 2 September 2021.
  3. ↑ Pran Nevile (28 April 2017). "The scene-stealer". The Hindu. Retrieved 2 September 2021.
  4. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002F-QINU`"'</ref>" does not exist.
  5. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000030-QINU`"'</ref>" does not exist.
  6. ↑ Cinemaazi, people (11 November 2019). "Khursheed". Cinemaazi (Text) (in English). Retrieved 31 May 2022.{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  7. ↑ Cinemaazi, people (11 November 2019). "Khursheed". Cinemaazi (Text) (in English). Retrieved 31 May 2022.{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link) CS1 maint: url-status (link)
  8. ↑ 8.0 8.1 Nevile, Pran (18 April 2004). "Remembering Khurshid". No. The Sunday Tribune. The Tribune (newspaper). Retrieved 18 June 2018.
  9. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000034-QINU`"'</ref>" does not exist.