ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ)

ਇਹ ਲੇਖ ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਾਂਤ (1849-1947) ਬਾਰੇ ਹੈ। ਹੋਰ ਵਰਤੋਂਆਂ ਲਈ, ਦੇਖੋ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ (ਗੁੰਝਲ-ਖੋਲ੍ਹ)।

ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ
ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਜ ਦਾ ਪ੍ਰਾਂਤ
1849–1947
Flag ਮੋਹਰ
1901-1947 ਤੱਕ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਗਲੋਬ ਦੇਖੋ 1909 ਵਿੱਚ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਨਕਸ਼ਾ ਦੇਖੋ ਤਸਵੀਰ:Pope1880Panjab3.jpg1880 ਵਿੱਚ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਦੇਖੋ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ
ਰਾਜਧਾਨੀ	ਲਾਹੌਰ (1873-1947) ਮਰੀ (ਗਰਮੀ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ) (1873–1876) ਸ਼ਿਮਲਾ (ਗਰਮੀ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ) (1876–1947)
ਵਸਨੀਕੀ ਨਾਮ	ਪੰਜਾਬੀ
ਇਤਿਹਾਸ
ਸਰਕਾਰ
• ਕਿਸਮ	ਬਰਤਾਨਵੀ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਸਰਕਾਰ
• ਮਾਟੋ	Crescat e Fluviis "Let it grow from the rivers"
ਗਵਰਨਰ
• 1849–1853	ਹੈਨਰੀ ਲਾਰੈਂਸ (ਪਹਿਲਾ)
• 1946–1947	ਈਵਾਨ ਮੈਰੀਡੀਥ ਜੇਨਕਿੰਸ (ਆਖਰੀ)
ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ
• 1937–1942	ਸਿਕੰਦਰ ਹਯਾਤ ਖਾਨ
• 1942–1947	ਮਲਿਕ ਖਿਜ਼ਰ ਹਿਆਤ ਟਿਵਾਣਾ
ਇਤਿਹਾਸਕ ਦੌਰ	ਨਵ ਸਾਮਰਾਜਵਾਦ
• ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਪਤਨ	29 ਮਾਰਚ 1849
• ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ	1858
• ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਸਰਹੱਦੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਗਠਨ	9 ਨਵੰਬਰ 1901
• ਦਿੱਲੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਵੱਖ ਕੀਤਾ	1911
• ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ	14–15 ਅਗਸਤ 1947
ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਬਡਿਵੀਜ਼ਨ	ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਡਿਵੀਜ਼ਨ[lower-alpha 1] ਲਾਹੌਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨ[lower-alpha 2] ਮੁਲਤਾਨ ਡਿਵੀਜ਼ਨ[lower-alpha 3] ਜੁਲੁੰਧਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨ[lower-alpha 4] ਦਿੱਲੀ ਡਿਵੀਜ਼ਨ[lower-alpha 5] ਰਿਆਸਤਾਂ[lower-alpha 6]
ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1849: ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ 1858: ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਪ੍ਰਾਂਤ 1862: ਸੀਆਈਐੱਸ-ਸਤਲੁਜ ਰਾਜ 1901: ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਸਰਹੱਦੀ ਸੂਬੇ 1947: ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਪੈਪਸੂ
ਅੱਜ ਹਿੱਸਾ ਹੈ	ਭਾਰਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ

ਪੰਜਾਬ ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਜ ਦਾ ਸੂਬਾ ਸੀ। 29 ਮਾਰਚ 1849 ਵਿੱਚ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸੂਬਾ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ; ਇਹ ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਜੋ ਬਰਤਾਨਵੀ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਸੀ। 1858 ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬ, ਬਾਕੀ ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਜ ਦੇ ਨਾਲ, ਬਰਤਾਨਵੀ ਤਾਜ ਦੇ ਸਿੱਧੇ ਸ਼ਾਸਨ ਅਧੀਨ ਆ ਗਿਆ। ਇਸਦਾ ਖੇਤਰਫਲ 358,354.5 ਕਿਮੀ² ਸੀ।

ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਕੁਦਰਤੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਖੇਤਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ - ਇੰਡੋ-ਗੰਗਾ ਮੈਦਾਨੀ ਪੱਛਮ, ਹਿਮਾਲੀਅਨ, ਉਪ-ਹਿਮਾਲੀਅਨ, ਅਤੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਖੁਸ਼ਕ ਖੇਤਰ - ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੰਜ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਡਿਵੀਜ਼ਨਾਂ - ਦਿੱਲੀ, ਜਲੰਦੂਰ, ਲਾਹੌਰ, ਮੁਲਤਾਨ ਅਤੇ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ - ਅਤੇ ਕਈ ਰਿਆਸਤਾਂ।^[1] 1947 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਨੇ ਸੂਬੇ ਦੀ ਵੰਡ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਨਵੇਂ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ।

ਨਿਰੁਕਤੀ

ਪੰਜਾਬ ਫ਼ਾਰਸੀ ਬੋਲੀ ਦੇ ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ, ਪੰਜ ਅਤੇ ਆਬ ਤੋਂ ਮਿਲ ਕੇ ਬਣਿਆ ਹੈ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਰਤੀਬਵਾਰ ਮਤਲਬ ਹਨ, 5 ਅਤੇ ਪਾਣੀ। ਮਤਲਬ ਇੱਥੇ ਵਗਦੇ ਪੰਜ ਦਰਿਆ, ਸਤਲੁਜ, ਬਿਆਸ, ਰਾਵੀ, ਚਨਾਬ ਅਤੇ ਜੇਹਲਮ ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਦੇ ਸਹਾਇਕ ਦਰਿਆ ਹਨ।

ਇਤਿਹਾਸ

21 ਫ਼ਰਵਰੀ 1849 ਨੂੰ ਗੁਜਰਾਤ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਧੌਖੇ ਨਾਲ ਹਰਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ’ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ 8 ਅਪਰੈਲ 1849 ਨੂੰ ਇਸਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲਿਆ।^[2][3]

1901 ਵਿੱਚ ਦਰਿਆ ਸਿੰਧ ਤੋਂ ਪਰ੍ਹੇ ਦੇ ਸਰਹੱਦੀ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰ ਕੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਸੂਬਾ, ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਸਰਹੱਦੀ ਸੂਬਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਪਤਨ

1901 - ਉੱਤਰ ਪੱਛਮੀ ਸਰਹੱਦੀ ਸੂਬਾ

1911 - ਦਿੱਲੀ

1947 - ਪੰਜਾਬ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ)

1950 - ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼

1953 - ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ

1966 - ਹਰਿਆਣਾ

1966 - ਪੰਜਾਬ

1970 - ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ

1970 - ਸੰਘੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਿਤ ਕਬਾਇਲੀ ਖੇਤਰ

ਹਵਾਲੇ

1.  Chisholm, Hugh, ed. (1911) "Punjab" Encyclopædia Britannica (11th ed.) Cambridge University Press p. 653 
2. ਨਿੱਝਰ, ਬੀ.ਐੱਸ. (1974). Punjab Under The British Rule 1849-1947. ਕੇ.ਬੀ. ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨਜ਼, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ. p. 80.
3. "Sikh Empire". ChiefaCoins.com. Retrieved ਨਵੰਬਰ 4, 2012. {{cite web}}: External link in |publisher= (help)

ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:<ref> tags exist for a group named "lower-alpha", but no corresponding <references group="lower-alpha"/> tag was found