ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਨੇਮਾ

ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਨਮਾ پنجابی سنیما
ਸਿਲਵਰ ਆਰਕ ਮੌਲ, ਲੁਧਿਆਣਾ, ਪੰਜਾਬ ਵਿਖੇ ਪੀਵੀਆਰ ਸਿਨਮਾ
ਸਕ੍ਰੀਨਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ	196
ਮੁੱਖ ਡਿਸਟ੍ਰੀਬੂਟਰ	ਹਮਬਲ ਮੋਸ਼ਨ ਪਿਕਚਰਜ਼ ਰਿਧਮ ਬੋਇਜ਼ ਇੰਟਰਟੇਨਮਿੰਟ ਸਿੱਪੀ ਗਰੇਵਾਲ ਪਰਡੱਕਸ਼ਨਜ਼ ਵਾਈਟ ਹਿੱਲ ਪਰਡੱਕਸ਼ਨਜ਼
ਫੀਚਰ ਫਿਲਮਾਂ ਬਣਾਈਆਂ (2014)[1][2]
ਕੁੱਲ	100
ਕੁੱਲ ਬਾਕਸ ਆਫਿਸ (2014)
ਕੁੱਲ	₹10 billion (US$130 million)[3]
ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ	₹9.5 billion (US$120 million)[4]

ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਨਮਾ (ਪੰਜਾਬੀ: پنجابی سنیما (ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ)), ਜਿਸਨੂੰ ਕਦੇ ਸਰਲ ਕਰਨ ਲਈ ਪੌਲੀਵੁੱਡ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ,^[5] ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਅਵਾਮ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਲਮ ਇਨਡੱਸਟ੍ਰੀ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਿਨਮੇ ਦਾ ਆਗਾਜ਼ 1920 ਵਿੱਚ ਡੌਟਰਜ਼ ਅਵ ਟੂਡੇ (ਅੱਜ ਦੀ ਧੀ), ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪਰਡੂਸ ਹੋਈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਫੀਚਰ ਫ਼ਿਲਮ ਦੇ ਪਰਡੱਕਸ਼ਨ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਪਹਿਲੀ ਆਡੀਓ ਨਾਲ ਫ਼ਿਲਮ, ਹੀਰ ਰਾਂਝਾ, ਤਵੇ ਉੱਤੇ ਆਡੀਓ ਦੀ ਟਿਕਨੌਲਜੀ ਨਾਲ, 1932 ਵਿੱਚ ਰਲੀਜ਼ ਹੋਈ। ਉਦੋ ਤੋਂ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਨਮਾ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਫਿਲਮਾਂ ਪਰਡੂਸ ਹੋਚੁੱਕੀਆਂ ਨੇ, ਜਿੰਨਾ ਵਿੱਚੋਂ ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਕਦਰ ਹਾਸਲ ਹੈ। ਕਈ ਫਿਲਮਮੇਕਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਕੈਰੀਅਰ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਜਿੰਨਾ ਵਿੱਚੋਂ ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਕਦਰ ਮਿਲੀ, ਅਤੇ ਜਿੰਨਾ ਵਿੱਚੋਂ ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫਿਲਮਾਂ ਦੀ ਪਰਡੱਕਸ਼ਨ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ੀਆਂ ਇਨਡੱਸਟ੍ਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ ਜਿੱਸ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੈਰੀਅਰ ਨੂੰ ਹੋਰ ਆਮਦਨ ਨਾਲ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਬਣਾਇਆ।

ਇਤਿਹਾਸ

ਫ਼ਿਲਮ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਆਗਾਜ਼ 1920 ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੇ ਕੈਪਟਲ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ਪਹਿਲੀ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਫ਼ਿਲਮ, ਡੌਟਰਜ਼ ਅਵ ਟੂਡੇ (ਅੱਜ ਦੀ ਧੀ), ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ 1924 ਵਿੱਚ ਰਲੀਜ਼ ਹੋਈ; ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਨੌਂ ਚਾਲੂ ਸਿਨਮੇ ਘਰ ਸਨ।^[6] ਇਹਨਾਂ ਸਿਨਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦਖਾਈਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੂਵੀਆਂ ਤਕਰੀਬਨ ਬੰਬਈ ਅਤੇ ਕਲਕੱਤਾ ਪਰਡੂਸ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ, ਅਤੇ ਕਦੇ ਹੀ ਹਾਲੀਵੁੱਡ ਅਤੇ ਲੰਡਨ ਤੋਂ।^[6]

ਡੌਟਰਜ਼ ਅਵ ਟੂਡੇ ਗ.ਕ. ਮਹਿਤਾ, ਸਾਬਕਾ ਉੱਤਰ-ਚੜ੍ਹਦੇ ਰੇਲਵੇ ਦੇ ਅਫ਼ਸਰ ਦੀ ਮਗ਼ਜ਼ਮਾਰੀ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ, ਹ.ਸ. ਭਾਤਵਦੇਕਰ ਵਾਂਗ ਮੁਲਕ ਵਿੱਚ ਕੈਮਰਾ ਦਰਾਮਦ ਕੀਤਾ। ਮਹਿਤਾ ਵਲਾਇਤੀ ਕੰਪਣੀਆਂ ਲਈ ਖ਼ਬਰ-ਰੀਲ ਦੀ ਕਵਰਜ ਰਾਹੀਂ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਫ਼ਿਲਮ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਦਾ ਹਿੱਸੇਦਾਰ ਬਣਿਆ ਭਰ ਯੱਕਦਮ ਉਹਦੀ ਸ਼ਿੱਦਤ ਫਿੱਕੀ ਪੈਗਈ ਜਿਸਦੇ ਕਾਰਨ ਉਹ ਇਨਡੱਸਟ੍ਰੀ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੁਨਾਫ਼ੇ ਵਾਲ਼ੇ ਰਾਹਾਂ ਲਈ ਛੱਡ ਗਿਆ।^[6] ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1929–1930, ਜੱਦ ਅਬਦੁਰ ਰਸ਼ੀਦ ਕਰਦਾਰ ਦੀ ਹੁਸਨ ਕਾ ਡਾਕੂ^[7] ਰਲੀਜ਼ ਹੋਈ, ਉਸ ਵਕ਼ਤ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਭੱਟੀ ਗੇਟ ਦੇ ਦੁਆਲ਼ੇ ਫ਼ਿਲਮ ਇਨਡੱਸਟ੍ਰੀ ਕਾਇਮ ਹੋ ਗਈ। ਕਰਦਾਰ, ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਕਾਤਬ, ਆਪਣੇ ਹਮ-ਫਨਕਾਰ ਅਤੇ ਯਾਰ ਮੁਹੱਮਦ ਇਸਮਾਇਲ, ਜੋ ਇਸਦੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੇ ਪੋਸਟਰ ਤਿਆਰ ਕਰਦਾ ਸੀ ਨਾਲ ਰਲ਼ਿਆ।

ਅਵਾਜ਼ ਫ਼ਿਲਮਾਂ (1930s–1946)

ਇਸਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕਿ ਕਰਦਾਰ ਨੇ ਗ.ਕ. ਮਹਿਤਾ ਨਾਲ ਡੌਟਰਜ਼ ਅਵ ਟੂਡੇ ਉੱਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਉਹਨੂੰ ਲਗਿਆ ਮਹਿਤਾ ਵਾਂਗ ਛੱਡਣ ਨਾਲੋਂ ਉਸਨੂੰ ਇਨਡੱਸਟ੍ਰੀ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਰਹਿਕੇ ਕੰਮ ਜਾਰੀ ਰਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਇਸਮਾਇਲ ਸਮੇਤ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਜਾਇਦਾਦ ਵੇਚਕੇ 1928 ਵਿੱਚ ਸਟੂਡੀਓ ਅਤੇ ਪਰਡੱਕਸ਼ਨ ਕੰਪਣੀ ਖੋਲ੍ਹੀ ਜਿਸਦਾ ਨਾਂਅ ਰਖਿਆ ਯੂਨਾਈਟਡ ਪਲਿਅਰਜ਼ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ।^[6] ਰਾਵੀ ਰੋਡ (ਹੁਣ ਟਿਮਬਰ ਮਾਰਕਿਟ) ਵਿਖੇ ਕਾਇਮ ਹੋਏ, ਜੋਟੀ ਨੇ ਐਕਟਰਾਂ ਨੂੰ ਫ਼ਿਲਮ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਲਈ ਹਾਇਰ ਕੀਤਾ। ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦਿਨ ਦਿਹਾੜੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਕਾਰਨ ਜਰਖੇਜ਼ੀ ਸੀਮਤ ਰਹੀ, ਭਰ ਜਿਹੜੇ ਖੇਤਰਫਲ ਦੁਆਲ਼ੇ ਇਹ ਰਹੇ ਉਥੇ ਕਈ ਕਮਾਲ ਦੀਆਂ ਜਗ੍ਹਾ ਸਨ, ਸਣੇ ਖ਼ਾਸ ਜ਼ਮੀਨੀਟੱਕ।^[6]

ਹਸਤੀਆਂ

ਡਰੈਕਟਰ

• ਅੰਬਰਦੀਪ ਸਿੰਘ
• ਗਿੱਪੀ ਗਰੇਵਾਲ
• ਸਿਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ
• ਸਮੀਪ ਕੰਗ

ਐਕਟਰ

• 
  ਐਮੀ ਵਿਰਕ, ਅਰਦਾਸ ਅਤੇ ਨਿੱਕਾ ਜ਼ੈਲਦਾਰ ਦਾ ਸਿਤਾਰਾ
• 
  ਬੱਬੂ ਮਾਨ, ਹਵਾੲੇਂ ਅਤੇ ੲੇਕਮ - ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਸਿਤਾਰਾ
• 
  ਬੀਨੂ ਢਿੱਲੋਂ, ਬੰਬੂਕਾਟ ਅਤੇ ਕੈਰੀ ਔਨ ਜੱਟਾ ਦਾ ਸਿਤਾਰਾ
• 
  ਦਿਲਜੀਤ ਦੋਸਾਂਝ, ਜੱਟ ਐਂਡ ਜੂਲੀਅਟ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ 1984 ਦਾ ਸਿਤਾਰਾ
• 
  ਗੁਰਦਾਸ ਮਾਨ, ਮਾਮਲਾ ਗੜਬੜ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਮੁਹੱਬਤ ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਿਤਾਰਾ
• 
  ਜੱਸੀ ਗਿੱਲ, ਚੰਨੋ ਕਮਲੀ ਯਾਰ ਦੀ ਅਤੇ ਮਿਸਟਰ ਐਂਡ ਮਿਸਅਜ਼ 420 ਦਾ ਸਿਤਾਰਾ
• ਜਸਵਿੰਦਰ ਭੱਲਾ, ਕੈਰੀ ਔਨ ਜੱਟਾ ਅਤੇ ਛਣਕਾਟਾ ਦਾ ਸਿਤਾਰਾ
  ਜਸਵਿੰਦਰ ਭੱਲਾ, ਕੈਰੀ ਔਨ ਜੱਟਾ ਅਤੇ ਛਣਕਾਟਾ ਦਾ ਸਿਤਾਰਾ
• 
  ਨੀਰੂ ਬਾਜਵਾ, ਜੱਟ ਐਂਡ ਜੂਲੀਅਟ 2 ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹੇ ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਲੁਟਿਆ ਦੀ ਸਿਤਾਰਾ
• 
  ਰਾਣਾ ਰਣਬੀਰ, ਅਰਦਾਸ ਅਤੇ ਅਸੀਸ ਦਾ ਸਿਤਾਰਾ
• 
  ਸਰਗੁਣ ਮਹਿਤਾ, ਅੰਗਰੇਜ ਅਤੇ ਲਹੌਰੀਏ ਦੀ ਸਿਤਾਰਾ
• 
  ਸੋਨਮ ਬਾਜਵਾ, ਨਿੱਕਾ ਜ਼ੈਲਦਾਰ 2 ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ 1984 ਦੀ ਸਿਤਾਰਾ

ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਇਨਡੱਸਟ੍ਰੀ ਨੇ ਕਈ ਸਫ਼ਲ ਐਕਟਰਾਂ, ਐਕਟਰਨੀਆਂ, ਲੇਖਕਾਂ, ਡਰੈਕਟਰਾਂ ਅਤੇ ਫਿਲਮਮੇਕਰਾਂ ਨੂੰ ਜਾਹਰ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿੰਨਾ ਨੂੰ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਕਬੂਲੀਅਤ ਮਿਲੀ

ਐਕਟਰ

• ਬੀ.ਐੱਨ. ਸ਼ਰਮਾ
• ਬੱਬਲ ਰਾਏ
• ਗਿੱਪੀ ਗਰੇਵਾਲ
• ਹਰੀਸ਼ ਵਰਮਾ
• ਕਰਮਜੀਤ ਅਨਮੋਲ
• ਰਣਜੀਤ ਬਾਵਾ
• ਰੌਸ਼ਨ ਪ੍ਰਿੰਸ
• ਸਰਦਾਰ ਸੋਹੀ
• ਯੋਗਰਾਜ ਸਿੰਘ

ਐਕਟਰਨੀਆਂ

• ਹਿਮਾਂਸ਼ੀ ਖੁਰਾਨਾ
• ਜੂਹੀ ਚਾਵਲਾ
• ਕੁਲਰਾਜ ਰੰਧਾਵਾ
• ਮਾਹੀ ਗਿੱਲ
• ਮੋਨਿਕਾ ਗਿੱਲ
• ਨਿਮਰਤ ਖਹਿਰਾ
• ਨੂਰ ਜਹਾਂ
• ਨਿਰਮਲ ਰਿਸ਼ੀ
• ਸਿਮੀ ਚਾਹਲ
• ਵਮਿਕਾ ਗੱਬੀ

ਹਵਾਲੇ

1. "Currently, industry estimates peg the volume output of the industry at 50 films a year, with an estimated box office turnover in the range of Rs 400 to 450 crore".
2. "industry which used to release barely six films till 2002 is gearing up to churn out 120 this year".
3. "500cr punjabi industry".
4. "estimated box office turnover in the range of Rs 400 to 450 crore".
5. "Pollywood the word for punjabi cinema"."Pollywood directory will furnish contact details of over 1500 eminent personalities and also struggling new comers in the Punjabi film and music industry"."The theme of the film Police in Pollywood - Balle Balle by Gautam Productions is that the police will now direct and produce Punjabi films"."Pollywood Directory (A first of its own kind of initiative to organize Punjabi Cinema)". Archived from the original on 2021-12-23. Retrieved 2018-10-08. {{cite news}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)
6. "History of Lollywood: The Silent Era". Pakistani Film. Retrieved 2008-07-01.
7. "Husn Ka Daku". Internet Movie Database. Retrieved 2008-07-01.