ਬਖਤ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਬੇਗਮ

ਬਖਤ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਬੇਗਮ
ਮੁਗ਼ਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸ਼ਹਿਜਾਦੀ
ਜਨਮ	ਅੰ. 1547 ਬਦਖਸ਼ਾਨ
ਮੌਤ	2 ਜੂਨ 1608 (ਉਮਰ 60–61) ਅਕਬਰਾਬਾਦ (ਮੌਜੂਦਾ ਦਿਨ ਆਗਰਾ), ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ
ਜੀਵਨ-ਸਾਥੀ	ਸ਼ਾਹ ਅਬਦੁਲ ਮਾਅਲੀ ਖਵਾਜਾ ਹਸਨ ਨਕਸ਼ਬੰਦੀ
ਔਲਾਦ	ਮਿਰਜ਼ਾ ਬਦੀ-ਉਜ਼-ਜ਼ਮਾਨ ਮਿਰਜ਼ਾ ਵਲੀ
ਘਰਾਣਾ	ਤਿਮੁਰਿਦ
ਪਿਤਾ	ਹੁਮਾਯੂੰ
ਮਾਤਾ	ਮਾਹ ਚੂਚਕ ਬੇਗਮ
ਧਰਮ	ਸੁੰਨੀ ਇਸਲਾਮ

ਬਖਤ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਬੇਗਮ^[a] (ਅੰ. 1547 – 2 ਜੂਨ 1608) ਇੱਕ ਮੁਗਲ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਸੀ, ਜੋ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਹੁਮਾਯੂੰ ਦੀ ਧੀ ਸੀ।

ਜਨਮ

ਬਖਤ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਬੇਗਮ ਦਾ ਜਨਮ 1547 ਵਿੱਚ ਬਦਖ਼ਸ਼ਾਨ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਮਾਹ ਚੁਚਕ ਬੇਗਮ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਜਨਮ ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਹੁਮਾਯੂੰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੁਪਨਾ ਆਇਆ, ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਨਾਂ ਬਖਤ-ਉਨ-ਨਿਸਾ (Persian: بخت النساء, lit. 'fortunate among women') ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਭੈਣ-ਭਰਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਮਿਰਜ਼ਾ ਮੁਹੰਮਦ ਹਕੀਮ, ਫਾਰੂਖ ਫਲ ਮਿਰਜ਼ਾ, ਸਕੀਨਾ ਬਾਨੋ ਬੇਗਮ, ਅਤੇ ਅਮੀਨਾ ਬਾਨੋ ਬੇਗਮ।^[1]

ਵਿਆਹ

ਸ਼ਾਹ ਅਬਦੁਲ ਮਾਅਲੀ

ਕਾਬੁਲ ਵਿਖੇ ਮਾਹ ਚੁਚਕ ਬੇਗਮ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ, ਸ਼ਾਹ ਅਬਦੁਲ ਮਾਅਲੀ, ਜੋ ਕਿ ਤਰਮੇਜ਼ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸੱਯਦ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੀ, ਜੋ ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਬਚ ਕੇ ਕਾਬਲ ਪਹੁੰਚਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਕੋਲ ਸ਼ਰਨ ਲਈ ਆਇਆ ਸੀ। ਬੇਗਮ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ, ਉਸ ਲਈ ਉਦਾਰ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਧੀ ਬਖਤ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਬੇਗਮ ਦਾ ਵਿਆਹ ਉਸ ਨਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।^[2] ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਲਦੀ ਹੀ ਅਬਦੁਲ ਮਾਅਲੀ ਮਾਹ ਚੁਚਕ ਬੇਗਮ ਦੇ ਦਬਦਬਾ ਅਤੇ ਦਖਲ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਤੋਂ ਥੱਕ ਗਿਆ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਲਈ ਕਾਬੁਲ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੇ ਬੇਗਮ ਨੂੰ 1564 ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ।^[3] ਹਕੀਮ ਮਿਰਜ਼ਾ ਨੂੰ ਬਦਕਸ਼ਾਨ ਦੇ ਸੁਲੇਮਾਨ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦੁਆਰਾ ਖੁਸ਼ਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ ਬਚਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਅਬਦੁਲ ਮਾਅਲੀ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਅਤੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਮਿਰਜ਼ਾ ਹਕੀਮ ਦੀ ਕਾਬੁਲ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਪਕੜ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।^[4]

ਖਵਾਜਾ ਹਸਨ

ਅਬਦੁਲ ਮਲਿਕ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਹਕੀਮ ਮਿਰਜ਼ਾ ਨੇ ਉਸਦਾ ਵਿਆਹ ਬਦਖਸ਼ਾਨ ਦੇ ਖਵਾਜਾ ਹਸਨ ਨਕਸ਼ਬੰਦੀ ਨਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।^[5][2] ਹਸਨ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਮਿਰਜ਼ਾ ਬਦੀ-ਉਜ਼-ਜ਼ਮਾਨ ਅਤੇ ਮਿਰਜ਼ਾ ਵਲੀ ਸਨ। ਹਕੀਮ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਿਰਜ਼ਾ ਬਦੀ-ਉਜ਼-ਜ਼ਮਾਨ ਟ੍ਰਾਂਸੌਕਸਾਨੀਆ ਭੱਜ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਜਲਾਵਤਨੀ ਵਿੱਚ ਮਰ ਗਿਆ। ਬੇਗਮ, ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਪੁੱਤਰ ਮਿਰਜ਼ਾ ਵਲੀ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ, ਅਤੇ ਅਕਬਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਕੀਤਾ।^[6] 1619 ਵਿੱਚ, ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਮਿਰਜ਼ਾ ਵਲੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਅਕਬਰ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਦਾਨਿਆਲ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦੀ ਧੀ ਬੁਲਾਕੀ ਬੇਗਮ ਨਾਲ ਕੀਤਾ।^[7]

ਕਾਬੁਲ ਦੀ ਗਵਰਨਰਸ਼ਿਪ

ਉਸਦਾ ਭਰਾ, ਹਕੀਮ ਮਿਰਜ਼ਾ ਕਾਬੁਲ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਸੀ। 1581 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਕਾਬੁਲ ਵਿੱਚ ਬਗਾਵਤ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਲਾਹੌਰ ਵੱਲ ਵਧਿਆ। ਇੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਸਨ। ਅਕਬਰ ਨੇ ਉਸ ਵਿਰੁੱਧ ਜੰਗ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪ ਕਾਬੁਲ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਮਿਰਜ਼ਾ ਹਕੀਮ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵੱਲ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਅਕਬਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਮਾਫ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਕਾਬੁਲ ਦੀ ਗਵਰਨਰਸ਼ਿਪ ਹੁਣ ਬਖਤ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਬੇਗਮ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਅਕਬਰ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਹ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਦੁਰਵਿਵਹਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਹਕੀਮ ਪ੍ਰਤੀ ਕੋਈ ਦਿਆਲਤਾ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਉਣਗੇ। ਅਕਬਰ ਦੀ ਕਾਬੁਲ ਤੋਂ ਵਾਪਸੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਹਕੀਮ ਨੂੰ ਉਸਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਅਹੁਦਾ ਮਿਲ ਗਿਆ, ਪਰ ਸਾਰੇ ਸਰਕਾਰੀ ਹੁਕਮ ਬਖਤ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਦੇ ਨਾਮ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ।^{[8][9] [10]}

ਮੌਤ

ਬਖਤ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਬੇਗਮ ਦੀ 1 ਜੂਨ 1608 ਨੂੰ ਸੇਵਨ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ ਬੁਖਾਰ ਕਾਰਨ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।^[11]

ਟਿੱਪਣੀਆਂ

ਉਸਨੂੰ ਦੋ ਹੋਰ ਨਾਵਾਂ, ਨਜੀਬ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਅਤੇ ਫਖਰ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਨਾਲ ਵੀ ਬੁਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।^[12][13]

ਹਵਾਲੇ

1. Begum, Gulbadan (1902). The History of Humayun (Humayun-Nama). Royal Asiatic Society. pp. 185–6.
2. Mukhia, Harbans (April 15, 2018). The Mughals of India. John Wiley & Sons. p. 142. ISBN 978-0-470-75815-1.
3. Annemarie Schimmel (2004). The Empire of the Great Mughals: History, Art and Culture. Reaktion Books. ISBN 978-1-861-89185-3.
4. Beveridge, Henry (1907). Akbarnama of Abu'l-Fazl ibn Mubarak - Volume II. Asiatic Society, Calcutta. pp. 320–21.
5. Beveridge, Henry (1907). Akbarnama of Abu'l-Fazl ibn Mubarak - Volume II. Asiatic Society, Calcutta. p. 364.
6. Jahangir, Emperor; Thackston, Wheeler McIntosh (1999). The Jahangirnama : memoirs of Jahangir, Emperor of India. Washington, D. C.: Freer Gallery of Art, Arthur M. Sackler Gallery, Smithsonian Institution; New York: Oxford University Press. pp. 303–4.
7. The Proceedings of the Indian History Congress. Indian History Congress. 2004. p. 599.
8. Greer, Margaret R.; Mignolo, Wapter D.; Quilligan, Maureen (September 15, 2008). Rereading the Black Legend: The Discourses of Religious and Racial Difference in the Renaissance Empires. University of Chicago Press. p. 62. ISBN 978-0-226-30724-4.
9. Walthall, Anne (2008). Servants of the Dynasty: Palace Women in World History. University of California Press. pp. 107. ISBN 978-0-520-25444-2.
10. Iftikhar, Rukhsana (June 6, 2016). Indian Feminism: Class, Gender & Identity in Medieval Ages. Notion Press. ISBN 978-9-386-07373-0.
11. Jahangir, Emperor; Rogers, Alexander; Beveridge, Henry (1909). The Tuzuk-i-Jahangiri; or, Memoirs of Jahangir. Translated by Alexander Rogers. Edited by Henry Beveridge. London Royal Asiatic Society. pp. 144.
12. Lal, Ruby (September 22, 2005). Domesticity and Power in the Early Mughal India. Cambridge University Press. pp. 207. ISBN 978-0-521-85022-3.
13. Monserrate (Padre) (1992). The Commentary of Father Monserrate, S.J. on His Journey to the Court of Akbar. Asian Educational Services. pp. 135 n. 207. ISBN 978-8-120-60807-8.