ਬੈਜੂ ਬਾਵਰਾ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀਃ Baiju Bawra) (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀਃ Baiju the Insane), ਜਿਸ ਦਾ ਜਨਮ ਬੱਚੂ ਨਾਥ ਜਾਂ ਬੈਜ ਨਾਥ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਮੱਧਕਾਲੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਧ੍ਰੁਪਦ ਗਾਇਕ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਬੈਜੂ ਬਾਵਰਾ ਬਾਰੇ ਲਗਭਗ ਸਾਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੰਤਕਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਥਾਵਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹ 15ਵੀਂ ਅਤੇ 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਮੁਗਲ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਰਾਜਾ ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਤੋਮਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਉਹ ਗਵਾਲੀਅਰ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਤਾਨਸੇਨ ਦਾ ਹਮਰੁਤਬਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਦਵਂਦੀ ਜਾਂ ਮੁਕਬਿਲ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਸੁਸ਼ੀਲਾ ਮਿਸ਼ਰਾ ਦੁਆਰਾ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਕੁਝ ਅਮਰ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਥਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ,ਇਹ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਬੈਜੂ ਬਾਵਰਾ ਦਾ ਜਨਮ ਗੁਜਰਾਤ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਚੰਪਾਨੇਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗਰੀਬ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਬੈਜ ਨਾਥ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ, ਜੋ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੀ ਭਗਤ ਸੀ, ਵਰਿੰਦਾਵਨ ਚਲੀ ਗਈ। ਉੱਥੇ ਬੈਜੂ ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਪਕ ਸਵਾਮੀ ਹਰਿਦਾਸ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ, ਜੋ ਗਵਾਲੀਅਰ ਰਾਜ ਦੇ ਦਰਬਾਰੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸਨ ਅਤੇ ਫੇਰ ਉਸ ਨੇ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿਦਿਆਲਯ ਵਿੱਚੋਂ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਤਾਲੀਮ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੀ।
ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਬੈਜੂ ਗਵਾਲੀਅਰ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਚੰਦੇਰੀ ਦੇ ਰਾਜਾ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਵਜੋਂ ਆਪਣੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ। ਚੰਦੇਰੀ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਅਨਾਥ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਗੋਦ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਗੋਪਾਲ ਰੱਖਿਆ। ਉਹ ਚੰਦੇਰੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਬਣ ਗਿਆ। ਗੋਪਾਲ ਨੇ ਆਪਣੀ ਇੱਕ ਚੇਲਾ ਪ੍ਰਭਾ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਇਆ ਅਤੇ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਧੀ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਮੀਰਾ ਸੀ।
ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਬੈਜੂ ਨੂੰ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਰਾਜਾ ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਤੋਮਰ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਹੇਠ ਗਵਾਲੀਅਰ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦਰਬਾਰੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਬਣ ਗਿਆ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਬੈਜੂ ਸੰਗੀਤ ਕੈਰੀਅਰ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਉਹ ਕਲਾਵਤੀ ਨਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜਕੀ ਨੂੰ ਵੀ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੀ ਰਾਣੀ ਮ੍ਰਿਗਨਯਨੀ ਵੀ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਗਿਰਦ ਬਣ ਗਈ। ਜਦੋਂ ਬੈਜੂ ਗਵਾਲੀਅਰ ਵਿੱਚ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਗੋਦ ਲਏ ਪੁੱਤਰ ਗੋਪਾਲ ਨੇ ਚੰਦੇਰੀ ਨੂੰ ਪੱਕੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਕਿਓਂਕੀ ਉਸਨੂੰ ਕੁਝ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਵਪਾਰੀਆਂ ਨੇ ਲਾਲਚ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਰਾਜੇ ਦੇ ਦਰਬਾਰੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕਰੇ। ਜਦੋਂ ਬੈਜੂ ਚੰਦੇਰੀ ਵਾਪਸ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪੂਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਓਥੋਂ ਚਲੇ ਜਾਨ ਤੇ ਬਹੁਤ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਇਹ ਸਭ ਜਾਣਨ ਅਤੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੱਕ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਭਾਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਕਲਾਵਤੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਵਾਪਸ ਗਵਾਲੀਅਰ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਉਥੇ ਜਾ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਵਿਆਹ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸ਼ਹਿਰ ਛੱਡ ਕੇ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕ ਭਿਖਸ਼ੂ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰੇ ਪੋਤੀ ਮੀਰਾ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਥਾਂ ਭਟਕਦਾ ਰਿਹਾ। ਲੋਕ ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪਾਗਲ ਵਿਅਕਤੀ ਮੰਨਦੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਉਹ "ਬਾਵਰਾ" ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। (ਵਿਕਲਪਿਕ ਕਥਾਵਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ "ਬਾਵਰਾ" ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਜਨੂੰਨ ਸੀ। )
ਸਵਾਮੀ ਹਰਿਦਾਸ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਚੇਲੇ ਤਾਨਸੇਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਪਕ ਤੋਂ ਬੈਜੂ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਸੁਣੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਰੀਵਾ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਰਾਜਾ ਰਾਮਚੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕ ਮੁਕਾਬਲਾ ਆਯੋਜਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਇਸ ਉਮੀਦ ਵਿੱਚ ਕਿ ਬੈਜੂ ਆਪਣੀ ਸਾਖ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਇਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਆਵੇਗਾ। ਬੈਜੂ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਰਾਗ ਮ੍ਰਿਗਰੰਜੀਨੀ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਰਾਹੀਂ ਹਿਰਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮ੍ਮੋਹਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਰਾਗ ਮਾਲਕੌਂਸ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਪੱਥਰ ਦੀ ਸਲੈਬ ਪਿਘਲਣ ਵਰਗੇ ਅਸਧਾਰਨ ਕਾਰਨਾਮੇ ਕੀਤੇ। ਤਾਨਸੇਨ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗਲੇ ਲਗਾ ਲਿਆ।
ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਜੈ ਵਿਲਾਸ ਪੈਲੇਸ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਦੰਤਕਥਾਵਾਂ ਦੱਸਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਬੈਜੂ ਬਾਵਰਾ ਰਾਗ ਦੀਪਕ ਗਾ ਕੇ ਤੇਲ ਦੇ ਦੀਵੇ ਜਗਾ ਸਕਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਰਾਗ ਮੇਘ ਮਲ੍ਹਾਰ ਜਾਂ ਗੌਡ਼ ਮਲ੍ਹਾਰ ਗਾ ਕੇ ਮੀਂਹ ਪਾ ਸਕਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਰਾਗ ਬਹਾਰ ਗਾ ਕੇ ਫੁੱਲ ਖਿੜਾ ਸਕਦੇ ਸਨ। [ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ][<span title="This claim needs references to reliable sources. (October 2014)">citation needed</span>]
ਬੈਜੂ ਬਾਵਰਾ ਨੇ ਦੋ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ, ਇਕਾਦਸ਼ਾ ਅਤੇ ਰਾਮਸਾਗਰ।
ਸਾਲ 1541 ਵਿੱਚ ਵਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਦੇ ਦਿਨ ਟਾਈਫਾਈਡ ਤੋਂ ਗ੍ਰਸਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੈਜੂ ਬਾਵਰਾ ਦੀ ਚੰਦੇਰੀ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਬੈਜੂ ਬਾਵਰਾ ਦੀ ਇੱਕ ਕਥਿਤ ਸਮਾਧੀ ਚੰਦੇਰੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।
ਕੁਝ ਮੱਧਕਾਲੀ ਬਿਰਤਾਂਤ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੀਰਤ-ਏ-ਸਿਕੰਦਰੀ (17ਵੀਂ ਸਦੀ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁਜਰਾਤੀ ਗਾਇਕ ਬਾਰੇ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਗੁਜਰਾਤੀ ਗਾਇਕ ਬਾਰੇ ਘਟਨਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਨੂੰ ਬੱਚੂ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਖਸ਼ੂ ਜਾਂ ਮਾਂਝੂ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਿਰਤਾਂਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਬੱਚੂ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਸੁਲਤਾਨ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਹੁਮਾਯੂੰ ਨੇ ਮਾਂਡੂ ਵਿੱਚ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਟੁਕਡ਼ੀ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਬੱਚੂ ਇੱਕ ਮੁਗਲ ਸਿਪਾਹੀ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ। ਉਹ ਮਾਰੇ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਮੁਗਲਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਇੱਕ ਰਾਜੇ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਲਿਆ। ਰਾਜਾ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਮਰਾਟ ਹੁਮਾਯੂੰ ਨਾਲ ਮਿਲਾਇਆ, ਜੋ ਉਸ ਦੇ ਗਾਉਣ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਗੁਜਰਾਤੀ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ। ਬੱਚੂ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਸਮਰਾਟ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ, ਪਰ ਫਿਰ ਸੁਲਤਾਨ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਕੋਲ ਭੱਜ ਗਿਆ, ਜੋ ਮਾਂਡੂ ਤੋਂ ਚੰਪਾਨੇਰ ਭੱਜ ਗਏ ਸਨ।
ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਵਰਗ ਦੁਆਰਾ ਬੱਚੂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਬੈਜੂ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਦੂਸਰੇ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਬੱਚੂ ਅਤੇ ਬੈਜੂ ਦੋ ਵੱਖਰੇ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ।
1952 ਦੀ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਫਿਲਮ ਬੈਜੂ ਬਾਵਰਾ, ਬੈਜੂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਇੱਕ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਾਲਪਨਿਕ ਸੰਸਕਰਣ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਫ਼ਿਲਮ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਵਪਾਰਕ ਸਫਲਤਾ ਵਾਲੀ ਫਿਲਮ ਸੀ। ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ, ਤਾਨਸੇਨ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਾਨ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਵਜੋਂ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਗਾਉਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਤਾਨਸੇਨ ਤੋਂ ਬਿਹਤਰ ਗਾਉਣ ਦੀ ਮੁਹਾਰਤ ਨਾ ਰਖਦਾ ਹੋਵੇ । ਜੋ ਵੀ ਤਨਸੇਨ ਤੋਂ ਬਿਹਤਰ ਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਸੀ , ਉਸ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤਾਨਸੇਨ ਦਾ ਸੰਤਰੀ ਬਾਇਜੁ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਗਾਉਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੌਰਾਨ ਬੈਜੂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, ਬੈਜੂ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਤਾਨਸੇਨ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। [ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ][<span title="This claim needs references to reliable sources. (January 2019)">citation needed</span>]