ਹਵੇਲੀ
ਹਵੇਲੀ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਵਾਇਤੀ ਟਾਊਨ ਹਾਊਸ ਜਾਂ ਮਹਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰਲ ਮਹੱਤਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਹਵੇਲੀ ਸ਼ਬਦ ਅਰਬੀ ਹਵਾਲੀ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਭਾਗ" ਜਾਂ "ਨਿਜੀ ਥਾਂ", ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਮਿਲੀ, ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ।[1][2] ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਹਵੇਲੀ ਸ਼ਬਦ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰੀ ਮਕਾਨਾਂ, ਟਾਊਨ ਹਾਊਸਾਂ ਅਤੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦੀਆਂ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਲਈ ਆਮ ਸ਼ਬਦ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਿਆ।[3]
ਇਤਿਹਾਸ
[ਸੋਧੋ]
ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਹੜੇ ਮਕਾਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਆਮ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹਨ, ਚਾਹੇ ਉਹ ਵੱਡੇ ਮਕਾਨ ਹੋਣ ਜਾਂ ਫਾਰਮ ਹਾਊਸ ਹੋਣ।[4] ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਰਵਾਇਤੀ ਵਿਹੜਿਆਂ ਵਾਲੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਵਾਸਤੂ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਸਨ,[5] ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਇਕੋ ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ ਉਭਰ ਕੇ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਘਰ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵਿਹੜੇ ਘਰਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਬੂਤ 3300 ਸਾ.ਯੁ.ਪੂ.[6][7] ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਰਵਾਇਤੀ ਘਰ ਇੱਕ ਵਿਹੜੇ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਇਸ ਚੌਕ ਜਾਂ ਵਿਹੜੇ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਵਿਹੜਾ ਇੱਕ ਨੂਰਗਿਰ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਗਰਮ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਕ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਘਰ ਨੂੰ ਹਵਾਦਾਰ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਮੱਧਯੁਗੀ ਕਾਲ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਹਵੇਲੀ ਸ਼ਬਦ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਵੈਸ਼ਨਵ ਸੰਪਰਦਾ ਦੁਆਰਾ ਰਾਜਪੂਤਾਨਾ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਅਤੇ ਰਾਜਪੁਤਾਨਾ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੰਦਰਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਆਮ ਸ਼ਬਦ ਹਵੇਲੀ ਆਖਰਕਾਰ ਵਪਾਰੀ ਵਰਗ ਦੀਆਂ ਟਾਊਨ ਹਾਊਸਾਂ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਮਕਾਨਾਂ ਨਾਲ ਰਲਗੱਡ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[3]
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹਵੇਲੀਆਂ
[ਸੋਧੋ]ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ, ਭਗਵਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਲਈ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮਹਲ ਵਰਗੀਆਂ ਉਸਾਰੀਆਂ ਲਈ ਹਵੇਲੀਆਂ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹਨ। ਇਹ ਹਵੇਲੀਆਂ ਦੇਵਤੇ, ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ, ਜਾਨਵਰਾਂ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਬਸਤੀਵਾਦ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ, ਅਤੇ ਭਗਵਾਨ ਰਾਮ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਜੀਵਨੀਆਂ ਦੇ ਚਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਦਾ ਸੰਗੀਤ ਹਵੇਲੀ ਸੰਗੀਤ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ "haveli - definition of haveli in English from the Oxford dictionary". Oxforddictionaries.com. Archived from the original on 2018-12-25. Retrieved 2016-01-19.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help) Archived 2018-12-25 at the Wayback Machine. - ↑ Sarah, Tillotson (1998). Indian Mansions: A Social History of the Haveli. Orient longman. p. 72. ISBN 0-900891-91-2.
- ↑ 3.0 3.1
- ↑ Herbert J. M. Ypma (1994) "India modern: traditional forms and contemporary design", p.24
- ↑ Jagdish, Gautam (2012). Disenchanting India: Organized Rationalism and Criticism of Religion in India. abhinav publications. p. 72. Retrieved 17 August 2006.
- ↑ Lal, B. B. (1997). The Earliest Civilisation of South Asia (Rise, Maturity and Decline).
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - ↑ Morris, A.E.J. (1994). History of Urban Form: Before the Industrial Revolutions (Third ed.). New York, NY: Routledge. p. 31. ISBN 978-0-582-30154-2. Retrieved 20 May 2015.