Żyłecznik zwisający

Żyłecznik zwisający
	; Żyłecznik zwisający na martwym świerku
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	workowce
Klasa	miseczniaki
Rząd	misecznicowce
Rodzina	tarczownicowate
Rodzaj	żyłecznik
Gatunek	żyłecznik zwisający
	Nazwa systematyczna
	Alectoria sarmentosa (Ach.) Ach.; Lich. univ.: 595 (1810)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Żyłecznik zwisający (Alectoria sarmentosa (Ach.) Ach.) – gatunek grzybów należący do rodziny tarczownicowatych (Parmeliaceae)^[1]. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów^[2].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Alectoria, Parmeliaceae, Lecanorales, Lecanoromycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1793 Erik Acharius nadając mu nazwę Lichen sarmentosus. W 1801 r. ten sam autor przeniósł go do rodzaju Alectoria jako Alectoria sarmentosa, i nazwa ta jest uznana przez Index Fungorum^[1]. Gatunek ten jest zmienny morfologicznie i ma kilka podgatunków, m.in.: Alectoria sarmentosa (Ach.) Ach., subsp. sarmentosa i Alectoria sarmentosa subsp. vexillifera (Nyl.) D. Hawksw.

Synonimy naukowe^[3]: Bryopogon ochroleucus var. sarmentosus (Ach.) Rabenh., Bryopogon sarmentosus (Ach.) Link, Cornicularia sarmentosa (Ach.) DC., Eualectoria sarmentosa (Ach.) Gyeln., Evernia sarmentosa (Ach.) Fr., Lichen sarmentosus Ach., Parmelia sarmentosa (Ach.) Ach.

Nazwa polska według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski^[2].

Charakterystyka

Plecha

Nitkowata, zwisająca. W Polsce osiąga długość do 30 cm^[4], w innych regionach świata nawet do 80 cm^[5]. Do podłoża przyczepia się czarniawą nasadą. Jest widełkowato lub nieregularnie rozgałęziona. Drobne gałązki odstają prostopadle, większe zwisają łukowato. Gałązki plechy są sztywne, zielone, sinozielone, żółtozielone, matowe lub połyskujące. W części nasadowej osiągają grubość do 2 mm, ku wierzchołkowi są stopniowo coraz cieńsze. Powierzchnia jest gładka, miejscami tylko pomarszczona i dołeczkowana. Zawsze na gałązkach występują wyniesione ponad powierzchnię krótkie lub wydłużone pseudocyfelle, jaśniejsze i mające postać blizn. Plecha zawiera glony protokokkoidalne^[4].

Rozmnażanie

Soralia występują bardzo rzadko, dość często natomiast występują lekanorowe apotecja o średnicy 2–10 mm. Mają gruby i pomarszczony brzeżek plechowy z pseudocyfellami i brunatne i nagie tarczki, które początkowo są wklęsłe, później płaskie lub nieco wypukłe^[4]. W jednym jajowatym i zgrubiałym worku powstaje 2–4 zarodników. Są one jednokomórkowe, elipsoidalne, proste, o rozmiarach 23–35 (–48) × (12–) 15–20 (–25) μm^[5]. Pyknidy występują rzadko, mają średnicę ok. 2 mm^[5]. Żyłecznik zwisający może rozmnażać się także przez fragmentację; jego gałązki ulegają rozrywaniu przez wiatr i są przez niego roznoszone^[6].

Reakcje barwne

Kora K–, C–, KC+ żółty, P–, UV– (czasami K+ czerwony, C+ zielono-czarny w pobliżu podstawy); rdzeń K– (rzadko K+ żółty), C– i powoli staje się żółty, KC+ czerwony lub KC–, P– (czasami P+ żółty), UV+ niebieski. Kwasy porostowe: kora zawiera kwas usninowy, a czasami inne, niezidentyfikowane metabolity wtórne; rdzeń zwykle kwas alectorninowy i niewielkie ilości kwasu tamnoliowego, squamaticowego i barbaticowego. W obrębie gatunku Alectoria sarmentosa występują różne chemotypy zawierające różne kwasy porostowe, ale wszystkie zawierają kwas usninowy^[5].

Występowanie i siedlisko

Jest szeroko rozprzestrzeniony na kuli ziemskiej, z wyjątkiem Antarktydy i Australii występuje na wszystkich kontynentach, a także na wielu wyspach. W Europie północna granica zasięgu biegnie przez Grenlandię i archipelag Svalbard na Morzu Arktycznym^[7].

W Polsce po II wojnie światowej opisano stanowiska tego gatunku wyłącznie w Karpatach i Sudetach^[2]. Dawniej był częsty w Tatrach, w rozproszeniu występował w Sudetach i Beskidach, obecnie jest rzadki^[4]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status EN – gatunek w sytuacji bardzo wysokiego ryzyka wymarcia w stanie dzikim w regionie^[8]. Jest gatunkiem ściśle chronionym^[9].

Epifit. W Polsce rośnie na korze drzew szpilkowych, głównie na uschniętych świerkach w reglu górnym^[4]. W lasach deszczowych rośnie także na drzewach liściastych. Występuje tylko w lasach wilgotnych, z bardzo czystym powietrzem i w miejscach przynajmniej średnio naświetlonych^[10], wyjątkowo także na omszałych skałach^[2]. Jest bardzo wrażliwy na zanieczyszczenia powietrza, z tego też powodu w tzw. skali porostowej wykorzystywany jest do monitorowania czystości powietrza^[10].

Galeria

Gałązki z apotecjami
Porównanie żyłecznika z brodaczkami (Usnea) i odnożycami (Ramalina)
Gałązki żyłecznika zwisającego
Liczne plechy na świerku

Gatunki podobne

Żyłecznik zwisający podobny jest do brodaczek (Usnea), i podobnie jak one jest epifitem rosnącym na drzewach. Brodaczki mają jednak mechaniczną nibytkankę dobrze widoczną na przekroju poprzecznym^[4]. Powierzchnia gałązek brodaczek pokryta jest zwykle brodawkami, u żyłecznika zwisającego natomiast jest gładka z pseudocyfellami.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Index Fungorum. [dostęp 2015-07-07]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Wiesław Fałtynowicz: The Lichenes, Lichenicolous and allied Fungi of Poland. Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003. ISBN 83-89648-06-7.
↑ Species Fungorum. [dostęp 2015-07-07]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Hanna Wójciak: Porosty, mszaki, paprotniki. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-552-4.
↑ ^a ^b ^c ^d Consortium of North American Lichen Herbaria. [dostęp 2015-07-07].
↑ Esseen, Per-Anders. "Edge Influence on the Old-Growth Forest Indicator Lichen Alectoria sarmentosa in Natural Ecotones." Journal of Vegetation Science 2006: 185. JSTOR Journals. Web. 18 Nov. 2014
↑ Discover Life Maps. [dostęp 2014-04-18].
↑ Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów
↑ ^a ^b McCune, Bruce, Linda Geiser, Sylvia Duran Sharnoff, Stephen Sharnoff, and Alexander G. Mikulin. Macrolichens of the Pacific Northwest. Corvallis: Oregon State UP, 1997. Print

[if-1] Index Fungorum. [dostęp 2015-07-07]. (ang.).

[faltynowicz-2] Wiesław Fałtynowicz: The Lichenes, Lichenicolous and allied Fungi of Poland. Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003. ISBN 83-89648-06-7.

[sf-3] Species Fungorum. [dostęp 2015-07-07]. (ang.).

[wojciak-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Hanna Wójciak: Porosty, mszaki, paprotniki. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-552-4.

[herbaria-5] Consortium of North American Lichen Herbaria. [dostęp 2015-07-07].

[6] Esseen, Per-Anders. "Edge Influence on the Old-Growth Forest Indicator Lichen Alectoria sarmentosa in Natural Ecotones." Journal of Vegetation Science 2006: 185. JSTOR Journals. Web. 18 Nov. 2014

[7] Discover Life Maps. [dostęp 2014-04-18].

[8] Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[rozp2014-9] Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów

[mccune-10] McCune, Bruce, Linda Geiser, Sylvia Duran Sharnoff, Stephen Sharnoff, and Alexander G. Mikulin. Macrolichens of the Pacific Northwest. Corvallis: Oregon State UP, 1997. Print

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]