Adam Schaff

Adam Schaff
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

10 marca 1913
Lwów

Data i miejsce śmierci

12 listopada 2006
Warszawa

Doktor nauk filozoficznych
Specjalność: filozofia marksistowska
Alma Mater

Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie

Doktorat

1941 – filozofia
Uniwersytet Moskiewski

Habilitacja

1945 – filozofia
Instytut Filozofii Akademii Nauk ZSRR

Polska Akademia Nauk
Status

członek rzeczywisty (1961)

Nauczyciel akademicki
Uczelnia

Uniwersytet Łódzki

Stanowisko

profesor

Okres zatrudn.

1945–1949

Uczelnia

Uniwersytet Warszawski

Stanowisko

profesor

Okres zatrudn.

1949–1968

rektor
Szkoła wyższa

Instytut Nauk Społecznych przy KC PZPR

Okres spraw.

1954–1957

dyrektor
Instytut naukowy

Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk

Okres spraw.

1956–1968

Odznaczenia
Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski Order Sztandaru Pracy I klasy Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
Odznaka Nagrody Państwowej Odznaka Nagrody Państwowej
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Adam Schaff na Kongresie Intelektualistów w Obronie Pokojowej Przyszłości Świata w hotelu Victoria w Warszawie (1986)
Grób Adama Schaffa na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Adam Schaff (ur. 10 marca 1913 we Lwowie, zm. 12 listopada 2006 w Warszawie) – polski filozof pochodzenia żydowskiego. Początkowo prezentujący poglądy konserwatywnego[potrzebny przypis] nurtu filozofii marksistowskiej, specjalizujący się w epistemologii (teorii poznania); następnie ideolog eurokomunizmu, pod koniec życia zbliżający się w poglądach do współczesnych antyglobalistów[potrzebny przypis].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w zasymilowanej rodzinie żydowskiej. Był synem wziętego lwowskiego adwokata[1]. W latach 1931–1936 studiował prawo i ekonomię polityczną na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, które ukończył z podwójnym magisterium[2] oraz we własnym jedynie zakresie filozofię[3]. Wiedzę uzupełniał w paryskiej École des Sciences Économiques et Politiques, gdzie gromadził materiały do przygotowywanej pod kierunkiem Stanisława Grabskiego rozprawy doktorskiej z zakresu ekonomii[1].

W 1932 wstąpił do KPP. W 1937 został aresztowany za działalność w komunistycznej organizacji studenckiej[1]. Od 1945 działał w PPR, a od 1948 w PZPR.

Od 1941 przebywał w Moskwie, gdzie na Uniwersytecie Moskiewskim ukończył studia filozoficzne i uzyskał stopień kandydata nauk filozoficznych (1941), a w Instytucie Filozofii Akademii Nauk ZSRR stopień doktora nauk filozoficznych (habilitację) (1945)[1]. Nawiązał kontakt z lwowskim profesorem, filozofem Leonem Chwistkiem (zm. 1944), który pozytywnie ocenił jego pracę doktorską[1]. W latach 1944–1946 kierował polskim zespołem Radia Moskwa.

Od 1945 zajmował stanowisko profesora na Uniwersytecie Łódzkim, a od 1949 na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie kierował Katedra Materializmu Dialektycznego i Historycznego na Wydziale Humanistycznym[4]. Był członkiem Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robotniczej. W tych latach reprezentował poglądy stalinowskie[5]. I sekretarz POP PZPR na Uniwersytecie Warszawskim[6]. Rok później pod patronatem KC PZPR założył ideologiczny Instytut Kształcenia Kadr Naukowych, którym kierował do 1954. W tym roku stanął na czele Instytutu Nauk Społecznych przy KC PZPR, w 1957 został kierownikiem Wyższej Szkoły Nauk Społecznych przy KC PZPR, którą kierował do 1968. Od 1950 należał do Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. W latach 1951–1956 był redaktorem naczelnym „Myśli Filozoficznej”[7]. W latach 1952–1953 był kierownikiem Instytutu Filozoficznego Uniwersytetu Warszawskiego[8]. W latach 50. znany był także z publikacji prasowych bezkrytycznie opiewających Stalina, od 1956 związany z „frakcją” puławian. Wykładał również na Wieczorowym Uniwersytecie Marksizmu-Leninizmu, który w tamtych latach kończył m.in. Wojciech Jaruzelski. Schaff był uważany za głównego i oficjalnego ideologa PZPR. Od 1952 był członkiem Polskiej Akademii Nauk (krajowy członek rzeczywisty) kierując w latach 1956–1968 Instytutem Filozofii i Socjologii PAN i wchodząc w skład prezydium PAN w latach 1958-1968[9]. W 1969 został członkiem Klubu Rzymskiego. W latach 1969–1985 przewodniczył Radzie Dyrektorów Europejskiego Ośrodka Koordynacji Badań i Dokumentacji w Naukach Społecznych (CEUCORS) w Wiedniu[7]. Od 1987 był pierwszym prezesem Polskiego Towarzystwa Współpracy z Klubem Rzymskim.

W 1959 promował badania filozofii średniowiecznej prowadzone przez absolwentów Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego[10]. Był protektorem zakładanego przez Adama Michnika Klubu Poszukiwaczy Sprzeczności. W 1965 opublikował książkę Marksizm a jednostka ludzka, w której postawił ryzykowną wówczas tezę, że w społeczeństwie socjalistycznym alienacja jednostki może istnieć w dalszym ciągu. Zyskał przez to u ówczesnych władz opinię rewizjonisty. Na fali zmian 1968, wskutek antysemickiej nagonki prasowej, w dniach 6–7 lipca został usunięty z KC PZPR i odsunięty od wpływu na naukę filozofii w PRL. We wspomnieniach pisał, że miał podstawy, by bać się wtedy o swoje życie.

W czasie trwania stanu wojennego był ostrym krytykiem Solidarności; znana była jego propozycja zgłoszenia kandydatury Wojciecha Jaruzelskiego do Pokojowej Nagrody Nobla[11]. Współpracował z MSW PRL w akcjach wywiadowczych przeciwko USA[12]. 27 czerwca 1984 został wydalony z PZPR mimo poparcia udzielonego gen. Jaruzelskiemu. Powodem było to, że swoje poglądy na temat ideologii i polityki PZPR ośmielił się prezentować poza oficjalnym forum partyjnym. Po przemianach społecznych w 1989 pozostał konsekwentny i nadal wierny swoim ideom, prezentując m.in. pogląd marksizmu demokratycznego jako recepty na kapitalizm, który według niego nie poradzi sobie z głodem i bezrobociem strukturalnym, że przyszłością ludzkości jest nadal socjalizm, choć ten przyszły ustrój nie musi się tak nazywać.

Otrzymał doktoraty honorowe uniwersytetów Michigan w Ann Arbor, Nancy oraz paryskiej Sorbony.

Zmarł w Warszawie, pochowany w grobie rodzinnym na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera II B 28-9-27)[13].

Główne prace

[edytuj | edytuj kod]
  • Pojęcie i słowo. Próba analizy marksistowskiej, Spółdzielnia Wydawnicza „Książka”, Łódź 1946.
  • Wstęp do teorii marksizmu. Zarys materializmu dialektycznego i historycznego, Spółdzielnia Wydawnicza „Książka”, Warszawa 1947 (wyd. V: 1950).
  • Narodziny i rozwój filozofii marksistowskiej, Książka i Wiedza, Warszawa 1950.
  • Z zagadnień marksistowskiej teorii prawdy, Książka i Wiedza, Warszawa 1951.
    • Przekłady na niemiecki (1954), serbskochorwacki (1960), hiszpański (1964).
    • Wydanie drugie, niemieckie, rozszerzone przez autora: Theorie der Wahrheit. Versuch einer marxistischen Analyse, Europa, Wiedeń 1971.
  • Obiektywny charakter praw historii. Z zagadnień marksistowskiej metodologii historiografii, PWN, Warszawa 1955.
    • Przekład czeski (1957).
  • Spór o zagadnienie moralności, Książka i Wiedza, Warszawa 1958.
  • Wstęp do semantyki, PWN, Warszawa 1960.
    • Przekłady na niemiecki (1960), angielski (1962), czeski, rosyjski (1963), hiszpański, rumuński (1966), szwedzki, węgierski (1967), francuski (1968), japoński (1969), włoski (1974), chiński (1979).
  • Marksizm a egzystencjalizm, Książka i Wiedza, Warszawa 1961 (wyd. II z 1963 i III z 1965 jako Filozofia człowieka. Marksizm a egzystencjalizm)
    • Przekłady na angielski (1963), hiszpański, norweski, słowacki, słoweński (1964), niemiecki (1965), duński (1970), grecki (1979), chiński (2014).
  • Główne zagadnienia i kierunki filozofii. Wykłady na Uniwersytecie Warszawskim 1957–1958. Cz. 1: Teoria poznania, PWN, Warszawa 1962.
  • Język a poznanie, PWN, Warszawa 1964.
    • Przekłady na niemiecki (1964), angielski (1973, ze wstępem Noama Chomsky'ego), włoski (1973), francuski, japoński, portugalski (1974).
  • Marksizm a jednostka ludzka, PWN, Warszawa 1965.
    • Przekłady na niemiecki (1965), słowacki (1966), serbskochorwacki (1967), francuski, węgierski (1968), angielski (1970, ze wstępem Ericha Fromma), włoski (1973).
  • Szkice z filozofii języka, Książka i Wiedza, Warszawa 1967.
    • Przekłady na niemiecki (1968), francuski, włoski (1969), hiszpański (1973).
  • Historia i prawda, Książka i Wiedza, Warszawa 1970.
    • Przekłady na niemiecki (1970), francuski (1971), japoński (1973), hiszpański (1974), angielski (1976), duński (1977), chiński (2014).
  • Gramatyka generatywna a koncepcja idei wrodzonych, Książka i Wiedza, Warszawa 1972.
  • Structuralisme et marxisme, tłum. Claire Brendel, Anthropos, Paryż 1974 (również w wersji niemieckiej 1974, włoskiej 1976 i angielskiej 1978).
  • (z Lucienem Sèvem) Marxismo e umanesimo. Per un'analisi semantica delle "Tesi su Feuerbach" di K. Marx, Dedalo, Bari 1975.
  • Humanismus, Sprachphilosophie, Sprachphilosophie, Erkenntnistheorie des Marxismus. Philosophische Abhandlungen, Europa, Wiedeń 1975.
    • Przekład na włoski (1977).
  • Szkice o strukturalizmie, Książka i Wiedza, Warszawa 1975.
    • Przekład na chiński (2009).
  • Entfremdung als soziales Phänomen, Europa, Wiedeń 1977.
    • Przekłady na hiszpański (1979), angielski (1980), japoński (1984), chiński (2015).
    • Wydanie polskie: Alienacja jako zjawisko społeczne, Książka i Wiedza, Warszawa 1999, ISBN 83-05-13097-5
  • Stereotypen und das menschliche Handeln, Europa, Wiedeń 1980.
    • Wydanie polskie: Stereotypy a działanie ludzkie, Książka i Wiedza, Warszawa 1981.
  • Die kommunistische Bewegung am Scheideweg, Europa, Wiedeń 1982.
    • Przekłady na francuski (1982), duński (1983), serbskochorwacki (1985).
    • Wydanie polskie: Ruch komunistyczny na rozdrożu, Instytut Badania Współczesnych Problemów Kapitalizmu, Warszawa 1984.
  • Polen heute, Europa, Wiedeń 1984.
  • Wohin führt der Weg? Die gesellschaftlichen Folgen der zweiten industriellen Revolution, Europa, Wiedeń 1985.
    • Wydanie polskie: Dokąd prowadzi droga? Skutki społeczne drugiej rewolucji przemysłowej, Glob, Szczecin 1988.
    • Przekład portugalski (1990), perski (1997).
  • Wohin führt der Weg? Überleben in der Informationsgesellschaft, Goldmann, Monachium 1987.
  • Perspektiven des modernen Sozialismus, Europa, Wiedeń 1988.
    • Wydanie polskie: Perspektywy współczesnego socjalizmu, Glob, Szczecin 1990.
    • Przekład perski (1998), hiszpański (2000).
  • Ökumenischer Humanismus, O. Müller, Salzburg 1992.
    • Przekład hiszpański (1993).
    • Wydanie polskie: Humanizm ekumeniczny, Wydawnictwo „Kto jest Kim”, Warszawa 2012. ISBN 978-83-906213-7-1
  • Pora na spowiedź, Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, Warszawa 1993, ISBN 83-7066-513-6 (autobiograficzna).
  • El marxismo a final de siglo, Ariel, Barcelona 1994.
  • Notatki kłopotnika, BGW, Warszawa 1995, ISBN 83-7066-648-5.
    • Przekład hiszpański (1997).
  • Medytacje, Wydawnictwo Projekt, Warszawa 1997, ISBN 83-203-1243-7.
    • Przekład francuski, włoski (2001).
  • Próba podsumowania, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 1999, ISBN 83-87367-53-2 (autobiograficzna).
  • Książka dla mojej żony, Wydawnictwo JJK, Warszawa 2001, ISBN 83-913643-2-1 (autobiograficzna).
  • Korespondencja, Mag, Warszawa 2010.

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Nagrody

[edytuj | edytuj kod]
  • Nagroda Państwowa I stopnia za pracę w zakresie filozofii w minionym dziesięcioleciu (1955)[18]
  • Nagroda Państwowa I stopnia z okazji 20-lecia Polski Ludowej (22 lipca 1964)[19]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e Szacki 2016 ↓, s. 57.
  2. ↑ Adam Schaff, Pora na spowiedź, Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, Warszawa 1993, s. 18, 38, 43.
  3. ↑ Tamże, s. 39.
  4. ↑ Szacki 2016 ↓, s. 58.
  5. ↑ A. Schaff Stalinowski wkład w filozofię marksistowską, „Myśl Filozoficzna” nr 2, 1953 r.
  6. ↑ Błażej Brzostek, Życie społeczne Uniwersytetu 1945-1989, w: Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego po 1945. Warszawa 2016, s. 82.
  7. ↑ a b Schaff Adam Wirtualny Sztetl [dostęp 2024-06-06].
  8. ↑ Lista władz uczelni w latach 1915–2006 w oficjalnym serwisie Uniwersytetu Warszawskiego, 2006-11-13. [dostęp 2006-11-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-07-11)].
  9. ↑ Szacki 2016 ↓, s. 59.
  10. ↑ Magdalena Bajer Rody uczone
  11. ↑ Adam Schaff nie żyje, „Gazeta Wyborcza”
  12. ↑ Henryk Piecuch: Wojna Wałęsy ze służbami specjalnymi, fałszywki na Nobla, gra w „Solidarność”, gen. S. Kowalczyk i inni. 30 września 2009. [dostęp 2008-10-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-05)].
  13. ↑ Wyszukiwarka cmentarna - Warszawskie cmentarze
  14. ↑ M.P. z 1998 r. nr 16, poz. 234 „w uznaniu wybitnych zasług dla nauki polskiej”.
  15. ↑ Wręczenie odznaczeń w Belwederze. „Nowiny”, s. 2, Nr 170 z 20 lipca 1964. 
  16. ↑ M.P. z 1951 r. nr 74, poz. 1007 „za wybitną działalność naukową”.
  17. ↑ "Życie Literackie", nr 49, 7 grudnia 1986, s. 16.
  18. ↑ Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-06-06]. 
  19. ↑ Dziennik Polski, rok XX, nr 171 (6363), s. 1.

Bibliografia i filmografia przedmiotowa

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]