Albrycht Stanisław Radziwiłł

Albrycht Stanisław Radziwiłł
	; Trąby
Rodzina	Radziwiłłowie herbu Trąby
Data i miejsce urodzenia	1 lipca 1593 ; Ołyka
Data i miejsce śmierci	12 listopada 1656 ; Gdańsk
Ojciec	Stanisław Pius Radziwiłł
	Multimedia w Wikimedia Commons

Albrycht Stanisław Radziwiłł inna forma imienia: Albert Stanisław, herbu Trąby (ur. 1 lipca 1593 w Ołyce, zm. 12 listopada 1656 w Gdańsku) – kanclerz wielki litewski od 1623, podkanclerzy litewski od 1619, starosta łucki 1618–1622, ekonom kobryński w latach 1649-1656, ekonom szawelski w latach 1654-1656^[1], starosta piński, gniewski, tucholski, pamiętnikarz i pisarz religijny.

Życiorys

Syn Stanisława, brat Krystyny. Był wychowankiem jezuitów wileńskich. Odbył szereg podróży i studiów zagranicą. W 1619 roku został podkanclerzym, w 1623 kanclerzem wielkim litewskim, występował odtąd stale przy zawieraniu traktatów międzynarodowych i łagodzeniu zatargów wewnętrznych. Politycznie związał się z także ultrakatolickim Jerzym Ossolińskim.

Poseł na sejm nadzwyczajny 1613 roku, sejm 1619 roku z województwa wołyńskiego^[2].

W latach 1624–1625 towarzyszył królewiczowi Władysławowi w podróży po Europie jako ochmistrz. Był elektorem Władysława IV Wazy z województwa nowogródzkiego w 1632 roku^[3], podpisał jego pacta conventa^[4].

W 1633 roku wszedł w skład komisji do wojny z Moskwą i organizacji wojska^[5].

W 1646 roku powitał w Gdańsku Ludwikę Marię Gonzagę. Był członkiem konfederacji generalnej zawiązanej 31 lipca 1648 roku^[6]. W 1648 roku był elektorem Jana II Kazimierza Wazy z powiatu pińskiego^[7], podpisał jego pacta conventa^[8]. Na sejmie koronacyjnym 1649 roku wyznaczony z Senatu komisarzem do zapłaty wojsku Wielkiego Księstwa Litewskiego^[9]. Niezmiernie gorliwy katolik, zwalczał na każdym kroku różnowierców. Pracę dla dobra publicznego i stronnictwa królewskiego łączył z nieustannymi staraniami o wielkość i pożytek Radziwiłłów (także z innych linii). Był fundatorem kolegium jezuitów w Pińsku^[10]. Po spustoszeniu, przez wojska moskiewskie, dóbr na Wołyniu wyjechał do swojego starostwa w Tucholi na Pomorzu, a następnie do Gdańska, gdzie zmarł.

Spoczął w ufundowanej przez siebie Kolegiacie pw. Trójcy Świętej w Ołyce. Po jego bezpotomnej śmierci ordynacja ołycka przeszła w ręce Radziwiłłów z Nieświeża.

Twórczość

Pomagał rektorowi kościoła w Nieświeżu, św. Andrzejowi Boboli i pod jego wpływem ogłosił światu, na podstawie objawień jednego Jezuity, że Matka Boża pragnie zostać Królową Polski. W roku 1635 książę Albrecht Stanisław Radziwiłł ogłosił drukiem książeczkę pt. Dyskurs nabożny z kilku słów wzięty o wysławianiu Najświętszej Panny Bogurodzicy Mariey. Na 250 stronicach powołuje się na osobistą znajomość z o. Juliuszem Mancinellim SJ i potwierdza, że właśnie jemu Maryja kazała nazywać się Królową Polski. W tym starodruku nawiązuje do objawień w Neapolu dnia 14 sierpnia 1608 i 15 sierpnia 1617 we Wniebowzięcie NMP oraz w Krakowie 8 maja roku 1610, a dotyczących Polski. Ten nakaz z objawień został zrealizowany po wielu staraniach, w Ślubach Lwowskich w roku 1656. Pozostawił w rękopisie diariusz łaciński, obejmujący lata 1632–1655, będący najznakomitszym^{[potrzebny przypis]} pamiętnikiem politycznym XVII wieku (niedokładny przekład polski wydał E. Raczyński, 1839, 2 t.^[11], nowe wydanie – Pamiętnik o dziejach w Polsce, t. I–III, PIW, 1980) oraz De rebus Sigismundi III, wydał kilka dzieł treści religijnej i ascetycznej.

Ważniejsze utwory

De rebus Sigismundi III, rękopis Ossolineum
Memoriale rerum gestarum in Polonia a morte Sigismundi III inchoatum et continuatum levi calamo et raptim descriptum 1632–1655, niewydane, autograf: Biblioteka Czartoryskich, (wydanie przyg. W. Czapliński – zob. O sytuacji w historii literatury polskiej. Wybór referatów wygłoszonych na Zjeździe Polonistów w dniach 8 do 12 maja 1950 r., Warszawa 1950, s. 145); kopia rękopiśmienna tom 1; przekł. polski (niedokładny) dworzanina Tokarskiego i Hieronima Radziwiłła, wnuka Albrychta – z pocz. XVIII wieku pt. Memoriał rzeczy znaczniejszych, które się w Polszcze działy od śmierci Zygmunta III, wyd. E. Raczyński pt. Pamiętniki A.S. Radziwiłła, t. 1 – 2, Poznań 1839; rękopis przekł. polskiego: Ossolineum sygn. 9769/III, (wiadomości o odpisach i przeróbkach podaje S. Żurowski Memoriale A. Radziwiłła na tle pamiętnikarstwa XVII w., praca magisterska, Poznań 1949 – maszynopis Katedry Literatury Polskiej Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu)
Gratulatio królowi… Władysławowi IV po zawarciu umowy… pod Smoleńskiem… 1634 r., ogł. Przyjaciel Ludu 1848, nr 46
Diskurs nabożny z kilku słów wzięty o wysławieniu Naświętszej Panny… świetckim, zakonnym, kaznodziejom potrzebny, Wilno 1635, drukarnia Akademicka T. J.; wyd. następne: Wilno 1636; pt. Żywot Panny Maryi…, Kraków 1650; Wilno 1812; fragm.: S. Szafraniec: Z badań nad genezą tytułu Najświętszej Panny „Królowej Polski”, Ruch Biblijny i Liturgiczny 1957, s. 274
Elogium… Virginis Mariae, Warszawa 1655, drukarnia J. Förster; przekł. polski pt. Elogium albo sławienie cnót…, powst. 1656, wyd. Poznań 1890

Listy

Korespondencja z Krzysztofem Radziwiłłem, m.in. z 1626 i 1628, rękopis (wiadomość podał J. Korzeniowski „Zapiski z rękopisów Cesarskiej Biblioteki Publicznej w Petersburgu”, Archiwum do Dziejów Literatury i Oświaty w Polsce, t. 11 (1910), nr 422 g, 423.
Listy do Sekretariatu Stanu z roku 1632, rękopisy: Archiwum Watykańskie, (wiadomość podaje P. Savio „De actis Nuntiaturae Poloniae quae partem Archivi Secretariatus Status constituunt”, Watykan 1947, Studia Teologiczne XIII, s. 138
Do Aleksandra Piaseczyńskiego, kasztelana kamienieckiego, dat. w Ołyce 4 grudnia 1634, wyd. M. Grabowski, A. Przezdziecki Źródła do dziejów polskich, t. 1, Wilno 1843
Do Jana Sapiehy, starosty brzeskiego, wyd. J. Daneykowicz Ostrowski Swada polska i łacińska, t. 1, Lublin 1745
List przedstawiający obraz panowania Zygmunta III pt. Epitome rerum gestarum in Regno Poloniae regnantibus Sigismondo III, przekł. polski: E. Kotłubaj pt. „Rys panowania Zygmunta III”, Athenaeum 1848, t. 3–4
2 listy łacińskie o panowaniu Władysława IV i Jana Kazimierza (stanowią przeróbkę Memoriale rerum gestarum in Polonia a morte Sigismundi III inchoatum et continuatum levi calamo et raptim descriptum 1632–1655); rękopis: Ossolineum
Listy od Władysława IV, rękopis: Biblioteka Wilanowska sygn. 7/I–III.
Listy, rękopisy: Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Radziwiłłowskie, dz. IV.

Przypisy

↑ Stanisław Zawadzki, Gospodarowanie ekonomiami królewskimi w Wielkim Księstwie Litewskim w świetle kontraktów dzierżawnych z II poł. XVII w., Warszawa 2021, s. 156.
↑ Jan Seredyka, Udział Radziwiłłów w sejmach panowania Zygmunta III Wazy, w: Miscellanea Historico-Archivistica, t. III, Warszawa-Łódź 1989, s. 24.
↑ Suffragia Woiewodztw y Ziem Koronnych, y W.X. Litewskiego, Zgodnie ná Naiásnieyssego Władisława Zygmunta … roku 1632 … Woiewodztwo Krákowskie., [b.n.s.]
↑ Porządek Na Seymie Walnym Elekcyey, miedzy Warszawą a Wolą, Przez opisane Artykuły, do samego tylko Aktu Elekcyey należące, vchwalony y postanowiony. Roku Pańskiego, M. DC. XXXII. Dnia 27. Września, s. 17.
↑ Andrzej Korytko, Sejm koronacyjny Władysława IV Wazy wobec problemów na Ukrainiew: Echa Przeszłości t. XVI, Olsztyn 2015, s. 74.
↑ Volumina Legum, t. IV, Petersburg 1860, s. 85.
↑ Svffragia Woiewodztw, y Ziem Koronnych, y Wielk. Xięstwa Litewskiego. Zgodnie na Naiaśnieyszego Iana Kazimierza Obranego Krola Polskiego [...]. Dane, między Warszawą, a Wolą, Dnia 17. Listopada, Roku 1648, [b.n.s].
↑ Porządek na seymie walnym elekcyey między Warszawą a Wolą przez opisane artykuły do samego aktu elekcyey należące, vchwalony y postanowiony roku Pańskiego M.DC.XLVIII, dnia VI października, s. 21.
↑ Volumina Legum, t. IV, Petersburg 1860, s. 146.
↑ Eustachy Antoni Iwanowski, Pamiątki polskie z różnych czasów, Kraków 1882, T.2, s. 41.
↑ Pamiętniki Albrychta Stanisława X. Radziwiłła Kanclerza W. Litewskiego. T. 1 i 2, Poznań 1839.

Bibliografia

ks.Ksawery Wilczyński: Niebiańsko-rzymski i europejski rodowód — kontekst NMP Królowej Polski, 400-lecie objawień Sługi Bożego o. Juliusza Mancinellego SJ w Neapolu w: opoka.org.pl
Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 3 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1965, s. 149-151

Linki zewnętrzne

[1] Stanisław Zawadzki, Gospodarowanie ekonomiami królewskimi w Wielkim Księstwie Litewskim w świetle kontraktów dzierżawnych z II poł. XVII w., Warszawa 2021, s. 156.

[2] Jan Seredyka, Udział Radziwiłłów w sejmach panowania Zygmunta III Wazy, w: Miscellanea Historico-Archivistica, t. III, Warszawa-Łódź 1989, s. 24.

[3] Suffragia Woiewodztw y Ziem Koronnych, y W.X. Litewskiego, Zgodnie ná Naiásnieyssego Władisława Zygmunta … roku 1632 … Woiewodztwo Krákowskie., [b.n.s.]

[4] Porządek Na Seymie Walnym Elekcyey, miedzy Warszawą a Wolą, Przez opisane Artykuły, do samego tylko Aktu Elekcyey należące, vchwalony y postanowiony. Roku Pańskiego, M. DC. XXXII. Dnia 27. Września, s. 17.

[5] Andrzej Korytko, Sejm koronacyjny Władysława IV Wazy wobec problemów na Ukrainiew: Echa Przeszłości t. XVI, Olsztyn 2015, s. 74.

[6] Volumina Legum, t. IV, Petersburg 1860, s. 85.

[7] Svffragia Woiewodztw, y Ziem Koronnych, y Wielk. Xięstwa Litewskiego. Zgodnie na Naiaśnieyszego Iana Kazimierza Obranego Krola Polskiego [...]. Dane, między Warszawą, a Wolą, Dnia 17. Listopada, Roku 1648, [b.n.s].

[8] Porządek na seymie walnym elekcyey między Warszawą a Wolą przez opisane artykuły do samego aktu elekcyey należące, vchwalony y postanowiony roku Pańskiego M.DC.XLVIII, dnia VI października, s. 21.

[9] Volumina Legum, t. IV, Petersburg 1860, s. 146.

[10] Eustachy Antoni Iwanowski, Pamiątki polskie z różnych czasów, Kraków 1882, T.2, s. 41.

[11] Pamiętniki Albrychta Stanisława X. Radziwiłła Kanclerza W. Litewskiego. T. 1 i 2, Poznań 1839.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]