Amza Pellea

Amza Pellea
Ilustracja
Pellea w 1973 roku
Data i miejsce urodzenia

7 kwietnia 1931
Băilești

Data i miejsce śmierci

12 grudnia 1983
Bukareszt

Współmałżonek

Domnica Mihaela Policrat (1958–1983)

Lata aktywności

1955–1983

Multimedia w Wikimedia Commons

Amza Pellea (ur. 7 kwietnia 1931 w Băilești, zm. 12 grudnia 1983 w Bukareszcie) – rumuński aktor filmowy i teatralny.

Młodość i kariera teatralna

[edytuj | edytuj kod]

Był synem Amzy i miał czworo rodzeństwa. Początkowo chciał zostać reżyserem, jednak w Instytucie Kinematografii w Bukareszcie został przydzielony do grupy aktorskiej[1]. W latach 1957–1959 wystąpił w 14 rolach w teatrze w Krajowej[1]. Występował także w Teatrze Małym, teatrze Nottara, Teatrze Komediowym i Teatrze Narodowym w Bukareszcie[1][2]. W tym ostatnim grał m.in. Włada Palownika w A treia țeapă. 22 marca 1973 został dyrektorem artystycznym Teatru Narodowego w Krajowej, którym był do 24 września 1974[3], a następnie w latach 1974–1983 był dyrektorem Institutul de Artă Cinematografică I.L. Caragiale w Bukareszcie[4].

Kariera filmowa

[edytuj | edytuj kod]
Kadr z filmu Osąd

Debiutował w 1955 roku w filmie Alarmă în munți[5]. W 1961 wystąpił w Pragnieniu, a dwa lata później w filmie Tudor[4]. W 1965 roku zagrał w Neamul Șoimăreștilor, a rok później w Hajdukach[1]. W 1967 roku zagrał Decebala w rumuńsko-francuskiej koprodukcji historycznej Waleczni przeciw rzymskim legionom[6][7], a rok później odegrał rolę tego samego bohatera w Kolumnie Trajana[8]. W 1971 roku wcielił się w rolę Michała Walecznego w filmie historycznym o tym samym tytule[9], natomiast w 1972 roku wystąpił w filmie Puterea și adevărul, w którym zagrał antykomunistycznego opozycjonistę Petre Petrescu[10], a także w dziele Śmierć Ipu[11]. Rok później zagrał w Ostatnim naboju[4], z kolei w 1976 roku wystąpił w filmie Osąd[11], za który otrzymał nagrodę dla najlepszego aktora na festiwalu w Moskwie w 1977[12][13]. W 1978 roku zagrał w filmie Revanșa[11], a w 1981 roku wystąpił w Gnieździe złoczyńców[14].

Wujaszek Marin

[edytuj | edytuj kod]

Pellea jest twórcą postaci komediowej wujaszka Marina, archetypowego oltejskiego chłopa. Postać tę zaprezentował najpierw w radiu (1969), później od 1970 roku w telewizji. W 1973 roku najbardziej kultowe teksty wujaszka Marina zostały wykorzystane w książce Să rîdem cu... Amza Pellea[4]. W 1979 roku zagrał tytułową rolę w filmie Wujaszek Marin milionerem, którego był pomysłodawcą oraz autorem scenariusza[4]. Film ten obejrzało w kinach 14,6 mln widzów, ustanawiając rekord oglądalności w Rumunii[4][15][16].

Odznaczenia i upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]
Grób Pellei na cmentarzu Bellu w Bukareszcie

W 1971 roku został odznaczony Orderem Zasługi Kulturalnej I klasy[2]. W 2006 roku został sklasyfikowany na 60. miejscu na liście 100 najwybitniejszych Rumunów[17][18]. W sierpniu 2008 w Băilești otwarto muzeum, stanowiące dom pamięci Pellei[19]. Czternaście lat później prowadząca obiekt córka aktora zamknęła go i oskarżyła lokalne władze o brak zainteresowania obiektem oraz obwiniła o uciążliwe procedury administracyjne[20]. W kwietniu 2023 córka aktora poinformowała o ponownym otwarciu obiektu[21]. Jego imieniem nazwano też jedną z ulic[22] oraz dom kultury, przedszkole i fontannę w jego rodzinnej miejscowości[2]. Był ulubionym aktorem reżysera Sergiu Nicolaescu, ale także i Nicolae Ceaușescu[23].

Życie osobiste

[edytuj | edytuj kod]

28 września 1958 poślubił Domnicę Mihaelę Policrat[24], z którą miał córkę Oanę (ur. 1962), która również została aktorką[1]. Zmarł 12 grudnia 1983 w Bukareszcie na raka płuc[25]. Pochowany na cmentarzu Bellu w Bukareszcie[1].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e f Portret: Amza Pellea – un actor desăvârşit, plin de nobleţe. Radio România Cultural, 2022-04-07. [dostęp 2022-11-01]. (rum.).
  2. ↑ a b c In memoriam Amza Pellea. Ministerul Culturii, 2022-04-07. [dostęp 2022-11-01]. (rum.).
  3. ↑ Florea Firan, Claudia Dimiu (red.): Istoria Teatrului Național din Craiova. Craiova: Scrisul Românesc, 1978, s. 417. (rum.).
  4. ↑ a b c d e f Amza Pellea. Humanitas. [dostęp 2022-11-02]. (rum.).
  5. ↑ Caranfil 2002 ↓, s. 13.
  6. ↑ Jan Trynkowski. Historyk w kinie. Waleczni przeciw rzymskim legionom. „Mówią Wieki”. 4, s. 31, 1968. 
  7. ↑ Decebal, primul rol principal al lui Amza. Adevărul, 2008-07-09. [dostęp 2022-11-26]. (rum.).
  8. ↑ Adrian Epure: „Din culisele cinematografiei“. Cum i-a iertat regizorul Mircea Drăgan escapadele bahice lui Ilarion Ciobanu. Adevărul, 2017-11-13. [dostęp 2022-11-02]. (rum.).
  9. ↑ Din culisele filmului „Mihai Viteazul”, cu Sergiu Nicolaescu. TelegrafOnline, 2009-12-04. [dostęp 2022-11-01]. (rum.).
  10. ↑ Dominique Nasta: Contemporary Romanian Cinema: The History of an Unexpected Miracle. London: Wallflower Press, 2013, s. 29–30. ISBN 978-0-231-16745-1. (ang.).
  11. ↑ a b c Amza Pellea. Brytyjski Instytut Filmowy. [dostęp 2022-11-01]. (ang.).
  12. ↑ Архив ММКФ – 1977. Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Moskwie. [dostęp 2022-11-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-04-19)]. (ros.).
  13. ↑ Amza Pellea – Premiul pentru cea mai bună interpretare masculină la Festivalul internaţional al filmului, Moscova 1977. „Teatrul”, s. 61, 1977-08. (rum.). 
  14. ↑ Caranfil 2002 ↓, s. 33.
  15. ↑ Alexandru Catalan: Nea Marin miliardar a fost ideea lui Amza Pellea. ”Se săturase de propagandă”. Povestea în premieră a Irinei Nistor. Impact, 2022-02-06. [dostęp 2022-11-02]. (rum.).
  16. ↑ Sebastian S. Eduard: Top - "Nea Marin miliardar", cel mai vizionat film. Jurnalul, 2006-11-22. [dostęp 2023-03-14]. (rum.).
  17. ↑ TOP 100. [w:] Mari Români [on-line]. Televiziunea Română, 2006. [dostęp 2022-11-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-29)]. (rum.).
  18. ↑ Domnitorii domina topul celor mai mari 10 romani. HotNews, 2006-07-08. [dostęp 2022-11-01]. (rum.).
  19. ↑ The "Amza Pellea" Memorial House. Discover Dolj. [dostęp 2022-11-01]. (ang.).
  20. ↑ Andrei Stan: Casa memorială „Amza Pellea” din Băilești a fost închisă. Fiica marelui actor acuză nepăsarea autorităților locale. Libertatea, 2022-08-09. [dostęp 2022-11-01]. (rum.).
  21. ↑ Oana Pellea: Casa Memorială 'Amza Pellea' din Băileşti îşi va redeschide porţile, cu sprijinul CJ Dolj. Agerpres, 2023-04-07. [dostęp 2023-04-15]. (rum.).
  22. ↑ La 35 de ani de la dispariția lui Amza Pellea, oamenii din Băilești încă mai plâng când vorbesc despre legendarul actor. Digi24, 2018-11-18. [dostęp 2022-11-01]. (rum.).
  23. ↑ Dominique Nasta: Contemporary Romanian Cinema: The History of an Unexpected Miracle. London: Wallflower Press, 2013, s. 29, 237. ISBN 978-0-231-16745-1. (ang.).
  24. ↑ Octavia Constantinescu: Domnica, marea iubire a lui Amza. Am găsit o fată frumoasă într-un copac. A coborât pentru totdeauna. Newsweek, 2022-09-05. [dostęp 2022-11-01]. (rum.).
  25. ↑ Toader Paun: Astăzi se împlinesc 35 de la moartea lui Amza Pellea. EuropaFM, 2018-12-12. [dostęp 2022-11-01]. (rum.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Tudor Caranfil: Dicționar de filme românești: lungmetraje de ficțiune. București: Litera Internațional, 2002. ISBN 973-8358-94-9. (rum.).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]