Anasazizaur

Anasazizaur
Anasazisaurus
Hunt & Lucas, 1993
Okres istnienia: 73–74 mln lat temu
73/74
↓
73/74
ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

zauropsydy

Podgromada

diapsydy

Nadrząd

dinozaury

Rząd

dinozaury ptasiomiedniczne

Podrząd

cerapody

Infrarząd

ornitopody

Rodzina

hadrozaury

Podrodzina

hadrozaury płaskogłowe

Plemię

Kritosaurini

Rodzaj

anasazizaur

Gatunki

Anasazisaurus horneri

Anasazizaur (Anasazisaurus) – wymarły rodzaj dinozaurów, ornitopoda z rodziny hadrozaurów (Hadrosauridae)[1], przez część specjalistów postrzegany jako młodszy synonim kritozaura[2]. Zamieszkiwał tereny dzisiejszej Ameryki Północnej nieco ponad 73 miliony lat temu[3].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Skamieniałości dinozaura nieznanego dotąd nauce znalezione zostały przez Spencera Lucasa w 1977 w Nowym Meksyku, na terenie hrabstwa San Juan[3], w okolicy Kimbeto Arroyo[1], na północno-zachodnim krańcu Betonnie Tsosie Wash. Spoczywały wśród należących do basenu sedymentacyjnego San Juan[3] skał późnokredowej formacji Kirtland, w datowanej wtedy na wczesny mastrycht[1] (później na kampan, nieco powyżej 73 milionów lat[3]) dolnej jej części, wedle autorów być może związanej z ogniwem Farmington[1], co później potwierdzono z pewnością[1]. Kości zostały wydobyte dwa lata po odkryciu przez wyprawę terenową z Brigham Young University[3].

Znalezisko obejmuje czaszkę, którą skatalogowano jako BYU 12950. Opisał ją Jack Horner. Dostrzeżono unikalną budowę kości nosowych. Horner wskazywał, że tworzony przez nie łuk kończy się powyżej oczodołów, pomiędzy nimi. Paleontolog jednakże nie zdecydował się na wyodrębnienie znaleziska do nowego rodzaju. Zamiast tego przypisał je do gatunku kritozaura Kritosaurus navajovius[1], opisanego przez Barnuma Browna na początku XX wieku również na podstawie znaleziska z Nowego Meksyku[4]. Argumentował za tym, wskazując na cechy połączenia kości nosowych z czołowymi, wskazujące na rozwidlone kości nosowe oraz na poszerzone skrzydło boczne kości przedczołowej dochodzące do tylnego końca kości nosowej. Rozumowanie to skrytykowali Hunt i Lucas. Zauważyli, że o ile cechy te rzeczywiście zaznaczały się u wspomnianego gatunku kritozaura, to nie stanowiły jego cech diagnostycznych. Obie obecne są też u prozaurolofa, co przyznawał wcześniej sam Horner, pierwsza z nich występuje także u zaurolofa. Nie tylko więc Hunt i Lucas podważyli zaliczenie znaleziska BYU 12950 do tego gatunku, ale też uznali Kritosaurus navajovius za nomen dubium. Rozpatrywaną czaszkę dinozaura kaczodziobego przenieśli natomiast do nowego rodzaju. Zaproponowali dlań nazwę rodzajową Anasazisaurus. Jej pierwszy człon odwołuje się do przedhistorycznych mieszkańców okolicy typowej, Anasazi. Epitetem gatunkowym postanowili uhonorować wspomnianego paleontologa Jacka Hornera, który przed nimi badał znalezisko. Jako holotyp wskazali czaszkę BYU 12950. Jako cechę diagnostyczną wskazali budowę kości nosowej, krótkiej, z grzebieniem tworzącym fałd skierowany do tyłu, nie sięgającej w tył bardziej niż do przedniego końca kości czołowych[1].

Nowsze publikacje po części zrewidowały wiedzę na temat Anasazisaurus. Przede wszystkim datują dolną formację Kirtland na kampan, nie na wczesny mastrycht. Kolejni autorzy albo uznawali pogląd Hornera, mając Anasazisaurus horneri za młodszy synonim Kritosaurus navajovius, albo też popierali jego kreatorów, widząc w nim odrębny takson[3]. W 2000 ukazał się przegląd hadrozaurów z basenu San Juan[5], zawierający pierwsze zdjęcie domniemanego holotypu Anasazisaurus[3]. Autor przeglądu, Williamson, podtrzymał starszy pogląd Hornera, uznając zarówno Anasazisaurus, jak i Naashibitosaurus za młodsze synonimy Kritosaurus navajovius[5]. Z tego poglądu zrezygnował jednak sam Horner, w 2004 w The Dinosauria przyjmując pogląd kreatorów Anasazisaurus i istnienie nazwanego na własną cześć gatunku. Podobny pogląd przyjęli Lucas i inni w 2006[3]. Jednak Prieto-Márquez w 2014 znowu powrócił do poglądu jakoby Anasazisaurus był młodszym synonimem Kritosaurus. Pisze, że ich holotypy są od siebie nieodróżnialne. Zatrzymuje się jednak na poziomie rodzaju i wyróżnia w rodzaju Kritosaurus dwa gatunki: K. navajovius i K. horneri[2].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Anasazisaurus był bliskim krewnym bądź młodszym synonimem widocznego powyżej kritozaura

Anasazisaurus zaliczony został do rodziny hadrozaurów[3]. Rodzina ta zalicza się do rzędu dinozaurów ptasiomiednicznych, infrarzędu ornitopodów, grup Iguanodontia[6], Styracosterna, Ankylopollexia, w końcu zaś Hadrosauriformes[7] i Hadrosauroidea, definiowanych jako taksony bliższe parazaurolofowi[6] lub hadrozaurowi (zależnie od autora)[8] niż iguanodonowi. W ich obrębie rodzinę kaczodziobych określa się szerzej jako klad pochodzący od ostatniego wspólnego przodka telmatozaura i wspomnianego już parazaurolofa bądź węziej jako grupę łączącą Hadrosaurinae i Lambeosaurinae (zwaną również Euhadrosauria). Tak czy inaczej w rodzinie Hadrosaurinae rozróżnia się te dwie podrodziny[6]. Anasazisaurus należy do Hadrosaurinae[3], czyli Saurolophinae. Biorąc pod uwagę jego bliskie pokrewieństwo z kritozaurem, do którego to rodzaju bywa zaliczany, w obrębie podrodziny Saurolophinae należy do plemienia Kritosaurini. Niektórzy autorzy, jak Prieto-Márquez, zaliczają go nawet do rodzaju Krotisaurus, biorąc miano Anasazisaurus za młodszy synonim kritozaura[2], podczas gdy inni zachowują go w odrębnym rodzaju[3].

Paleoekologia

[edytuj | edytuj kod]

Pozostałości zwierzęcia znaleziono w dolnej formacji Kirtland, ogniwo Farmington, w skałach liczących ponad 73 miliony lat, czyli kampańskich[3].

W dolnej formacji Kirtland prócz Anasazisaurus odnaleziono także nieokreślone bliżej pozostałości kaczodziobego parazaurolofa, ceratopsa pentaceratopsa[1]. Ojoceratops[9] i niezidentyfikowane bliżej ich szczątki[10], pachycefalozaury[11] Stegoceras[12], ankylozaury w postaci prawdopodobnie euoplocefala i nieokreślonych bliżej skamieniałości[1], a później także nodocefalozaura[13] i Ahshislepelta, zauropoda alamozaura[11], dinozaury drapieżne albertozaura, Aublysodon, strutiomima[1] i ornitomima[14], zaurornitolesta[15] i nieokreślonego bliżej dromeozauryda[1], a także ślady zębów daspletozaura na miednicy ceratopsa[10], pterozaura Navajodactylus[16], krokodyle Goniopholis, Brachychampsa, Leydyosuchus i być może Thoracosaurus, żółwie z rodzajów Baena, Boremys, Neurankylus, Thescelus, Adocus, Basilemys, Aspideretes, Plastomenus, Platypeltis, wieloguzkowce Mesodma i cf. Meniscoessus, torbacza Alphadon, a także ryby chrzęstne z rodzin Squatirhinidae i Dasyatidae (Myledaphus) oraz ryby kostne Amiidae (prawdopodobnie Amia, Melvius) i Lepisoteidae (Atractasteus)[1].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e f g h i j k l Adrian P. Hunt, Spencer G. Lucas, Cretaceous vertebrates of New Mexico, [w:] S.G. Lucas, J. Zidek, Dinosaurs of New Mexico, Albuquerque, New Mexico: New Mexico Museum of Natural History and Science, 1993 (New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin; 2), s. 77–91.
  2. ↑ a b c Albert Prieto-Márquez, Skeletal morphology of Kritosaurus navajovius (Dinosauria: Hadrosauridae) from the Late Cretaceous of the North American south-west, with an evaluation of the phylogenetic systematics and biogeography of Kritosaurini, „Journal of Systematic Palaeontology”, 12 (2), Taylor & Francis, 2014, s. 133-175 (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l Lucas i inni, Anasazisaurus, a hadrosaurian dinosaur from the Upper Cretaceous of New Mexico, „New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin”, 35, 2006, s. 293-297 (ang.).
  4. ↑ Barnum Brown. The Cretaceous Ojo Alamo beds of New Mexico with description of the new dinosaur genus Kritosaurus. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 28, s. 267–274, 1910. (ang.). 
  5. ↑ a b Thomas E Williamson, Review of Hadrosauridae (Dinosauria, Ornithischia) from the San Juan Basin, New Mexico, „Dinosaurs of New Mexico. New Mexico Museum of Natural History and Science, Bulletin”, 17, 2000, s. 191-213 (ang.).
  6. ↑ a b c Penelope Cruzado-Caballero, Xabier Pereda-Suberbiola, J. Ignacio Ruiz-Omenaca, Blasisaurus canudoi gen. et sp. nov., a new lambeosaurine dinosaur (Hadrosauridae) from the Latest Cretaceous of Aren (Huesca, Spain), „Canadian Journal of Earth Sciences”, researchgate, 47 (12), 2010, s. 1507-1517, DOI: 10.1139/E10-081 (ang.).
  7. ↑ You Hai-lu, Da-Qing Li, Peter Dodson: Gongpoquansaurus mazongshanensis (Lü, 1997) comb. nov.(Ornithischia: Hadrosauroidea) from the Early Cretaceous of Gansu Province, Northwestern China. W: David A. Eberth, David C. Evans: Hadrosaurs. Indiana University Press, 2014.
  8. ↑ Albert Prieto-Márquez, Mark A. Norell., "Anatomy and relationships of Gilmoreosaurus mongoliensis (Dinosauria: Hadrosauroidea) from the Late Cretaceous of Central Asia, „American Museum Novitates ”, researchgate, 2010, 3694 2010, s. 1-49, DOI: 10.1206/3694.2 (ang.).
  9. ↑ Robert M. Sullivan i Spencer G. Lucas: A new chasmosaurine (Ceratopsidae, Dinosauria) from the Upper Cretaceous Ojo Alamo Formation (Naashoibito Member), San Juan Basin, New Mexico. W: Michael J. Ryan, Brenda J. Chinnery-Allgeier, David A. Eberth (red.): New Perspectives on Horned Dinosaurs. The Royal Tyrrell Museum Ceratopsian Symposium. Bloomington: Indiana University Press, 2010, s. 169–180. ISBN 978-0-253-35358-0.
  10. ↑ a b DW Fowler, RM Sullivan, A ceratopsid pelvis with toothmarks from the Upper Cretaceous Kirtland Formation, New Mexico: Evidence of Late Campanian tyrannosaurid feeding behavior., „New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin”, 35, 2006, s. 127-130 (ang.).
  11. ↑ a b ME Burns, RM Sullivan, New ankylosaurid from the Upper Cretaceous Kirtland Formation, San Juan basin, with comments on the diversity of ankylosaurids in New Mexico., [w:] Fossil Record 3. New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin, t. 59, 2011, s. 169–178 (ang.).
  12. ↑ Jasinski SE, Sullivan RM, Re-evaluation of pachycephalosaurids from the Fruitland-Kirtland transition (Kirtlandian, Late Campanian), San Juan Basin, New Mexico, with a description of a new species of Stegoceras and a reassessment of Texacephale langstoni, „Fossil Record 3: Bulletin”, 53, 2011, s. 53 (ang.).
  13. ↑ Robert M. Sullivan, Nodocephalosaurus kirtlandensis, gen. et sp. nov., a new ankylosaurid dinosaur (Ornithischia: Ankylosauria) from the Upper Cretaceous Kirtland Formation (upper Campanian), San Juan Basin, New Mexico, „Journal of Vertebrate Paleontology”, 19 (1), 1999, s. 126-139, DOI: 10.1080/02724634.1999.10011128 (ang.).
  14. ↑ Robert M Sullivan, juvenile Ornithomimus antiquus (Dinosauria: Theropoda: Ornithomimosauria) from the Upper Cretaceous Kirtland Formation (De-Na-Zin Member), San Juan Basin, New Mexico, [w:] Mesozoic Geology and Paleontology of the Four Corners Area. New Mexico Geological Society Guidebook, 48th Field Conference. New Mexico Geological Society, Socorro, New Mexico, 1997, s. 249-253 (ang.).
  15. ↑ Sullivan, Robert M., S.G. Lucas, Saurornitholestes robustus n. sp.(Theropoda: Dromaeosauridae) from the Upper cretaceous kirtland formation (De-na-zin Member), San juan Basin, New Mexico, „Late Cretaceous vertebrates from the Western Interior: New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin”, 35, 2006, s. 253-256 (ang.).
  16. ↑ Denver W Fowler, Robert M. Sullivan, Navajodactylus boerei, n. gen., n. sp.(Pterosauria,? Azhdarchidae) from the Upper Cretaceous Kirtland Formation (Upper Campanian) of New Mexico, „Fossil Record 3: Bulletin”, 53, 2011, s. 393 (ang.).
Ornitopody
Rodziny

Dinozaury
Infrarzędy dinozaurów
Era dinozaurów
Dyscypliny powiązane