Anchomanes

Anchomanes
Ilustracja
Anchomanes osobliwy
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

żabieńcowce

Rodzina

obrazkowate

Podrodzina

Aroideae

Rodzaj

anchomanes

Nazwa systematyczna
Anchomanes Schott
Oesterr. Bot. Wochenbl. 3: 314 (1853)
Typ nomenklatoryczny

Anchomanes hookeri (Kunth) Schott [= Anchomanes difformis (Blume) Engl.][3]

Multimedia w Wikimedia Commons
Ogonek liściowy Anchomanes giganteus
Kwiatostan Anchomanes sp.
Kwiaty męskie (po lewej) i żeńskie (po prawej) na kolbie kwiatostanu Anchomanes difformis
Owocostan Anchomanes giganteus

Anchomanes[4] (Anchomanes Schott) – rodzaj roślin, należący do rodziny obrazkowatych, liczący 6 gatunków endemicznych dla tropikalnych rejonów Afryki. Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckich słów ανχο (ancho – ściskać, dusić) i μαίνο (maino – oszaleć, majaczyć, bredzić) i odnosi się do cech fitochemicznych roślin tego rodzaju[5].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Wysokie rośliny zielne.
Łodyga
Masywne, rosnące skośnie lub pionowo bulwy pędowe o średnicy od 1 cm (A. abbreviatus) do 20 cm (A. difformis) i długości do 80 cm (A. difformis).
Liście
Roślina tworzy jeden liść właściwy, otoczony u nasady kilkoma łuskowatymi katafilami. Liście młodociane proste, strzałkowato-oszczepowate lub trójsieczne, podzielone wąskimi szczelinami na 3 odwrotnie trójkątne segmenty. Liście dojrzałe na wzniesionym, cylindrycznym, pokrytym kolcami ogonku, o długości do 3 m (A. difformis). Blaszka liścia dojrzałego trójsieczna; każdy segment dwudzielnie- lub pierzastozłożony; listki lancetowate i trapezowate; wierzchołek ścięty lub szeroko dwudzielny ze spiczastym kończykiem; długość do 150 cm (A. difformis). Nerwacja pierzasta.
Kwiaty
Roślina jednopienna. Pojedynczy kwiatostan, typu kolbiastego pseudancjum, pojawia się przed lub razem z liściem. Szypułka krótsza od ogonka, o długości do 180 cm (A. difformis), zwykle pokryta kolcami (gładka u A. boehmii). Pochwa dłuższa od kolby, wzniesiona, łódkokształtna, otwarta na całej długości, spiczasta, o długości od 2 cm (A. boehmii) do 30 cm (A. difformis). Kolba pokryta na całej długości jednopłciowymi kwiatami żeńskimi i męskimi. Zalążnie jednokomorowe, zawierające jeden zalążek. Szyjki słupka stożkowate lub niewidoczne, czasami ostro skierowane w kierunku podstawy kolby. Znamiona słupka dwuwargowe, w kształcie litery V, dyskowate lub wklęsło-kuliste. Pręciki niemal osadzone, z poprzecznymi pylnikami.
Owoce
Podłużno-eliptyczne, mięsiste, jednonasienne jagody, o średnicy około 2 cm. Nasiono duże, odwrotnie jajowate, bez bielma. Łupina cienka.

Biologia i ekologia

[edytuj | edytuj kod]
Rozwój
Byliny, geofity[6]. Wszystkie gatunki przechodzą okres spoczynku.
Siedlisko
Rośliny z tego rodzaju zasiedlają bagna i wiecznie zielone, równikowe lasy deszczowe, na wysokości do 1200 m n.p.m.
Interakcje z innymi gatunkami
Liście A. difformis stanowią pożywienie goryli zachodnich[7], a jagody szympansów[8].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Pozycja rodzaju według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)
Należy do plemienia Nephthytideae, podrodziny Aroideae, rodziny obrazkowatych, rzędu żabieńcowców w kladzie jednoliściennych[2][9].
Pozycja rodzaju w systemie Reveala z roku 2007 (2010)
Rodzaj nie został ujęty.
Pozycja rodzaju według Crescent Bloom (system Reveala z lat 1993–1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina (Frohne & U. Jensen ex Reveal), klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa obrazkowe (Aridae Takht.), nadrząd obrazkopodobne (Aranae Thorne ex Reveal), rząd obrazkowce (Arales Dumort.), rodzina obrazkowate (Araceae Juss.)[10].
Gatunki[11]

Zagrożenie i ochrona

[edytuj | edytuj kod]

Od 2006 roku gatunek Anchomanes abbreviatus, występujący w Kenii i Tanzanii, znajduje się w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych[12]. Gatunek ten objęty jest kategorią LC (mniejszej troski). Poważne zagrożenia są nieznane, jednakże potencjalnym zagrożeniem jest utrata siedlisk.

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]
Rośliny lecznicze
W tradycyjnej medycynie afrykańskiej liście A. difformis stosowane są w chorobach bakteryjnych[13], przede wszystkim układu oddechowego i płciowego, bulwy pędowe w chorobach układu oddechowego[14] i w bólach brzucha[15]. Wykazano, że składniki czynne zawarte w liściach tej rośliny mają działanie antybakteryjne (w tym na bakterie antybiotykooporne), przeciwzapalne i znieczulające. MIC wyciągu z liści tej rośliny wynosi 375 μg/ml[13]. Wykazano, że składnikami czynnymi zawartymi w bulwach roślin tego gatunku są flawonoidy, glikozydy i taniny[14]. Bulwy zawierają również kwas asparaginowy, kwas glutaminowy, leucynę i argininę oraz są wyjątkowo bogate w kryształy szczawianu wapnia[16].
Rośliny spożywcze
W okresach głodu bulwy A. difformis są spożywane po długim gotowaniu[17].
Inne zastosowania
W Zairze wyciąg z rośliny A. difformis stanowi składnik trucizny, opartej na soku Parquelina nigrescens, którą pigmeje Mbuti pokrywają strzały[18].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-20] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2010-06-19]. (ang.).
  4. ↑ a b Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 85.
  5. ↑ Umberto Quattrocchi: CRC world dictionary of plants names: common names, scientific names, eponyms, synonyms, and etymology. Boca Raton: CRC Press, 1999, s. 132. ISBN 0-8493-2673-7.
  6. ↑ R. Govaerts i D.G. Frodin: World Checklist of Araceae (and Acoraceae). The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew, 2002. [dostęp 2010-06-18]. (ang.).
  7. ↑ J. Calvert. Food selection by western gorillas (G.g.gorilla) in relation to food chemistry. „Oecologia”. 65, s. 236-246, 1985. (ang.). 
  8. ↑ S.J. Mayo: Flora of Tropical East Africa. Araceae. Rotterdam: A.A.Balkema, 1985, s. 26. ISBN 90-6191-322-5. (ang.).
  9. ↑ L.I. Cabrera et al. Phylogenetics relationships of aroids and duckweeds (Araceae) inferred from coding and noncoding plastid DNA. „American Journal of Botany”. 95(9), s. 1153-1165, 2008. (ang.). 
  10. ↑ Crescent Bloom: Hierarchical position of the Genus Gorgonidium. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-06-19]. (ang.).
  11. ↑ Anchomanes Schott. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-11-25].
  12. ↑ Eastern Arc Mountains, Coastal Forests CEPF Plant Assessment Project, Anchomanes abbreviatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2010-06-20] (ang.).
  13. ↑ a b New strategies combating bacterial infection. Weinheim: Wiley-Blackwell, 2009. ISBN 978-3-527-32206-0. (ang.).
  14. ↑ a b A.B. Aliyu et al.. Phytochemical analyses and mineral elements composition of some medicinal plants of Northern Nigeria. „Nigerian Journal of Pharmaceutical Sciences”. 7(1), s. 119-125, 2008. ISSN 0189-823X. (ang.). 
  15. ↑ E. Noumi, A. Yomi. Medicinal plants used for intestinal diseases in Mbalmayo Region, Central Province, Cameroon. „Fitoterapia”. 72, s. 246-254, 2001. Elsevier Science B.V.. ISSN 0367-326X. (ang.). 
  16. ↑ Hans Dieter Neuwinger: African ethnobotany: poisons and drugs: chemistry, pharmacology, toxicology. London: Chapman Hall, 1996. ISBN 3-8261-0077-8. (ang.).
  17. ↑ Anchomanes hookeri (Aroideae), pearly everlasting. [dostęp 2010-06-20]. (ang.).
  18. ↑ Alkaloids. Berlin: Springer US, 1998. ISBN 0-306-45465-3. (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]