Andrzej Małkowski

Andrzej Małkowski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

31 października 1888
Trębki, Królestwo Polskie

Data i miejsce śmierci

16 stycznia 1919
Cieśnina Mesyńska, Królestwo Włoch

Zawód, zajęcie

instruktor harcerski

Odznaczenia
Order Orła Białego
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Andrzej Juliusz Małkowski (ur. 31 października 1888 w Trębkach, zm. 16 stycznia 1919 w Zatoce Mesyńskiej) – twórca polskiego skautingu, instruktor i teoretyk harcerstwa, działacz polskich organizacji młodzieżowych i niepodległościowych.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]
Andrzej Małkowski
Pomnik Andrzeja Małkowskiego w Parku Jordana w Krakowie

Urodził się w rodzinie ziemiańskiej o tradycjach patriotycznych i żołnierskich. Uczył się w Warszawie, Tarnowie, Krakowie i Lwowie, gdzie w 1906 w VI Szkole Realnej uzyskał świadectwo dojrzałości. Był współzałożycielem abstynenckiej organizacji uczniów krakowskich „Młodzież”. W 1908 rozpoczął studia na Wydziale Budowy Maszyn Politechniki Lwowskiej. W kwietniu 1910 przeniósł się na Uniwersytet Lwowski, którego nie ukończył. Był członkiem Zarządu Głównego „Eleuterii” – federacji związków abstynenckich. Należał do „Eleusis”, „Zarzewia”, „Sokoła”.

W listopadzie 1909 jako elew Polskiego Związku Wojskowego, później przekształconego w Armię Polską za dwukrotne spóźnienie na zajęcia otrzymał jako karę polecenie przetłumaczenia podręcznika twórcy skautingu Roberta Baden-Powella[1] pt. „Scouting for Boys” („Skauting dla chłopców”). Po zapoznaniu się z jego treścią Małkowski stał się entuzjastą i propagatorem skautingu na ziemiach polskich. Wówczas zlecono mu organizowanie młodzieży gimnazjalnej w Oddziałach Ćwiczebnych, później przekształconych w Drużyny Skautowe.

Popiersie Andrzeja Małkowskiego w Tarnowie

W czasie pierwszego kursu skautowego w okresie od 20 marca do 21 maja 1911 omawiał poszczególne rozdziały przygotowywanego przez siebie podręcznika. W okresie od kwietnia do lipca 1911 ukazywała się arkuszami jego praca „Scouting jako system wychowania młodzieży” – pierwsza polska książka o skautingu. Małkowski wszedł w skład pierwszej Komendy Skautowej, następnie Naczelnej Komendy Skautowej we Lwowie. W październiku 1911 rozpoczął wydawanie „Skauta”, który wkrótce zdobył niezwykłą poczytność. Małkowski traktował skauting jako nowy styl życia i metodę odrodzenia młodzieży. W marcu 1912 wyjechał do Londynu w celu zebrania materiału do nowego wydania swej książki. Po powrocie został odsunięty od pracy w „Skaucie” i Naczelnej Komendzie Skautowej. W 1913 zorganizował wycieczkę skautową na III Wszechbrytyjski Zlot Skautów w Birmingham w Anglii. Za zasługi Małkowski otrzymał od Roberta Baden Powella skautowy medal „Za zasługi”.

Tablica poświęcona Oldze i Andrzejowi Małkowskim w katedrze łacińskiej we Lwowie

W czerwcu 1913 przeniósł się do Zakopanego, gdzie wziął ślub z Olgą Drahonowską. Rozwijał tam ożywioną działalność, tworząc silny, niezależny ośrodek harcerski. Wraz z wybuchem wojny wstąpił na krótko do Legionów Polskich. Brał udział w pierwszych walkach, lecz zależność tych formacji od zaborcy austriackiego spowodowała jego wystąpienie. W wyniku próby utworzenia niepodległej Rzeczypospolitej Podhalańskiej musiał opuścić Zakopane. Udał się do Anglii, a potem do Stanów Zjednoczonych, gdzie zakładał polskie drużyny skautowe wśród emigrantów. Od września 1915 do września 1916 pełnił funkcję skautmistrza związkowego w Związku Sokołów Polskich w Ameryce. Próbował zorganizować z „Sokołów” Legion Polski do walki z Niemcami. Wobec braku poparcia ze strony władz związku przybył do Kanady, gdzie w grudniu 1916 r. wstąpił do wojska. W styczniu 1917 roku wraz z grupą „Sokołów” został przyjęty do Wojskowej Szkoły Piechoty, którą ukończył w kwietniu tego samego roku. Następnie służył w armii kanadyjskiej, walczył na froncie we Francji. W listopadzie 1918 został przeniesiony do armii gen. Józefa Hallera. Wysłany w misji wojskowej do polskich oddziałów w Odessie pod dowództwem generała Lucjana Żeligowskiego. Francuski, 4300-tonowy statek "Chaouia", na którym druh Małkowski płynął na Morze Czarne, zatonął na minie nocą z 15 na 16 stycznia 1919 w Cieśninie Mesyńskiej, na pozycji 38° 18'N, 15° 41'E, płynąc z Marsylii do Batumi; katastrofa pociągnęła za sobą 476 ofiar. Minę postawił 3 października 1918 roku niemiecki okręt podwodny SM UC-53 (d-ca Erich Gerth).

Po tragicznej śmierci Małkowskiego jego żona Olga Drahonowska-Małkowska nadal propagowała ideę skautingu w Wielkiej Brytanii i w Polsce. W emigracyjnym harcerstwie działał też ich jedyny syn Lutyk Małkowski, a potem wnuczka Krystyna (oboje mieszkający na stałe w Wielkiej Brytanii).

Pomnik Andrzeja i Olgi Małkowskich na Nowym Cmentarzu w Zakopanem autorstwa Henryka Burzeca

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

Uchwałą z 7 lutego 2008 Senat RP zdecydował o ustanowieniu roku 2008 Rokiem Andrzeja i Olgi Małkowskich[2]. Z tej okazji Poczta Polska wydała m.in. okolicznościową kartkę pocztową[3].

Wizerunek Andrzeja Małkowskiego wraz z żoną widnieje na rewersie srebrnej monety kolekcjonerskiej o nominale 10 złotych wyemitowanej przez Narodowy Bank Polski w 2010 r. z okazji setnej rocznicy istnienia Harcerstwa Polskiego[4].

11 listopada 2018 został pośmiertnie odznaczony Orderem Orła Białego z okazji Narodowych Obchodów Setnej Rocznicy Odzyskania Niepodległości[5].

11 stycznia 2023 roku miała miejsce premiera filmu dokumentalnego "Harcerz nr 1. Rzecz o Andrzeju Małkowskim" w reżyserii Adama Turuli i Marii Wilgus, wyprodukowanego przez Fundację na Dobro Harcerstwa Górnośląskiego.

Miejsca i obiekty upamiętniające
  • Bielsko-Biała: ulica Andrzeja Małkowskiego (wjeżdża się w nią od ulicy Młodzieżowej)
  • Gostynin: ulica Andrzeja Małkowskiego
  • Kraków:
    • tablica na budynku przy ul. Grabowskiego 4, gdzie w latach 1905-1906 mieszkał Andrzej Małkowski
    • tablica w V Liceum im. A Witkowskiego w Krakowie, ul. Studencka 12, gdzie Andrzej Małkowski uczęszczał w latach 1903-1905
    • ulica Andrzeja Małkowskiego
    • popiersie Andrzeja Małkowskiego w parku im. Henryka Jordana w Krakowie według projektu Macieja Zychowicza (odsłonięte 27 sierpnia 2011 przy okazji Zlotu ZHR z okazji 100-lecia powstania harcerstwa w Polsce) w ramach projektu „słynni Polacy XX w.” (V.5)
  • Lwów: tablica w katedrze łacińskiej odsłonięta i poświęcona w 1991 z okazji 80-lecia powstania pierwszych drużyn skautowych
  • Odrzykoń: tablica pamiątkowa na dziedzińcu zamkowym
  • Ostrów Wielkopolski ulica Olgi i Andrzeja Małkowskich
  • Ostrzeszów ulica Olgi i Andrzeja Małkowskich
  • Rzeszów:
    • tablica pamiątkowa na ścianie teatru im. Wandy Siemaszkowej
    • 15 czerwca 2002 odbyła się uroczystość nadania imienia Olgi i Andrzeja Małkowskich Chorągwi Podkarpackiej ZHP[6]
  • Sanok: tablica pamiątkowa na elewacji siedziby TG „Sokół” i drzewo pamiątkowe platan w parku miejskim im. Adama Mickiewicza
  • Stalowa Wola: rondo im. Olgi i Andrzeja Małkowskich
Skwer im. dh. Olgi i Andrzeja Małkowskich
  • Szczecin: ulica Andrzeja Małkowskiego
  • Świnoujście: skwer im. dh. Olgi i Andrzeja Małkowskich
  • Tarnobrzeg: rondo im. Olgi i Andrzeja Małkowskich (2012r.)
  • Tarnów: pomnik Andrzeja Małkowskiego przy zbiegu ulic Krakowskiej, Bema i Bandrowskiego, w pobliżu domu, w którym mieszkał w 1901-1902, odsłonięty w 2008[7]
  • Trębki:
    • pomnik Andrzeja Małkowskiego przy skrzyżowaniu dróg Gąbin-Kutno i Gostynin-Żychlin (odsłonięty w 1988)
    • tablica pamiątkowa w kościele parafialnym św. Stanisława Kostki (odsłonięta i poświęcona w 1988)
    • medalion i napis na ścianie budynku starego dworu, gdzie urodził się Andrzej Małkowski (odsłonięte w 1991)
    • tablica pamiątkowa na budynku Szkoły Podstawowej im. Andrzeja Małkowskiego (odsłonięta w 1991)
  • Warszawa:
    • tablica na ścianie Młodzieżowego Domu Kultury przy ul. Łazienkowskiej 7 (dawnego „Domu Harcerza”, odsłonięta w 1986)
    • skwer im. Olgi i Andrzeja Małkowskich – skwer na Mokotowie, między ul. Puławską, Okolską i skarpą warszawską, na skwerze głaz pamiątkowy z repliką tablicy z ul. Łazienkowskiej (odsłoniętą w 1988)
  • Wrocław: ulice Olgi Drahonowskiej i Andrzeja Małkowskiego w dzielnicy Krzyki
    • Tablica Pamiątkowa przy siedzibie Komendy Chorągwi Dolnośląskiej ZHP przy ul. Nowej 6 we Wrocławiu
  • Zakopane:
Tablica pamiątkowa na elewacji siedziby TG „Sokół” w Sanoku
Tablica upamiętniająca Andrzeja Małkowskiego w elewacji kamienicy przy ul. Ambrożego Grabowskiego 4 w Krakowie

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Alojzy Zielecki, Rozwój ruchu niepodległościowego, W epoce autonomii galicyjskiej, [w:] Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 475.
  2. ↑ M.P. z 2008 r. nr 14, poz. 147
  3. ↑ Marek Popiel. Karta pocztowa wydana z okazji Roku Andrzeja i Olgi Małkowskich. „Skaut”. 3-4 (19-20), s. 16, grudzień 2009. Tarnów. ISSN 1898-7729. [dostęp 2013-02-05]. 
  4. ↑ 100. rocznica Harcerstwa Polskiego. nbp.pl. [dostęp 2024-05-20]. (pol.).
  5. ↑ Anna Kondek-Dyoniziak: Prezydent uhonorował pośmiertnie Orderem Orła Białego ponad 20 wybitnych Polaków. dzieje.pl, 11 listopada 2018. [dostęp 2018-11-11].
  6. ↑ 95 lat sanockiego harcerstwa 1911–2006. Sanok: 2006, s. 84.
  7. ↑ Marek Popiel. W dzień deszczowy i ponury... Sprawozdanie z odsłonięcia pomnika Andrzeja Małkowskiego w Tarnowie. „Skaut”. 3-4 (15-16), s. 14-16, grudzień 2008. [dostęp 2013-02-05]. 
  8. ↑ BZ: Zakopiański rzeźbiarz Henryk Burzec. Chciał, by rzeźby trafiły do Międzyrzeca. echokatolickie.pl, 10 listopada 2009. [dostęp 2012-03-05].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]