Andrzej Sołtan
| Państwo działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
25 października 1897 |
| Data i miejsce śmierci |
10 grudnia 1959 |
| Profesor | |
| Alma Mater | |
| Doktorat |
1926 |
| Habilitacja |
1939 |
| Profesura |
1947 |
| Polska Akademia Nauk | |
| Status |
Członek |
| Odznaczenia | |
  
| |
Andrzej Maria Antoni Stanisław Sołtan (ur. 25 października 1897 w Warszawie, zm. 10 grudnia 1959 tamże) – polski fizyk jądrowy, profesor.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Pochodził ze starej rodziny szlacheckiej, był synem Wiktora Władysława, inżyniera kolejnictwa i właściciela majątku, oraz Amelii Marii z domu Weyssenhoff, siostry pisarza Józefa Weyssenhoffa[1]. W czasie I wojny światowej, po ukończeniu Gimnazjum im. św. Stanisława Kostki, przebywał w Petersburgu, gdzie wstąpił do Korpusu Paziów, ekskluzywnej szkoły wojskowej w Petersburgu, unikając w ten sposób powołania do armii carskiej i wysłania na front[2]. Po wojnie wrócił do Warszawy, gdzie w 1926 ukończył studia na Uniwersytecie Warszawskim uzyskując stopień doktora w zakresie fizyki za pracę o widmie emisyjnym wodorku rtęci. W 1933 otrzymał stypendium Fundacji Rockefellera i spędził rok w laboratorium Kellogga w California Institute of Technology w Pasadenie, gdzie zetknął się z fizyką jądrową. Zajmował się m.in. spektrometrią jądrową i budową akceleratorów, często samodzielnie budował te urządzenia. W 1933 wraz z H.R. Cranem i C. Lauritsenem po raz pierwszy na świecie uzyskał strumień neutronów poprzez bombardowanie lekkich pierwiastków przyspieszonymi jonami helu i deuteronami[3].
Po wojnie zamieszkał w Łodzi, gdzie w 1945 został powołany na stanowisko kierownika Katedry Fizyki Wydziału Elektrycznego Politechniki Łódzkiej. W 1947 otrzymał nominację na profesora fizyki doświadczalnej Uniwersytetu Warszawskiego, ale do 1953 utrzymywał stały kontakt z Politechniką Łódzką. W 1952 został członkiem Polskiej Akademii Nauk. W latach 1952–1955 był prezesem Polskiego Towarzystwa Fizycznego[1]. W 1955 został założycielem i pierwszym dyrektorem Instytutu Badań Jądrowych (z którego później wydzielono Instytut Problemów Jądrowych im. Andrzeja Sołtana) i oraz współzałożycielem Zjednoczonego Instytutu Badań Jądrowych w Dubnej i członkiem jego rady Naukowej.
Zmarł w Warszawie, pochowany na cmentarzu Powązkowskim (Aleja Zasłużonych-1-106)[4].
Materiały archiwalne Andrzeja Sołtana znajdują się w PAN Archiwum w Warszawie pod sygnaturą III-96[5].
Działalność naukowa
[edytuj | edytuj kod]Był autorem lub współautorem ponad 70 publikacji. Na XXXV Zjeździe Fizyków Polskich w Białymstoku (1999) prof. Andrzej Kajetan Wróblewski w referacie Fizyka w Polsce wczoraj, dziś i jutro zaklasyfikował Andrzeja Sołtana do grona ok. 20 najwybitniejszych polskich fizyków XX w[2].
Ordery i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Order Sztandaru Pracy I klasy (pośmiertnie, 1959)[6]
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (28 września 1954)[7]
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)[8]
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]Na jego cześć akceleratorowi, nad którym pracował, nadano imię „Andrzej”.
Imieniem Andrzeja Sołtana nazwano ulicę na warszawskim Bemowie (52°15′18,26″N 20°55′29,72″E/52,255072 20,924922)[9], największe audytorium na Politechnice Łódzkiej, a także Instytut Badań Jądrowych (później Instytut Problemów Jądrowych) oraz prowadzącą do niego ulicę w Świerku (52°07′43″N 21°20′19″E/52,128611 21,338611).
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Andrzej Kajetan Wróblewski, Sołtan Andrzej [online], Giganci Nauki [dostęp 2024-02-28] (pol.).
- ↑ a b Andrzej Kajetan Wróblewski, Fizyka w Polsce wczoraj, dziś i jutro [online], Instytut Fizyki Doświadczalnej UW [dostęp 2021-09-12].
- ↑ Crane, H. R., Lauritsen, C. C., Soltan, A.. Artificial Production of Neutrons. „Physical Review”. 44 (6), s. 514–514, 1933. DOI: 10.1103/PhysRev.44.514. (ang.).
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: ANDRZEJ SOŁTAN, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-12-18].
- ↑ Spis inwentarzy, Polska Akademia Nauk Archiwum w Warszawie, [dostęp 2024-02-28].
- ↑ Pośmiertne odznaczenie prof. dr A. Sołtana. „Dziennik Polski”. Nr 298, s. 1, 16 grudnia 1959.
- ↑ M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1588 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w pracy naukowej i dydaktycznej”.
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/201 - na wniosek Ministra Szkolnictwa Wyższego.
- ↑ Uchwała nr 60 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 22 lutego 1980 r. w sprawie nadania nazw ulicom, Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, Warszawa, dnia 29 czerwca 1980 r., nr 8, poz. 6, s. 2.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Ewa Chojnacka, Zbigniew Piotrowski, Ryszard Przybylski (red.): Profesorowie Politechniki Łódzkiej 1945–2005. Łódź: Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, 2006, s. 236–237.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Prof. Andrzej Sołtan – organizator ośrodka w Świerku [online], NCBJ [dostęp 2020-02-03].