Areszt śledczy KGB w Mińsku
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres | |
| Typ budynku | |
| Kondygnacje |
2 |
| Ukończenie budowy |
lata 20. XX w. |
| Odbudowano |
1946 |
| Pierwszy właściciel | |
| Kolejni właściciele | |
| Obecny właściciel | |
Położenie na mapie Białorusi  | |
 53°53′56″N 27°33′12″E/53,898889 27,553333
| |
Areszt Śledczy KGB Białorusi (nieformalnie zwany „Amerykanka”) – areszt śledczy znajdujący się na dziedzińcu siedziby KGB Białorusi przy prospekcie Niepodległości 17 w Mińsku na Białorusi.
Nieformalna nazwa
[edytuj | edytuj kod]Budynek wybudowano w oparciu o projekt panoptikonu, według którego budowano wówczas więzienia w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej[1]. Niektórzy twierdzą, iż nazwa pojawiła się po II wojnie światowej, gdyż przetrzymywano tam osoby oskarżone o szpiegostwo na rzecz Stanów Zjednoczonych. Osoby, które widziały areszt od środka, mówią, że plan budynku przypomina układ stołu do ruletki, a jednym z wariantów tej gry jest system amerykański.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Areszt został zbudowany w latach 20. XX w. Początkowo działał jako wewnętrzne więzienie Czeka. Później służył organizacjom będącym następcami Czeka - NKWD i KGB. W 1946 roku, po zakończeniu II wojny światowej i przywróceniu władzy radzieckiej nad Białorusią, budynek odbudowano[2]. Obniżono wieżę, aby nie była widoczna zza budynku siedziby KGB.
W okresie wielkiego terroru oraz po wybuchu II wojny światowej więźniów "Amerykanki" rozstrzeliwano m.in. w Kuropatach, Masiukowszczyźnie i Drozdach. Pod koniec lat 30. XX w. szefem komendantury więzienia był Stiepan Grygoriewicz Koba. W latach 1940–1941 własnoręcznie wykonywał wyroki śmierci na skazanych. Starszym nadzorcą więzienia był A. Ostriejko[3].
W okresie stalinizmu NKWD więziło tu wielu Polaków, m.in. szefa wywiadu Obszaru Białystok ZWZ – Janusza Prawdzic-Szlaskiego. W czerwcu 1941 roku w celach „Amerykanki” przetrzymywano około 2–3 tys. osób[4]. Po ataku Niemiec na ZSRR z powodu panującego chaosu w mińskich więzieniach wystąpiły problemy z aprowizacją. Więźniom nie wydawano wody i żywności lub też otrzymywali je w minimalnych ilościach[5][6]. Prawdopodobnie już w nocy z 22 na 23 czerwca 1941 r. enkawudziści przystąpili do mordowania więźniów[7]. Świadkowie wspominali, że odgłosy egzekucji były dobrze słyszalne w sąsiednich celach[5][8]. Janusz Prawdzic-Szlaski twierdził, że w „Amerykance” więźniów zabijano, podając im przemocą truciznę. Stawiających opór zastrzelono w celach. Zginęła wtedy m.in. kurierka Komendy Głównej ZWZ o pseudonimie „Teresa”[5]. Egzekucje odbywały się także we „Wołodarce”, gdzie zamordowano m.in. chorych więźniów[7]. 23 czerwca 1941 r. nieustaloną liczbę więźniów „Amerykanki” załadowano do wagonów kolejowych i wywieziono do Kożwy w Republice Komi[7]. Pozostałych więźniów uformowano w kolumny liczące od 200–300 do nawet 1000 osób, po czym szosą mohylewską pognano pieszo na wschód (zobacz artykuł Droga śmierci Mińsk-Czerwień)[7].
W czasach rządów Aleksandra Łukaszenki w areszcie osadzonych było kilkudziesięciu białoruskich opozycjonistów, m.in. Alaksiej Michalewicz[9][10], Uładzimir Niakajeu, Andrej Sannikau[11]. Alaksiej Michalewicz oświadczył, iż w areszcie dochodziło do tortur. Cela była nieogrzewana, a w nocy włączano światło, ponadto więźniów rozbierano i wyprowadzano na korytarz[10].
Obecnie
[edytuj | edytuj kod]Areszt śledczy KGB przetrzymuje osoby, których sprawy są badane przez śledczych KGB. Zgodnie z art. 182 białoruskiego kodeksu postępowania karnego są to sprawy o znaczeniu państwowym. W areszcie śledczym umieszczane są również osoby zatrzymane przez funkcjonariuszy KGB.
Opis
[edytuj | edytuj kod]Budynek aresztu jest okrągły, dwukondygnacyjny. W piwnicy jest kilka pokoi przesłuchań, na parterze łazienka z prysznicem, kuchnia oraz pomieszczenia gospodarcze. Więźniowie przetrzymywani są na drugim piętrze, gdzie znajduje się 18 cel rozmieszczonych w obrysie koła, ich drzwi otwierają się na zamkniętą galerię, na środku której są kręcone schody[10]. Pierwotnie pośrodku znajdowała się platforma widokowa ze strażnikiem. Cele przeznaczone są dla różnej liczby osób, maksymalnie 4. Łączna pojemność aresztu wynosi 34 osoby. Dwumiejscowe cele mają kształt trumny, zwężają się przy drzwiach i rozszerzają do okna, mają powierzchnię 12 m². Szerokość celi przy drzwiach wynosi 1,2 m, przy oknie ponad dwa metry, długość 5 m, wysokość 3,5 m. Jedna z cel służy jako karcer. Okna są zakratowane, większość z nich wychodzi na ściany sąsiednich budynków. Większość cel nie ma instalacji sanitarnej, jedynie grzejniki. Więźniowie mają do dyspozycji wiadro, które zalewa się wodą z dzbanka. W celach, w których nie ma toalety, więźniowie są wyprowadzani na żądanie. Jest też kosz na śmieci. Na przeciwległych ścianach znajdują się szafki nocne i prycze, przy oknie stolik i taboret.
Przez cały dzień więźniowie są pod nadzorem dwóch strażników spacerujących po korytarzu i zaglądających do drzwi. Aby ich kroki były niesłyszalne, podłogę przykrywa się dywanem, a na stopach obserwatorów są kapcie. Obaj strażnicy stale stoją naprzeciw siebie. Gdy jeden z nich otworzy celę, drugi ma możliwość zobaczenia, co dzieje się w środku, a w razie potrzeby naciśnięcia przycisku alarmowego. Po naciśnięciu przycisku wzywana jest grupa antyterrorystyczna „Alfa”, a zamki elektryczne wszystkich drzwi więziennych zostają zablokowane. Do spacerów przeznaczonych jest 5 dziedzińców, które u góry zakryte są siatką, skąd nad zatrzymanymi czuwa strażnik. Aby zapewnić opiekę medyczną do cel przychodzi lekarz. Leczenie stomatologiczne osadzonych odbywa się w pobliskim centrum medycznym KGB. W poważnych przypadkach opieka medyczna jest udzielana w szpitalu KGB przy ul. Makajonka 13. Spotkania z adwokatami odbywają się w oddzielnych pokojach, gdzie prawników i ich klientów oddzielają dwie szyby z małymi otworami, przez które nie można nic przekazać.
Areszt śledczy KGB ma wyższy poziom utrzymania więźniów niż areszt śledczy MSW Białorusi („Wołodarka”), ale także większą izolację i stały nadzór. Gdy nie zachodzi potrzeba ścisłej izolacji, aresztowani mogą zostać przeniesieni do aresztu śledczego MSW. Według więźniów podczas przesłuchań nie dochodzi do tortur. Jednak niektórzy mówili o „drastycznej zmianie stanu psychicznego, chęci wygadania się” po wypiciu herbaty, która „miała niezwykły smak” (serum prawdy).
Więźniowie
[edytuj | edytuj kod]- Barys Rahula
- Janka Filistowicz
- Jazep Losik
- Obywatele polscy aresztowani przez władze sowieckie po agresji ZSRR w 1939 r.[12]
- kard. Kazimierz Świątek[13][14]
- Siergiej Chanżonkow
- Michaił Kudzielka
- Aleś Dudar
- Walery Marakou
- Izi Charyk
- Płaton Haławacz
- Michaś Zarecki
- Janka Niomański
- Julij Taubin
- Anatol Wolny
- Chackiel Duniec
- Wasilij Kowal
- Todar Klasztorny
- Mojsze Kulbak
- Jurka Lawonny
Więźniowie polityczni z okresu rządów Aleksandra Łukaszenko
[edytuj | edytuj kod]- Sławamir Adamowicz
- Dzmitryj Bandarenka
- Anastasija Daszkiewicz
- Andrej Dzmitreu
- Andrej Sannikau
- Pawieł Siewiaryniec
- Dzmitryj Daszkiewicz
- Anatol Labiedźka
- Alaksiej Michalewicz
- Uładzimir Niaklajeu
- Mikałaj Statkiewicz
- Natalia Radzina
- Wital Rymaszeuski
- Alaksandr Fiaduta
- Iryna Chalip
Cudzoziemcy
[edytuj | edytuj kod]- Władysław Baumgertner, rosyjski menedżer
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Ольга ПРУДНИКОВА, Досье на «американку». Как живется узникам КГБ [online], naviny.by, 28 stycznia 2011 [dostęp 2021-02-08].
- ↑ Ах, шарабан мой, «американка»! [online], Karta'97 [dostęp 2021-02-08] (ros.).
- ↑ Białoruska tajemnica Katynia [online], Kresy24.pl - Wschodnia Gazeta Codzienna [dostęp 2021-01-31] (pol.).
- ↑ Mikoda i inni, Zbrodnicza ewakuacja więzień i aresztów NKWD na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej w czerwcu-lipcu 1941 roku : materiały z sesji naukowej w 55. rocznicę ewakuacji więźniów NKWD w głąb ZSRR, Łódź, 10 czerwca 1996 r., Warszawa: Główna Komisja Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytut Pamięci Narodowej, 1997, s. 94, 101, ISBN 83-903356-6-2, OCLC 41039635 [dostęp 2021-01-31].
- ↑ a b c Janusz Prawdzic-Szlaski, Nowogródczyzna w walce 1940-1945, Szczecin: Errata, 1989, s. 32 [dostęp 2021-01-31].
- ↑ Grażyna Lipińska, Jeśli zapomnę o nich..., Warszawa: Politechnika Warszawska, 2005, s. 131, ISBN 83-7207-565-4.
- ↑ a b c d Mikoda i inni, Zbrodnicza ewakuacja więzień i aresztów NKWD na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej w czerwcu-lipcu 1941 roku : materiały z sesji naukowej w 55. rocznicę ewakuacji więźniów NKWD w głąb ZSRR, Łódź, 10 czerwca 1996 r., Warszawa: Główna Komisja Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytut Pamięci Narodowej, 1997, s. 99, ISBN 83-903356-6-2, OCLC 41039635 [dostęp 2021-01-31].
- ↑ Grażyna Lipińska, Jeśli zapomnę o nich..., Warszawa: Politechnika Warszawska, 2005, s. 131, 133, ISBN 83-7207-565-4.
- ↑ Grube mury więzienia KGB [online], Onet Wiadomości, 17 czerwca 2019 [dostęp 2021-01-31] (pol.).
- ↑ a b c Polacy na czele bezpieki w Mińsku [online], rp.pl [dostęp 2021-01-31] (pol.).
- ↑ Wyborcza.pl [online], wyborcza.pl [dostęp 2021-01-31].
- ↑ Катынь. Белорусский список. [dostęp 2021-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-18)].
- ↑ 100. rocznica urodzin kard. Kazimierza Świątka – Zespół Pomocy Kościołowi na Wschodzie przy Sekretariacie Konferencji Episkopatu Polski [online] [dostęp 2022-11-13] (pol.).
- ↑ Stanisław M. Królak, Wierność powołaniu – ksiądz Kazimierz Świątek (1914-2011), [w:] Rocznik Teologii Katolickiej, t. XV/1, 2016.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- "Amerykanka. All included» - film dokumentalny telewizji Biełsat
- 108 dni i nocy w zaściankach KGB - Wspomnienia z uwięzienia w „Amerykance” polityka Anatola Labiedźki
- „Amerykanka” - więzienie biznesmenów, urzędników i kandydatów na prezydenta - rozmowa z byłym więźniem, politologiem Aleksandrem Fiadutą // Radio Wolna Europa
- „Amerykanka”: zeznania świadków // Radio Wolna Europa
- W Areszcie Śledczym KGB leczy "Marlboro". 3dway.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-09-18)]. (ros.) // „Trzecia droga”
- Przepisy porządku wewnętrznego w aresztach śledczych organów bezpieczeństwa państwa Republiki Białorusi. zoneby.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-07-19)]. (ros.)
