Austropetalia
| Austropetalia | |
| Tillyard, 1916 | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Infrarząd | |
| Nadrodzina | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Rodzaj |
Austropetalia |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
Phyllopetalia patricia Tillyard, 1910 | |
| Zasięg występowania | |
| |
Austropetalia – rodzaj ważek z infrarzędu różnoskrzydłych i rodziny Austropetaliidae. Obejmuje trzy opisane gatunki. Wszystkie są endemitami południowo-wschodniej Australii.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj ten wprowadzony został w 1916 roku przez Roberta Johna Tillyarda w publikacji współautorstwa Herberta Campiona jako monotypowy, z Austropetalia patricia jako jedynym gatunkiem[1]. Gatunek ten opisany został przez tego samego autora w 1910 roku pod nazwą Phyllopetalia patricia[2].
Tillyard zaliczył Austropetalia do plemienia Petallini i podrodziny Aeschninae w obrębie żagnicowatych[1]. Plemię to traktowane bywało już wcześniej jako podrodzina Petallinae[3], a do rangi rodziny Petalidae wyniósł je w 1933 roku Frederic Charles Fraser[4]. Wkrótce potem nazwy Petalia i Petalidae okazały się być młodszymi homonimami. W 1934 roku John Cowley wprowadził nową nazwę Neopetalia dla rodzaju Petalia[5], a w 1940 roku wspomniani Tillyard i Fraser nazwę Neopetaliidae dla rodziny Petalidae[6].
Jeszcze pod koniec XX wieku rodzaj ten klasyfikowano w rodzinie Neopetallidae. W 1994 roku Frank Louis Carle i Jerry A. Louton wydzielili rodzaje Archipetalia, Austropetalia, Hypopetalia i Phyllopetalia do nowej rodziny Austropetaliidae, wskazując na ich przynależność do innej nadrodziny niż Neopetalia[7]. W 1995 roku Günther Theischinger opisał nowy gatunek Austropetalia tonyana[8]. W 1996 roku Carle opisał ten sam gatunek pod nazwą Austropetalia victoria[9] – jeszcze w tym samym roku odpowiedniej synonimizacji dokonał Hans Lohmann w postscriptum publikacji[10][11]. Trzeci gatunek, Austropetalia annaliese, opisany został przez Günthera Theischingera w 2013 roku[12].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Owad dorosły
[edytuj | edytuj kod].jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Ważki osiągające rozmiary średnie do dużych[13]. Holotyp A. patricia ma 57 mm[2], a holotyp A. annaliese 62 mm długości ciała[12]. Długość tylnego skrzydła wynosi u przedstawicieli rodzaju 35–40 mm[2][8][12]. Ubarwienie ciała jest rdzawobrązowe do czarnobrązowego ze znakami żółtymi lub zielonkawymi[13][2][12].
Głowę zaopatrzoną mają w duże, stykające się lub niemal stykające się pośrodkowo oczy złożone[13] z większymi fasetkami po stronie grzbietowej i mniejszymi po stronie brzusznej[14]. Warga górna i czoło są szerokie[1].
Tułów ma na ciemnym tle wzór obejmujący trzy pary jasnych pasów o prostym przebiegu, z których jedna leży na grzbiecie, a dwie pozostałe na bokach[1], a także kilka kropek[12]. Skrzydła mają ciemne żyłki i przejrzyste błony, z wyjątkiem szeregu rubinowych, rdzawobrązowych lub czarnych plamek wzdłuż przedniej krawędzi, rozmieszczonych w sposób typowy dla rodzaju[1][8][12]. Plamek tych jest zwykle łącznie sześć, u samic większych niż u samców. Pierwsza leży przy pierwszej żyłce antenodalnej, druga na żyłce subkostalnej w połowie odległości między nasadą skrzydła a nodusem, trzecia na nodusie, czwarta na pierwszej żyłce radialnej w połowie odległości między nodusem a pterostygmą, piąta w nasadowej połowie pterostygmy, a szósta u wierzchołka skrzydła. Czasem obecna jest jeszcze jedna mała plamka między drugą a trzecią z wymienionych[1]. Gałęzie pierwsza i druga żyłki radialnej tylnej mają przebieg równoległy do pterostygmy, a przestrzeń między nimi zawiera pojedynczy szereg komórek. Druga gałąź żyłki radialnej tylnej jest co najmniej trochę pofalowana. Co najmniej trochę pofalowane są też żyłka radialna tylna 3/4 oraz żyłka medialna przednia[11]. Komórka dyskoidalna podzielona jest żyłką trygonalną na przednie hypertriangulum i tylne triangulum (trójkąt dyskoidalny)[14]. Trójkąty te leżą bardzo blisko nasady skrzydła, a ich nasadowe krawędzie bardzo blisko poziomu arkulusa. Membranule są małe i wąskie[1].
Odwłok jest długi, u samca dość smukły, u samicy wyraźnie szerszy[1]. Przynajmniej niektóre jego tergity mają podłużne żeberko grzbietowe. Samce mają brzuszną krawędź drugiego segmentu odwłoka rozbudowaną w płaty genitalne[11]. Wtórny aparat kopulacyjny samca ma prącie widoczne od strony bocznej[7]. Ostatni segment pęcherzyka nasiennego (vesicula spermalis) szypułkowaty i zaopatrzony w parę sierpowatych, skierowanych tylno-brzusznie flagellae[7][11][1]. Wierzchołek odwłoka samca ma krótkie przysadki odwłokowe oraz znacznie większy epiprokt wykształcony w formie płytki o wierzchołku podzielonym na trzy płaty, z których środkowy jest znacznie większy niż boczne[11].
Larwa
[edytuj | edytuj kod]Larwy mają ciało silnie zbudowane, stosunkowo mocno zesklerotyzowane, osiągające do 32–35 mm długości[13]. Oskórek ich jest rozlegle ziarenkowany[7][11]. Głowa ma oczy złożone wystające ku przodowi tak, że największa ich szerokość osiągana jest przed nasadami czułków[11]. Czułki zbudowane są z pięciu członów. Aparat gębowy wargę górną ma silnie rozszerzoną w części wierzchołkowej[11], osiągającą szerokość zbliżoną do przedbródka[7]. Wykształcona w maskę warga dolna jest płaska, pozbawiona szczecinek na przedbródku i głaszczkach. Odnóża odznaczają się wyraźnie wyboistą powierzchnią ud i goleni[13]. Odwłok jest stosunkowo płaski i ma segmenty od pierwszego do ósmego wyposażone w płaty boczne o kanciastych lub zaokrąglonych wierzchołkach[13]. Podobnie jak u innych Austropetaliidae brak jest wewnątrz odwłoka mięśni poprzecznych[7][11], co uniemożliwia przedstawicielom rodziny stosowanie napędu odrzutowego[11]. Przysadki odwłokowe w całej rodzinie Austropetaliidae są skrócone i osiągają długość mniejszą niż połowa długości brzusznej krawędzi dziesiątego segmentu odwłoka[11][7].
Występowanie i zagrożenie
[edytuj | edytuj kod]Wszystkie gatunki są endemitami południowo-wschodniej Australii[13][12]. Najszerszy zasięg ma A. tonyana. Znana jest z Australijskiego Terytorium Stołecznego, Wiktorii i południowo-wschodniej Nowej Południowej Walii[15]; bytuje na rzędnych od 600 do 1800 m n.p.m.[13] A. patricia jest endemitem Nowej Południowej Walii z większością stanowisk położonych w obrębie Gór Błękitnych[16]; bytuje na wysokości od 200 do 1400 m n.p.m.[13] A. annaliese również znany jest tylko z Nowej Południowej Walii – jedyny znany nauce jej okaz odłowiono w Parku Narodowym Barrington Tops na rzędnych około 1500 m n.p.m.[17][12] Wszystkie gatunki wybierają siedliska obfite w torfowce. Zamieszkują torfowiska, mokradła, strefy rozbryzgów przy wodospadach i pobrzeża potoków[15][16][17].
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN umieszczono wszystkie gatunki z tego rodzaju[15][16][17]. A. patricia otrzymała status gatunku narażonego na wymarcie (VU)[16], a A. tonyana gatunku bliskiego zagrożenia (NT) z zaznaczeniem, że niewiele brakuje do zakwalifikowania jej jako gatunek narażony[15]. Obu tym gatunkom poza obszarami chronionymi zagraża urbanizacja, rozwój rolnictwa i pożary, a wewnątrz tych obszarów turystyka. W dalszej perspektywie zagrożone są też utratą siedlisk wywołaną globalnym ociepleniem[15][16]. W przypadku A. annaliese dane o zasięgu i siedlisku są niewystarczające do określenia kategorii zagrożenia. Jedyny znany nauce jej okaz odłowiono w 1981 roku i mimo prowadzonych przez dwie kolejne dekady poszukiwań w okolicy nie odnaleziono innych osobników[17].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i Robert John Tillyard, Herbert Campion. Life-Histories and Descriptions of Australian Æschninæ; with a Description of a New Form of Telephlebia. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 33 (222), s. 1–83, 1916. DOI: 10.1111/j.1096-3642.1916.tb00253.x.
- ↑ a b c d Robert John Tillyard. Studies in the life-histories of Australian Odonata. No. 3. Notes on a new species of Phyllopetalia; with description of nymph and imago. „Proceedings of the Linnean Society of New South Wales”. 34 (1909), s. 697–708, 1910.
- ↑ Richard Anthony Muttkowski. Catalogue of the Odonata of North America. „Bulletin of the Public Museum of the City of Milwaukee”. 1 (1), s. 1-207, 1910.
- ↑ F.C. Fraser. A revision of the Fissilabioidea (Cordulegasteridae, Petaliidae and Petaluridae) (Order Odonata). Part II. Petaliidae and Petaluridae and appendix to Part I. „Memoirs of the Indian Museum”. 9, s. 205-260, 1933.
- ↑ John Cowley. Changes in the Generic Names of the Odonata. „Entomologist”. 67, s. 201, 1934.
- ↑ R.J. Tillyard, F.C. Fraser. A reclassification of the order Odonata based on some new interpretations of the venation of the dragonfly wing Part III. Continuation and conclusion. „The Australian Zoologist”. 9, s. 359-396, 1940.
- ↑ a b c d e f g F.L. Carle, J.A. Louton. The larva of Neopetalia punctata and establishment of Austropetaliidae fam. nov. (Odonata). „Proceedings of the Entomological Society of Washington”. 96 (1), s. 147–155, 1994. Entomological Society of Washington.
- ↑ a b c Günther Theischinger. A second species of Austropetalia Tillyard from Australia (Odonata: Austropetaliidae). „Linzer Biologische Beiträge”. 27 (1), s. 291–295, 1995.
- ↑ Frank Louis Carle. Revision of Austropetaliidae (Anisoptera: Aeshnoidea). „Odonatologica”. 25 (3), s. 231–259, 1996. Societas Internationalis Odonatologica.
- ↑ Hans Lohmann. Das phylogenetische System der Anisoptera (Odonata). „Deutsche Entomologische Zeitschrift”. 106 (9), s. 209–266, 1996.
- ↑ a b c d e f g h i j k Günter Bechly, Phylogenetic Systematics of Euanisoptera / Aeshnoptera, [w:] Günter Bechly, Phylogenetic Systematics of Odonata, Böblingen 2007.
- ↑ a b c d e f g h Günther Theischinger. A new species of Austropetalia Tillyard from north-eastern New South Wales, Australia (Anisoptera, Austropetaliidae). „Journal of the International Dragonfly Fund”. 58, s. 1–8, 2013.
- ↑ a b c d e f g h i Family Austropetaliidae. W: Günther Theischinger, John Hawking: The Complete Field Guide to Dragonflies of Australia. Collingwood, Australia: CSIRO Publishing, 2006, s. 114. ISBN 978-0-64309-073-6.
- ↑ a b Günter Bechly, Phylogenetic Systematics of basal Pananisoptera and Anisoptera / Petalurida, [w:] Günter Bechly, Phylogenetic Systematics of Odonata, Böblingen 2007.
- ↑ a b c d e R.A. Dow, Austropetalia tonyana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species, DOI: 10.2305/IUCN.UK.2017-1.RLTS.T14260333A59256483.en [dostęp 2022-04-05] (ang.).
- ↑ a b c d e R.A. Dow, Austropetalia patricia, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species, DOI: 10.2305/IUCN.UK.2019-2.RLTS.T14260328A59256478.en [dostęp 2022-04-05] (ang.).
- ↑ a b c d R.A. Dow, Austropetalia annaliese, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species, DOI: 10.2305/IUCN.UK.2017-1.RLTS.T89905395A89905440.en [dostęp 2022-04-05] (ang.).