Batlejka

Batlejka – teatrzyk kukiełkowy popularny na Białorusi.

Historia

[edytuj | edytuj kod]
Teatrzyk lalkowy.
Batlejka w Narodowym Muzeum Historycznym Białorusi.

Teatrzyki kukiełkowe pojawiły się w Europie w XV wieku, a na Białoruś przybyły z Ukrainy (wertep)[1] i z Polski (szopka)[2]. Pojawienie się teatru lalek na Białorusi związane było ze świętami Bożego Narodzenia, a nazwa pochodzi od Betlejem[3]. Do popularyzacji batlejek na Białorusi przyczynili się jezuici, którzy pisali teksty do teatrzyku i przygotowywali inscenizacje. Batlejki miały formę przenośnych teatrzyków, które noszono po kolędzie po domach i tam odgrywano inscenizacje. Z czasem w przedstawieniach pojawiały się nowe wątki, nowe postacie, łącząc treści religijne ze świeckimi. Pod koniec XVII wieku batlejka stała się teatrzykiem ludowym. W XIX wieku, a szczególnie na początku XX wieku popularność batlejek spadła. Na pewno przyczynił się do tego za czasów sowieckich zakaz spektakli religijnych[2]. Po II wojnie światowej motyw batlejki pojawiał się w spektaklach białoruskich teatrów. Jednak odrodzenie tradycji nastąpiło w latach 80. XX wieku dzięki nauczycielom–entuzjastom. Jedną z nich była Galina Żarowina, która w 1989 roku w miejscowości Mir założyła muzeum i szkolny teatrzyk. Nazwała go Batlejka. Wspólnie z dziećmi przygotowała przedstawienia: Car Igor czy Anna Radziwił[4].

Wygląd

[edytuj | edytuj kod]

Na terenie Białorusi pojawiało się 5 rodzajów teatrzyków: jednopoziomowe, dwupoziomowe, trzypoziomowe, na potrzeby teatru cieni i dla teatru marionetek. Różny był ich wygląd zewnętrzny, od prostych do bogatych, ozdobionych jak cerkwie wieżyczkami i kopułami. Najczęściej spotykany był teatrzyk jednopoziomowy, z podnoszoną kurtyną i podłogą wykładano zajęczym futrem. W teatrzykach kilkupoziomowych na dole umieszczano pałac Heroda, a powyżej stajenkę w której narodził się Chrystus[2].

Lalki do scen biblijnych przygotowano bardzo starannie. Charakter postaci próbowano pokazywać przez wyraz ich twarzy, ale najczęściej miały one starannie przygotowany, bogaty strój. Natomiast lalki używane w scenkach ludowych były mniej dopracowane, ubrane w zwykłe, modne w danym okresie stroje. Podczas przedstawienia były przytwierdzone do metalowego prętu, który na dole był zakończony drewnianą rączką. Jedną rękę lalka miała zazwyczaj przymocowaną do korpusu i trzymała w niej jakiś rekwizyt. Druga ręka zwisała swobodnie. Czasem ręce były umieszczone na zawiasach[2]. Lalki miały zazwyczaj 23–27 cm, ale zdarzały się większe mające do 35 cm[3].

Repertuar

[edytuj | edytuj kod]

Przedstawienie miało zwykle ściśle określoną formę i składało się z 3 części[2]:

  • Prologu w którym pokazywano scenę narodzenia Chrystusa i adorację Trzech Króli[2].
  • Scen opowiadających historię Heroda, który po uzyskaniu informacji o narodzinach Chrystusa nakazuje zabójstwo niewinnych dzieci i ponosi za to karę, którą jest śmierć[2].
  • Trzecią część były scenki komediowe. Zazwyczaj odgrywano je w dolnej, najniższej części teatrzyku (w przypadku scen dwu lub trzy poziomowych). pokazywano tu śmieszne sceny z życia codziennego[2].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Ambasada Ukrainy w Rzeczypospolitej Polskiej – Tradycyjny Ukraiński wertep odwiedził dziś Ambasadę [online], poland.mfa.gov.ua [dostęp 2022-03-26] (pol.).
  2. ↑ a b c d e f g h Batlejka – (nie)maleńki teatr | e-teatr.pl [online], Teatr w Polsce – polski wortal teatralny [dostęp 2022-03-26] (pol.).
  3. ↑ a b 28. Белорусская батлейка. [online], StudFiles [dostęp 2022-03-26] (ros.).
  4. ↑ Борис Голдовский, История белорусского театра кукол. Опыт конспекта, Litres, 29 stycznia 2022, ISBN 978-5-457-60124-6 [dostęp 2022-03-28] (ros.).