Biała Niżna

Biała Niżna

wieś
Nowy kościół
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	nowosądecki
Gmina	Grybów
Wysokość	350 m n.p.m.
Liczba ludności (2022)	2688[2]
Strefa numeracyjna	18
Kod pocztowy	33-330[3]
Tablice rejestracyjne	KNS
SIMC	0426710
Położenie na mapie gminy wiejskiej Grybów Biała Niżna
Położenie na mapie Polski Biała Niżna
Położenie na mapie województwa małopolskiego Biała Niżna
Położenie na mapie powiatu nowosądeckiego Biała Niżna
49°38′17″N 20°58′12″E/49,638056 20,970000[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Biała Niżna – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim, w gminie Grybów.

Wieś królewska Biała, położona w drugiej połowie XVI wieku w powiecie sądeckim województwa krakowskiego, należała do tenuty grybowskiej^[4]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.

Biała Niżna, klasztor

Kort tenisowy, lodowisko, Biała Niżna

Położenie

Biała Niżna znajduje się w dolinie rzeki Biała. Zabudowania i pola miejscowości zajmują płaskie i dość rozległe dno doliny Białej oraz okoliczne wzgórza, między innymi Matelankę. Znajduje się w dwóch regionach geograficznych: na Pogórzu Rożnowskim (po lewej stronie Białej) i Pogórzu Ciężkowickim (po prawej stronie Białej). Graniczy z miejscowościami: Grybów, Siołkowa, Stróże, Gródek oraz Chodorowa^[5].

Części wsi

Integralne części wsi Biała Niżna^[6][7]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0426727	Bajorki	część wsi
0426800	Brzezie	przysiółek
0426740	Grabna	część wsi
0426816	Granice	osada
0426756	Kogutówka	część wsi
0426762	Pod Dębami	część wsi
0426779	Równie	część wsi
0426791	Słopna	przysiółek
0426785	Zawodzie	część wsi

Zarys historii

Ślady bytowania człowieka sięgają czasów przedhistorycznych^{[potrzebny przypis]}. Biała Niżna jest starsza od sąsiedniego Grybowa^[8], co stwierdza dokument lokacyjny tego miasta. W 1830 roku miejscowość stała się własnością Horschów.

Następnymi właścicielami wsi, dworu, młyna i tartaku byli Amalia i Cyryl Zieliński. W 1846 roku dochodziło do napadów chłopów na dwory w czasie rzezi galicyjskiej, właściciele posiadłości Białej Niżnej zbiegli na pewien czas na Węgry. Następnymi spadkobiercami majątku została córka dotychczasowych właścicieli Konstancja Zielińska (ur. 1819) która poślubiła hrabiego Eustachego Stadnickiego. W 1863 roku chłopi przeciwni powstaniu styczniowego dokonali marszu na Grybów, gdzie znajdował się punkt werbunkowy powstańców^{[potrzebny przypis]}.

W 1873 roku całą ziemską posiadłość w Białej Niżnej wraz z dworem, młynem i tartakiem hrabina Konstancja Stadnicka zapisała testamentem sporządzonym 18 listopada, napisała w nim: … postanawiam aby to miejsce Biała Niżna, tyle dla mnie drogie... było przeznaczone na chwałę Bożą i pożytek wiejskiej ludności ... zapisuję pożytecznemu zgromadzeniu sióstr Dominikanek będących w Wielowsi…^[9]. W 1876 roku zmarł hrabia Eustachy Stadnicki, pochowany został w kaplicy grobowej Stadnickich przy kościele parafialnym w Grybowie.

Rok po śmierci męża w 1877 roku Konstancja spotkała się założycielką zgromadzenia Kolumbą Białecką aby omówić przekazanie majątku zakonowi. Konstancja Stadnicka zmarła 23 stycznia 1881 roku, pochowana została w Grybowie. Po śmierci Konstancji majątek użytkowała kuzynka hrabina Olimpia Stadnicka do 11 maja 1895 roku.

Klasztor Zgromadzenia Sióstr świętego Dominika powstał po przejęciu majątku w Białej Niżnej przez zgromadzenie w 1895 roku i tym samym roku rozbudowano kaplicę dworską na potrzeby zakonu. W latach 1938–1939 kaplicę ponownie rozbudowano która po poświęceniu 17 grudnia 1944 roku pełniła funkcję kościoła dla zakonu i mieszkańców wsi^[10].

W okresie okupacji niemieckiej administrator folwarku klasztoru ks. Ludwik Jaroński^[11] działał w konspiracyjnym podziemiu w komórce Uprawa, zaopatrującej oddziały partyzanckie w żywność^[12].

Przez miejscowość przebiegają droga krajowa nr 28 oraz droga wojewódzka nr 981^[5].

Zabytki

Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[13].

• Cmentarz żydowski.
  W Białej Niżnej w 1942 roku w czasie okupacji niemieckiej Niemcy zamordowali 360 Żydów, po wojnie w miejscu zbrodni wojennej wybudowano pomnik i utworzono cmentarz żydowski.

Edukacja

W Białej Niżnej działa Zespół Szkolno-Przedszkolny im. św. Jana Kantego.

Ochotnicza Straż Pożarna

W miejscowości znajduje się jednostka OSP założona w 1912 roku, posiada samochody DAF GBA i SLRr Toyota Hilux^[14].

Osoby związane z miejscowością

• Jan Lamers – pułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego
• Stanisław Kogut – polityk, senator
• Zofia Świdrak – polska plastyczka, działaczka społeczna i animatorka kultury
• Józef Krok – redemptorysta, kapelan Duszpasterstwa Morskiego, założyciel ośrodka Stella Maris w Gdyni

Zobacz też

• Parafia Matki Bożej Różańcowej w Białej Niżnej
• Biała Wyżna

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 4401
2. NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04] .
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 24 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
4. Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 98.
5. Pogórze Rożnowskie. Mapa 1:50 000. Kraków: Compass, 2004. ISBN 83-89165-72-4. Brak numerów stron w książce
6. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
7. TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
8. Sławomir Kubisa "Ziemia Grybowska",przewodnik turystyczny
9. ss. Dominikanki [online], www.sp.bialanizna.pl [dostęp 2017-11-22] [zarchiwizowane z adresu 2017-10-27]  (pol.).
10. Urodziny Hrabiny Stadnickiego w Białej Niżnej, „Kurier Grybowski”, Nr/61, 2014, s. 13-14, ISSN 1509-670X .
11. ks. Ludwik Jaroński, do roku 1939 kapelan w stopniu pułkownika w jednym z garnizonów w Małopolsce
12. Józef Bieniek “Nad brzegami Ropy” str76
13. Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-09] .
14. OSP Białą Niżna na stronie nowysacz112.pl

Linki zewnętrzne

• Biała (4) ''B., wyżna i niżna'', [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 174 .
• Rys historyczny klasztoru i kościoła zgromadzenia SS. Dominikanek w Białej Niżnej. sp.bialanizna.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-27)].