Abax parallelepipedus | |||||
(Piller et Mitterpacher, 1783) | |||||
Systematyka | |||||
Domena | |||||
---|---|---|---|---|---|
Królestwo | |||||
Typ | |||||
Gromada | |||||
Rząd | |||||
Podrząd | |||||
Rodzina | |||||
Podrodzina | |||||
Nadplemię | |||||
Plemię | |||||
Podplemię | |||||
Rodzaj | |||||
Podrodzaj |
Abax (Abax) | ||||
Gatunek |
bosak czarny | ||||
|
Bosak czarny[1] (Abax parallelepipedus) – gatunek chrząszcza z rodziny biegaczowatych i podrodziny dzierowatych.
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1783 roku przez Mathiasa Pillera i Ludwiga Mitterpachera von Mitterburga pod nazwą Carabus parallelepipedus[2]. Wyróżnia się w jego obrębie osiem podgatunków[3]:
Chrząszcz o wydłużonym, przysadzistym ciele długości od 15,8 do 20,8 mm[4], szerszym niż u A. oblongus[5], u samców błyszczącym, u samic bardziej matowym[4]. Ubarwiony jest w całości czarno, włącznie z czułkami, głaszczkami i całymi odnóżami[6][4][5]. Głowa jest duża, większa niż u A. exaratus[5]. Przedplecze jest szerokie[5], poprzecznie czworokątne, najszersze pośrodku, ku tyłowi słabo zwężone, o przedniej krawędzi znacznie węższej niż tylna, a krawędziach bocznych zgrubiałych[7] i bardzo słabo przed kątami tylnymi zafalowanych[5]. Powierzchnia przedplecza zaopatrzona jest w podłużną bruzdę przez środek oraz dwie pary długich i prostych[7], pozbawionych wyraźnego punktowania dołków przypodstawowych[6][7], z których zewnętrzne są nieznacznie krótsze od wewnętrznych[7]. Pokrywy mają całkowicie obrzeżone[7][4][5], niewiele od przedplecza szersze podstawy[7], wykształcone w formie ostrych i mocno odstających ząbków kąty barkowe[5][7], od razu za kątami szerokie i delikatnie, stopniowo zakrzywione brzegi boczne, delikatne, zwykle niepunktowane i z tyłu słabo wgłębione rzędy oraz żeberkowato wysklepione, ale dość płaskie jak na bosaka międzyrzędy[7]. Przynajmniej na jednej pokrywie obecny jest chetopor (punkt szczecinkowy) przytarczkowy. Skrzydła tylnej pary są uwstecznione[4]. Stopy cechują się ostatnim członem od spodu porośniętym kilkoma szczecinkami[5][7][4]. Genitalia samca mają edeagus o szpatułkowatym szczycie i co najwyżej szczątkowo wykształconym wyrostku na stronie spodniej[7].
Owad rozmieszczony od nizin po góry[4], częstszy na wyżynach i w górach. Zasiedla lasy liściaste i mieszane, najchętniej buczyny[8][6][7]. Preferuje stanowiska wilgotne i cieniste. Bytuje na glebie, pod opadłym listowiem, wśród mchów i w butwiejących pniakach[8][6]. Postacie dorosłe aktywne są od wiosny do jesieni i stanowią stadium zimujące. Zarówno za dnia, jak i nocą polują na bezkręgowce, zwłaszcza owady i ślimaki[6].
Gatunek pierwotnie palearktyczny, europejski[9][4], zawleczony jednak do Kanady w Nearktyce[9][3]. Podgatunek nominatywny znany jest w Europie z Hiszpanii, Irlandii, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Holandii, Niemiec, Szwajcarii, Liechtensteinu, Austrii, Włoch, Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Estonii, Łotwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Ukrainy, Mołdawii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny oraz Serbii[9][3]. Podgatunki A. p. curtulus, A. p. inferior i A. p. lombardus są endemitami Włoch, A. p. alpigradus jest endemitem Austrii, A. p. audouini endemitem Francji, A. p. germanus znany jest z Niemiec i Austrii, natomiast A. p. subpunctatus podawany jest z Włoch, Słowenii i Chorwacji[9].