Brańszczyk

Brańszczyk

wieś
Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	wyszkowski
Gmina	Brańszczyk
Liczba ludności (2019)	1125[2]
Strefa numeracyjna	29
Kod pocztowy	07-221[3]
Tablice rejestracyjne	WWY
SIMC	0506509[4]
Położenie na mapie gminy Brańszczyk Brańszczyk
Położenie na mapie Polski Brańszczyk
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Brańszczyk
Położenie na mapie powiatu wyszkowskiego Brańszczyk
52°37′38″N 21°35′07″E/52,627222 21,585278[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Brańszczyk – wieś w Polsce położona nad rzeką Bug w województwie mazowieckim, w powiecie wyszkowskim, w gminie Brańszczyk^[5][4].

Miejscowość jest siedzibą gminy Brańszczyk.

Historia

Dawniej wieś i folwark.

Prywatna wieś duchowna Brańsk położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie kamienieckim ziemi nurskiej województwa mazowieckiego^[6].

Po 1869 na obszarach Królestwa Polskiego utworzono gminy wiejskie i z tego powodu powstały budynki administracyjne. Jednym z nich był stary budynek urzędu gminy w Brańszczyku. Był to budynek drewniany parterowy z pokoikami na poddaszu a w części parterowej składał się z części kancelaryjnej i mieszkalnej, które były oddzielone od siebie sienią. Budynek był usytuowany na rzucie prostokąta ze ścianami konstrukcji ryglowej, boniowane na węgłach z ganeczkiem na słupach u wejścia. Przekryty był dachem naczółkowym pokrytym gontem^[7].

W latach 1921–1931 wieś i folwark leżał w województwie białostockim, w powiecie ostrołęckim, w gminie Brańszczyk.

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku zamieszkiwało:

• wieś – 731 osób, 582 było wyznania rzymskokatolickiego, 9 ewangelickiego a 140 mojżeszowego. Jednocześnie wszyscy mieszkańcy zadeklarowali polską przynależność narodową. Było tu 99 budynków mieszkalnych^[8]. W 1929 istniał tu jeden kościół oraz synagoga^[9].
• folwark – 75 osób w 6 budynkach mieszkalnych^[8]. Posiadłość ziemską miał tu Adolf Rudzki (148 mórg). Była tu kaszarnia i tartak^[10].

Miejscowość należała do miejscowej parafii rzymskokatolickiej. Podlegała pod Sąd Grodzki w Ostrowie i Okręgowy w Łomży; mieścił się tu urząd pocztowy który obsługiwał większość terenu gminy^[11].

W wyniku agresji III Rzeszy na Polskę we wrześniu 1939 wieś znalazła się pod okupacją niemiecką i do wyzwolenia weszła w skład dystryktu warszawskiego Generalnego Gubernatorstwa^[12].

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Brańszczyk. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa ostrołęckiego.

31 grudnia 2013 roku sołectwo liczyło 1119 mieszkańców zameldowanych na pobyt stały^[13], a 31 grudnia 2019 roku liczyło 1125 mieszkańców^[2].

W miejscowości znajduje się kościół Wniebowzięcia NMP zbudowany w 1833, który jest siedzibą parafii św. Jana Chrzciciela oraz skansen im. Marii Żywirskiej.

Części wsi

Integralne części wsi Brańszczyk^[5][4]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0506515	Bieliny	część wsi
0506521	Brańszczyk-Nakieł	przysiółek

Urodzeni w Brańszczyku

• Stanisław Pomian-Srzednicki – polski sędzia, jako pierwszy piastował stanowisko pierwszego prezesa Sądu Najwyższego w latach 1917–1922
• Wacław Haczyński – poseł na Sejm IV kadencji (1935–1938) w II Rzeczypospolitej, zginął w Katyniu.
• Maria Żywirska z d. Byczyńska (1904–1980) – polska historyk i etnograf.
• Kazimierz Pogorzelski (1921–2023) – polski wojskowy, pułkownik pilot^[14].

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 9899
2. Strona gminy, stan ludności na dzień 31.12.2019. [dostęp 2020-04-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-04-07)].
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 86 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
4. GUS. Rejestr TERYT
5. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
6. Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
7. IgnacyI. Tłoczek IgnacyI., Polskie Budownictwo Drewniane, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: Ossolineum, 1980, s. 129, ISBN 83-04-00678-2 .
8. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 59 .
9. Księga Adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa; Annuaire da la Pologne (y Compris la V.L. de Dantzig), Warszawa 1930, s. 108 .
10. The 1929 Polish Business Directory Project [online], data.jewishgen.org [dostęp 2017-04-02] .
11. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych, Przemyśl, Warszawa 1933, s. 157 .
12. Karte: Distrikt Warschau 1. 1. 1944 - Kreisgliederung [online], www.territorial.de [dostęp 2020-05-31] .
13. Wykaz ilościowy mieszkańców gm. Brańszczyk na 31.12.2013. UG Brańszczyk. [dostęp 2014-06-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (14 lipca 2014)]. (pol.).
14. Pułkownik Pilot Kazimierz Pogorzelski - Gmina Brańszczyk - Portal gov.pl [online], Gmina Brańszczyk [dostęp 2025-01-21]  (pol.).

Linki zewnętrzne

• Brańszczyk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 353 .
• Brańszczyk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 227 .
• Historia Żydów w Brańszczyku na portalu Wirtualny Sztetl

Encyklopedie internetowe (wieś w Polsce):

• PWN: 3880386